Жоғарыда аталған нормаларды іске асыру үшін агенттік 2020 жылғы қыркүйекте тұрғын үйге ипотекалық қарыздарды (ипотекалық несиелерді) қайта қаржыландыру бағдарламасына банктерге біржақты тәртіппен шетел валютасында айырбасталған шетел валютасындағы ипотекалық несиелер бойынша бағамдық айырмашылықтарды өтеу бойынша түзетулер қабылдаған болатын.
Ипотекалық бағдарламаларда несие алушылар валюталық тәуекелдерден қорғалғаны осыған дейін де мәлім еді. 2016 жылдан бастап елде шетелдік валютада кірісі жоқ жеке тұлғаларға шетел валютасымен ипотекалық несие беруге тыйым салынды.
Александр Терентьев жиын барысында бұрын шетел валютасында ипотекалық несие алып, теңге бағамының ауытқуына тәуелді болып қалған қарыз алушылармен мәселесінің қалай шешімін тауып жатқаны туралы да айтып өтті. Тұрғын үй ипотекалық несиесін (ипотекалық несие) қайта қаржыландыру бағдарламасының «валюталық» бағытын жүзеге асыру аяқталды, оның шеңберінде шетелдік валютада берілген несиелер 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін Ұлттық банктің 2015 жылғы 18 тамыздағы бағамы бойынша қайта қаржыландырылды (188, 1 доллар үшін 35 теңге).
Осылайша, Қазақстандағы шетелдік валютадағы ипотека нөл пайызға дейін төмендетілгені, ұлттық валюта бағамын түзету шетелдік валютадағы қарыз алушылардың айырбас бағамдарының өзгеруіне тәуелділігін арттырып, барлық артықшылықтарын жойғаны осы жиында белгілі болды.
2016 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекет шетелдік валютада кірісі жоқ және табысы жоқ жеке тұлғаларға жаңа валютадағы ипотекалық несие беруге тыйым салу туралы шешім қабылдады. Осылайша, бағдарламаны жүзеге асырумен бірге жеке және басқа жылжымайтын мүлік кепілімен жеке тұлғаларға валюталық несиелер беру мәселесін шешуге нақты қадамдар жасалды. .
«Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларын орындау және барлық шетелдік валютадағы ипотекалық қарыздарды барынша қамту мақсатында Агенттік заңнамалық түзетулерді әзірледі, олар банктерге Бағдарлама талаптары бойынша ипотекалық несиелерді біржақты тәртіппен конвертациялау құқығын береді. Бұл заңнамалық түзетулер 2020 жылдың 17 шілдесінен бастап күшіне енді», деді Александр Терентьев.
Одан әрі Агенттіктің өкілі банктермен бірлесіп жүргізген жұмысының нәтижелері бойынша Бағдарламаның талаптарына сәйкес келетін халықтың шетел валютасындағы ипотекалық несиелері жеңілдікті мөлшерлемемен теңгеге ауыстырылғанын нақтылап өткен департамент директоры азаматтар болашақта валюталық тәуекелдерден қорғалғанын тағы да еске салып өтті.
Банктер 2220,6 млрд.теңге сомасына 27202 шетел валютасындағы ипотекалық несиені қайта қаржыландырған, қарыз алушылардың 262 млрд теңге мөлшерінде несие пайызының өсімпұлдары мен комиссиялық сыйақылары кешіріліпті. Агенттіктің мәліметтері бойынша, 2020 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша банктер 2004 жылдан 2009 жылға дейінгі кезеңде қайта қаржыландыруға 180,3 млрд.теңге сомасында 28,665 қарызды мақұлдады, 27 638 несие 167,5 млрд.теңге сомасында қайта қаржыландырылды.
Қазіргі уақытта Бағдарламаның бірінші бағыты шеңберінде банктерге бөлінген қаражат (130 млрд. Теңге) жұмсалды және қайта қаржыландыру бұрын қайта қаржыландырылған несиелерді қайтарудан түскен ақша есебінен жүзеге асырылуда.
«2035 жылға дейін жалғыз тұрғын үйді сақтап қалуға көмектесетін қарыз алушылардың саны шамамен 40 мың болады», дейді Александр Терентьев.
