Орташа алғанда, соңғы бес жылда зейнетақы активтері жылына 19,2% өсіп отырды. Бұл көрсеткіштің ЖІӨ құрылымындағы үлесі соңғы бес жылда 14,3% -дан 15,7% -ға дейін өсті. Қор мұндай динамиканы жұмыспен қамтылған халықтың, орташа айлық жалақының өсуімен байланыстырады.
2020 жылдың 11 айында БЖЗҚ-ның инвестициялық кірісі 1,13 трлн теңгені құрады, бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда екі есеге көп. 2020 жылдың қаңтар-қарашасында қордың кірістілігі 10,16% құрады (2019 жылдың қаңтар-қарашасында - 6,16% болатын).
Тиімділікті арттыру және салымшылардың кірістерін арттыру мақсатында қор біртіндеп шығындарды азайтады. Мысалы, БЖЗҚ жыл сайын қызметкерлер санын оңтайландырады. 2017 жылдан бастап штаттық бірлік 32% -ға (немесе 736 қызметкерге) қысқарды, ал персоналға шығындар - 1,3 млрд теңгеден астамға азайды. Персоналды оңтайландыру қордағы бизнес процестерді автоматтандырумен және көптеген қызметтерді онлайн форматқа ауыстырумен байланысты болды.
БЖЗҚ өзінің жұмыс бөлімшелерінің бір бөлігін де таратты.
2020 жылдың 11 айында БЖЗҚ-ның инвестициялық кірісі 1,13 трлн теңгені құрады, бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда екі есеге көп. 2020 жылдың қаңтар-қарашасында қордың кірістілігі 10,16% құрады (2019 жылдың қаңтар-қарашасында - 6,16%). Тиімділікті арттыру және салымшылардың кірістерін арттыру мақсатында қор біртіндеп шығындарды азайтады.
Мысалы, БЖЗҚ жыл сайын қызметкерлер санын оңтайландырады. 2017 жылдан бастап штаттық бірлік 32% -ға (немесе 736 қызметкерге) қысқарды, ал персоналға шығындар - 1,3 млрд теңгеден астамға азайды.
Персоналды оңтайландыру қордағы бизнес процестерді автоматтандырумен және көптеген қызметтерді онлайн форматқа ауыстырумен байланысты болды.
Салыстыру үшін: заңнамаға сәйкес қор комиссиясы инвестициялық кірістің 7,5%, зейнетақы активтері сомасының айына 0,025% аспауы керек. Қазіргі комиссиялар осы шектерден бірнеше есе төмен екен. Еске сала кетейік, БЖЗҚ комиссияларының мөлшерін жыл сайын Ұлттық Банк Басқармасы анықтайды.
Екі жыл бұрын БЖЗҚ заңнамаға енгізілген өзгерістерге байланысты автоматты түрде шығындарын қысқартты. 2018 жылғы наурыздан бастап зейнетақы активтерін инвестициялаудан артық кірістер алудан реттеушіге комиссияларды есептеу және төлеу жойылды. Бұл комиссиялар ақшалай мәнде миллиардтаған болуы мүмкін. Мұндай комиссия зейнетақы активтеріндегі инвестициялық кірістің ресми инфляция деңгейінен асып кетуінен 10% құрады. Оған қордың 2019 жылға тексерілген қаржылық есебінің деректері дәлел.
БЖЗҚ-дан алынатын комиссиялар операциялық шығындар мен инвестициялық активтерді басқарумен байланысты шығыстарды, сондай-ақ салымшыларға қызмет көрсету және кастодиандық операциялар бойынша шығындарды жабу үшін пайдаланылатынын көпшілік біле бермейді. Қордың бұл құқығы «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңда бекітілген.
Тек Қазақстанда ғана емес, зейнетақы жүйесі қордан комиссия алуды қарастырады. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі бар басқа елдерде осындай механизм жұмыс істейді. Бірақ ол жерде комиссиялардан тек активтер сомасынан немесе инвестициялық кірістен ғана емес, қорға аударымдар сомасынан да алынады.
