“ҚАЗАҚСТАН ­­­­­­­­­— ЯДРОЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТЕ ЖӘНЕ АУҒАНСТАНДЫ ТҰРАҚТАНДЫРУДА БАСТЫ ОЙЫНШЫ”

Барак Обама әкімшілігі ұйымдастырған, 47 елдің көшбасшыларымен бірге Ядролық қауіпсіздік жөніндегі саммитке қатысқан Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен сұхбат. Клод САЛХАНИ, Таяу Шығыс және Орталық Азия мәселелеріне маманданған саяси сарапшы. ­­– Орталық Азияда аймақтың табиғат байлығы және оған ықпалын жүргізу үшін Батыс, Ресей және Қытай арасында жаңа “үлкен ойын” жүріп жатыр дегенді естиміз. Сіз мұндай құбылыс бар деп санайсыз ба, егер олай болса, Қазақстанның бұл ойындағы атқарар рөлі қандай? – Өзінің геостратегиялық орналасуы және бай шикізат ресурстарына орай ай­маққа әлемнің көптеген мемлекеттері кө­бірек назар аударуда. Оған көптеген мүд­делі елдер үкіметтері қамқоршылығымен жүзеге асырылып жатқан ірі бағдар­ла­ма­лар мен экономикалық жобалар дәлел бола алады. Қазақстанда АҚШ-тың, Еуро­одақ елдерінің, Қытайдың, Ресейдің энергетика­лық компаниялары белсенді жұмыс жасауда. Біз бұдан былай да олар­мен ын­тымақтастықты қолдап отыруға ниеттіміз. Қазақстан үшін сыртқы саяси стра­те­гия­дағы басты императив – барлық әлем мемлекеттерімен әріптестік қатынастарды дамытуға ұмтылу болмақ. Біз екшелген сая­си тұрғының маңызын жақсы түсі­не­міз, сондықтан да Қазақстан аймақтағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық архитек­ту­расын қалыптастыруға белсене қаты­су­да. Біз бірқатар аймақтық құрылым­дар­дың қатысушысы болумен қатар, көптеген игі істердің де бастамашылары болып келеміз. Бүгінде Қазақстан Еуразиядағы қауіпсіздік үшін маңызы зор аймақтың тұрақты және орнықты дамуының басты факторына айналып отыр. Сондықтан да біздің еліміз АҚШ, Ресей және Қытай арасындағы Орталық Азиядағы өзара сындарлы іс-қимылға жәрдемдесе алады және қазірдің өзінде солай істеп отыр. – Иран Вашингтондағы саммитке қа­тысқан жоқ. Ирандық басшылармен жүз­де­сулерде Сіз оларға ядролық техно­ло­гия­ларға ие болғысы келетін ниеттеріне қандай уәж айтасыз? Сіздің пікіріңізше, Иранның ядролық өршіл ниеттеріне алаңдаушылық білдіріп отырған Батысты, Еуропаны және АҚШ-ты қалай тыныштандыруға болады? – Қазақстан ядролық қаруларды тарат­пау және ядролық қауіптерді азайту әлемдік үдерісінің белсенді қатысушысы әрі батыл жақтаушысы болып келеді. Біз бұл таңдауымызды сөзбен емес, нақты ісімізбен дәлелдеп отырмыз. Қазақстан әлемдегі көлемі жағынан төр­тінші зымырандық-ядролық арсеналы­нан өз еркімен бас тартты және бұрын 500-ге тарта жарылыс жасалған Семей ядро­лық сынақ полигонын мәңгі-бақи жапты. Сонымен бірге, Қазақстан ядросыз таңдауды КСРО ыдыраған өте күрделі жағ­дайларда жасады. Есіңізге сала кетейін, Қазақстанның негізгі аумағы Азияда, хал­қымыздың көбі исламды ұстанады. Бізді ядролық қаруды сақтап қалуға көндіруге ты­рысқан көптеген әртүрлі кеңесші­лер­мен жолығысуыма тура келді, олар бұл жағ­дайда елеулі қаржылық қолдау көрсету жөнінде уәделерін үйіп-төкті және ядро­лық қаруы бар алғашқы және бірден-бір мұ­сылман елі ретінде халықаралық “бе­дел­ге” ие болатынымызға иландырғысы келді. Ал ирандық ядролық бағдарламаларға қатысты айтар болсақ, біз жағдайды дипломатиялық реттеуді ғана жақтаймыз және ымыралық шешім қабылданатыны­на сенеміз. Біз Иранның бейбіт ядролық энергетиканы дамытуға ажырамас құ­қығын танимыз. Сонымен бірге, барлық жұмыстар МАГАТЭ-мен Кепілдіктер туралы келісімді бұлжытпай орындау арқылы жүргізілуі тиіс деп санаймыз. Барлық мүдделі тараптар қолда бар үн­қатысу тетіктерін және келіссөздер алаңдарын белсенді пайдалануы тиіс деп пайымдаймын. Қазақстан Президент Барак Обаманың Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық саммитті шақыру бастамасын қолдайды. Менің жеке өзім Ядролық сынақтарға жалпыға бірдей тыйым салу туралы шарт­ты тезірек ратификациялауға жаңа серпін беру жөніндегі оның шешімдерін үлкен құлшыныспен қабылдадым. Стратегиялық шабуылдау қару-жарақтарын шектеу және қысқарту туралы шарттың орнына жаңа уағдаластық жасау жөніндегі Ресей мен АҚШ-тың арасындағы келіссөздердегі іл­ге­рілеушіліктің маңызы зор. – Сіз