Агенттіктің мәліметтері бойынша, 2020 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша банктер 2004 жылдан 2009 жылға дейінгі кезеңде қайта қаржыландыруға 180,3 млрд.теңге сомасында 28,665 қарызды мақұлдады, 27 638 несие 167,5 млрд.теңге сомасында қайта қаржыландырылды.
«Бағдарламаның бірінші бағыты шеңберінде банктерге бөлінген 130 млрд теңге игерілді және қайта қаржыландыру бұрын қайта қаржыландырылған несиелерді қайтарудан түскен ақша есебінен жүзеге асырылды», деп атап өтті Александр Терентьев.
Осыған байланысты, оның айтуынша, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап банктер бұрын қарыздары қайта қаржыландырылған ипотекалық қарыз алушыларға қарыз алушының қарызын азайту, жеңілдетілген төлем кестелерін белгілеу, төлем қабылеті қарызды өтеу мүмкін еместігін және қарызға алған меншігінен өзге баспанасы жоқ екенін дәлелдеген жағдайда үйді қарыз алушының меншігіне қайтару түрінде қосымша көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізуде.
Банктердің шығындарын өтеу үшін Ұлттық Банк 44,6 млрд теңге бөлді. Қосымша көмек көрсетудің соңғы мерзімі 2021 жылдың 1 шілдесіне дейін белгіленген. Осыған байланысты, оның айтуынша, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап банктер қайта қаржыландырылған ипотекалық қарыз алушыларға қарыз алушының қарызын азайту, жеңілдетілген төлем кестелерін белгілеу, сондай-ақ жалғыз қарыз алушыны қарыз алушының меншігіне қайтару түрінде қосымша көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізіліпті. Банктердің шығындарын өтеу үшін Ұлттық Банк 44,6 млрд теңге бөлді. Қосымша көмек көрсетудің соңғы мерзімі 2021 жылдың 1 шілдесіне дейін белгіленген. Тағы да 8 мыңға жуық қарыз алушыға қосымша көмек көрсету жоспарланып отыр.
2020 жылдың 1 желтоқсанындағы жағдай бойынша 1 731 қарыз алушы қосымша көмек сұрап банктерге жүгінді, оның ішінде 1177 қарыз алушыға 9,8 миллиард теңге көлемінде көмек көрсетілді, 270 өтініш қарастырылуда, 344 азамат несие шарттарын орындамуына байланысты көмек көрсетілген жоқ.
«Бағдарламаны іске асыра отырып, біз популизммен айналыспаймыз және қарыз төлемесе де кешіріледі деген масылдық пиғылдың қалыптасып қалуына жол бермейміз. Бар болғаны , қарыз алушыларға нақты төлем қабілеттілігі негізінде өз міндеттемелерін орындауына жағдай жасаймыз. Бағдарлама барлық азаматтарға несиелерді жоюды қарастырмайды. Агенттіктің жұмысы Бағдарлама аясында ипотекалық қарыз алушыларды қолдаумен ғана шектелмейді, қазіргі уақытта қарыз алушыларды қосымша қолдауға бағытталған заңнамалық түзетулерді әзірлеу бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр», деп атап өтті Терентьев.
Несиелерді төлеу кезінде қиындықтарға тап болған қарыз алушыларды қолдау және проблемалық қарыздарды шешу тетіктерін жетілдіру мақсатында Агенттік заңнамалық актілерге мәжбүрлеп орындау шаралары қабылданғанға дейін проблемалық несиелерді міндетті түрде қайта құрылымдауды көздейтін толықтырулардың қосымша блогын әзірлеп жатыр екен. Сондай-ақ, борышкер қарызды қайта құрылымдау туралы банкке жүгінуге үшін оның шарттарын кеңейту жағы да қарастырылыпты.
Демек, Ұлттық банк пен үкімет шетел валютасымен қаржыландырылған несие үлесін нөлдік пайызға түсіру арқылы тұрғын үй нарығын дамыту мен несиелендірудің жаңа кезеңіне өтті.