Мысалы, ЭЫДҰ мәліметтері бойынша, комиссия Венгрия сияқты елдердегі зейнетақы жарнасы мөлшерінен алынады (2019 жылы активтермен алынған комиссияның нақты мөлшері 0,3% құрады), Израиль (0,2%), Словакия (0, бір%). ЭЫДҰ-ға мүше емес елдердің арасында зейнетақы жарналары Уругвайда (0,6%), Болгарияда (0,4%), Солтүстік Македонияда (0,3%), Румынияда, Сербияда (әрқайсысында 0,2%), Лихтенштейнде комиссияға жатады. (0,1%). Қазақстанда БЖЗҚ мұндай комиссия алмайды.
Қазақстанда комиссиялар басқа штаттарға қарағанда айтарлықтай төмен. ЭЫДҰ елдерінде 2019 жылы зейнетақы активтері бойынша жылдық тиімді комиссияның мөлшері, мысалы, Түркияда 1,5%, Испанияда - 1%, Мексикада - 0,9%, Эстонияда - 0,8% жетті. Егер ЭЫДҰ-дан тыс елдер туралы айтатын болсақ, онда Албаниядағы мұндай комиссия 2,3%, Болгарияда - 0,6%, Коста-Рика, Хорватия және Румынияда - 0,4% жетеді. Салыстыру үшін: біздің республикада бұл комиссия ең төмен комиссиялардың бірі болып саналады. 1999 жылдан бастап Қазақстанда бұл көрсеткіш 4,9% -дан 0,2% -ға дейін төмендеді.
Біздің республикамыздағы сияқты, басқа елдердің зейнетақы қорлары операциялық шығындарды жабу үшін комиссия алады. Атап айтқанда, зейнетақы жоспарын ілгерілету, жарналарды тарту, зейнетақы жарналарын сенімгерлік басқаруға аудару, жеке зейнетақы шоттарының есебін жүргізу, салымшыларға үзінділер беру, зейнетақы активтерін инвестициялау, зейнетақы жинақтарын аннуитет төлемдері түрінде немесе кесте бойынша төлеу.
Зейнетақы жүйелері барлық елдерде жетілгендіктен, төлемдер біртіндеп төмендейді. Мысалы, Чилиде жинақтаушы зейнетақы жүйесін құру басталған кезде жылдық тиімді комиссияның мөлшері шамамен 9,5% -ды құрады, ал 38 жылдан кейін ол 0,7% -ға дейін төмендеді (2019 жылғы мәліметтер).
БЖЗҚ комиссияларды қысқартуды жалғастырады. 2021 жылға арналған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2020 жылғы 27 қарашадағы No 132 қаулысымен БЖЗҚ келесі комиссиялық сыйақылар белгіленді: инвестициялық кіріс сомасынан 2% және зейнетақы активтерінен айына 0,01%. Осылайша, комиссиялар заңнамалық тұрғыдан белгіленген шектерден бірнеше есе төмен болады: инвестициялық кіріс мөлшерінен - 3,75 есе, зейнетақы активтерінен - 2,5 есе төмендеді.
БЖЗҚ комиссияларды қысқартуды жалғастырады. 2021 жылға арналған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2020 жылғы 27 қарашадағы No 132 қаулысымен БЖЗҚ келесі комиссиялық сыйақылар белгіленді: инвестициялық кіріс сомасынан 2% және зейнетақы активтерінен айына 0,01%.
Қор комиссиялық сыйақыны тек операциялық шығындарды оңтайландыру арқылы ғана емес, сонымен қатар меншікті капиталды ұлғайту, меншікті активтерін инвестициялау арқылы азайтуға мүмкіндігі бар. Қордың аудиттелген қаржылық есебіне сәйкес БЖЗҚ-ның меншікті капиталы үш жылда екі есеге жуық өсті. Егер 2017 жылдың желтоқсан айының соңында бұл көрсеткіш 91,3 миллиард теңгені құраса, 2019 жылдың дәл осы күнінде ол 175,6 миллиард теңгеден асты. БЖЗҚ-ның таза пайдасы үш жылда екі еседен астам өсті. Егер 2017 жылы 18,2 млрд теңгені құраса, 2019 жылы 41,4 млрд теңгеге жетті.