МАГАТЭ қамқоршылығымен Қазақстанда ядролық отын халықаралық банкін салу қажеттігін немен негіздедіңіз? – Өз аумағында Ядролық отын ха­лықаралық банкін орналастыру жөніндегі біздің бастамамыз – бұл Қазақстанның таратпау режімін нығайтуға, бірқатар елдердегі ұлттық бейбіт атомды пайдалану бағдарламаларын дамытуға қатысты халықаралық-құқықтық кеңістіктегі “ақтаңдақтарды” жоюға нақты үлесі. Қазақстан МАГАТЭ қамқоршылығы­мен Ядролық отын халықаралық банкін құру туралы “Ядролық қауіпті азайту жөніндегі бастама” қорының атынан 2006 жылғы қыркүйекте ұсынылған оның тең төрағасы Сэм Нанның ұсынысын қолдады. Біз Қазақстан Ядролық отын халықаралық банкін өз аумағында қабылдайтын елдің талаптарына толық сай келеді деп санаймыз. Қазақстан Ядролық отын халықаралық банкін өз аумағында орналастыруға әзір екенін ресми жариялады және бұл мәселені МАГАТЭ-мен егжей-тегжейлі пысықтауға ниетті. Айтқандай, Иран президенті Махмуд Ахмадинежад 2009 жылғы сәуірде Астанада болған кезінде Банк құру идеясын құптады. – Қазақстан тұрақтылық, экономика­лық даму, сондай-ақ лаңкестікпен және есірткінің жасырын айналымымен күрес жа­ғынан көшбасшы болып отыр. Сіздің ел жаһандық қаржылық дағдарысты да ай­тар­лық­тай тыныш өткерді және бүгінде Қазақ­стан норвег және фин модельдеріне негіз­дел­ген қаржылық дамудың жаңа жоспар­ларын құруда. Бұл елдер шынында да тұрақты екенін ескере отырып, Сіз олардың даму моделі инвесторларды үркітеді деп мазасызданбайсыз ба? – Шынында да Қазақстан лаңкестік­пен күреске баса көңіл бөліп отыр. Біз ха­лық­аралық қылмыс, адамдарды саудалау, есірт­кінің заңсыз айналымы және халық­ара­лық лаңкестік, бәрі түптеп келгенде, олар­ды шешуде бір-бірінен айыру мүмкін емес, өзара байланысты проблемалар кешені. Біз лаңкестік ешқандай ұлтқа да, дінге де жатпайды деп кәміл сенеміз. Бүгінде аймақтық және халықаралық қауіпсіздік саласындағы ең шұғыл және өткір мәселе Ауғанстандағы жағдайды тұрақтандыру жайы болып отыр. Сонымен қатар, Ауғанстанды қалпына келтіру және оңалту жөніндегі қолға алын­ған шаралар жеткіліксіз екенін және тұрақтылықты толыққанды қам­та­ма­­сыз етуге мүмкіндік бермейтінін мой­ын­­дау керек. Ауғанстандағы әскери-саяси жағ­дай өте күрделі болып қалып отыр және бәріміздің елеулі алаңдаушылы­ғы­мыз­ды туғызуда. Экономикаға қатысты айтар болсақ, бүгінде біздің елімізде қолайлы инвес­ти­ция­лық ахуал туғызылған. Қазақстанда са­лық салу деңгейі өте төмен, корпоративтік салық деңгейі барлығына бірдей – 20 пайыз, табыс салығы 10 пайыз екенін атап көрсету қажет. Бұл – әлем­дегі ең төменгі салық деңгейі. Бүкіл­әлемдік банктің “Doіng Busіness” инвес­ти­циялық ахуал рейтингісіне сәйкес Қа­зақ­стан 183 елдің ішінде 63-інші орында, біз бұл тізімдегі позициямызды одан әрі көтеруге батыл бет бұрып отырмыз. Қазақстан 2002 жылы ТМД елдерінің ішінде алғашқы болып АҚШ-та ресми түрде нарықтық экономикалы ел болып таныл­ғанын атап өткен жөн. Жақында жасалған фискалдық реформа бизнес-сектордағы салық ауыртпашылығын төмендетті. Кәсіпорындарды тіркеу рәсімі оңайлатылды, бұл өз кезегінде шетелдік инвестицияларды тарту мүмкіндігін кеңейте түсті. Сонымен бірге, Қазақстанда өндіру сек­то­рын­да салық салу деңгейі басқа мұнай өн­діруші елдер арасында ең төменгі дең­гейде болып отырғанын атап өткім келеді. – Сіз исламшыл топтардың аймаққа өз ықпалын таратуға ұмтылысы күшейе түсуімен күресу үшін қандай шараларды қолға алып отырсыз? Сіздің пікіріңізше, бұдан елдің ұлттық қауіпсіздігіне, аймаққа қауіп бар ма? Ауғанстандағы жанжалдарға қатысты Сіз не күтесіз? – Қазақстанда экстремистік идеялар­ды таратуға негіз жоқ. Тәуелсіздіктің барлық жылдарында елде ұлтаралық және дінаралық келісім сақталып келеді, бұл – қазіргі Қазақ­станның маңызды жетістіктерінің бірі. 2010-2018 жылдары біз қазақстандық жоғары оқу орындарында 1000 ауғандық студентті оқытуды жоспарлап отырмыз, бұл мақсатқа 50 миллион доллар қаржы бөлдік. Бүгін біз америкалық және басқа да тараптармен Астанада ЕҚЫҰ саммитін өткізу мәселесін талқылаймыз, ондағы негізгі тақырыптардың бірі Ауғанстан жайы болуы тиіс. “Вашингтон Таймс” газеті, 2010 жылғы 13 сәуір.