Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Мекемелерде анықталған бұзушылықтар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру мақсатында мекемелердің жұмысын жетілдіру тетіктері Әлеуметтік жұмыстың басым бағыттары мәселелері жөніндегі ведомствоаралық кеңестің отырысы барысында талқыланды. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Ерлан Әукеновтің төрағалығымен өткен іс-шараға бейінді мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлері, Бала құқықтары жөніндегі омбудсмен, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері қатысты.
Тексеру барысында аталған мекемелерде біріншіден, тұру, тамақтану және әлеуметтік-медициналық қызметтер стандарттарын бұзу анықталды. Яғни кейбір орталықтардың тұрғын үй-жайлары стационар жағдайында арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету стандарттарына сәйкес келмейді. 20 мекеменің 7-еуінде бір қамқорлыққа алынушыға кемінде 4 шаршы метр тұрғын үй алаңын қамтамасыз ету бойынша норманың бұзылуы анықталды. Сонымен қатар Шымкент қаласындағы №6 балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ тексеру барысында ауданы 48 шаршы метр болатын тұрғын бөлменің мақсатына сай пайдаланбағаны, яғни есептен шығарылған кереуеттер сақталғаны белгілі болды.
Тұрғын үй-жайлардың көлемі мен көрсеткіштері бойынша санитарлық-гигиеналық нормалар мен талаптарға сәйкес келетін бірқатар мекемеде ағымдағы жөндеу жүргізілмеген, материалдық-техникалық база жаңартылмаған. Бұл келеңсіз көрініс Түркістан облысының №4 Тасарық арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы КММ, Алматы қаласының «Сенім» әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы КММ, Шымкент қаласының №6 балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы КММ, Қостанай балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы КММ-де байқалып отыр.
Алматы қаласындағы «Сенім» әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де, Алматы облысындағы «Аяла» Талғар арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де қамқорлыққа алынған балалардың тамақтануына қойылатын нормалар мен талаптардың бұзылуы анықталды. Бұл мекемелерде тепе-теңдік пен калория талаптарына сәйкес келетін сапалы өнімдерден дұрыс ыстық, диеталық тағамның болмауы фактілері белгілі болды. Мысалы, кейбір күндері сүзбе, ірімшік, жеміс шырыны және жаңа піскен балық берілмеген, бұл балалардың теңдестірілген және дәрумені бар тамақтану құқығын бұзады.
Жамбыл облысының №4 арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ және Түркістан облысының №4 Тасарық арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де қамқорлықтағыларға техникалық көмекші (орнын толтырушы), міндетті гигиеналық құралдармен қамтамасыз ету, протездік-ортопедиялық көмек алуға жәрдем көрсетілмеген. Жекелеген жағдайларда мүгедектігі бар балалар үшін оңалтудың жеке бағдарламалары әзірленбеген немесе оларға уақтылы түзету жүргізілмеген.
Екінші мәселе – киіммен дұрыс қамтамасыз етпеу. Айталық, Қостанай балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де ұсынылатын киім, аяқкиім, төсек-орын және жеке гигиена заттары көлемі бойынша бұзушылықтар анықталды. Мысалы, блузкалар мен көйлектер жылына 1/2 дана берілген, ал тиісті нормада кемінде 3/4 рет берілуі керек. Джинсы 3/4 нормасымен жылына 1 дана берілген. Сондай-ақ іш киіммен және шұлықпен қамтамасыз ету бойынша нормативтер бұзылған. Шымкент қаласының №6 балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де күзгі киім мен аяқкиім, бас киім жоқ. Сондай-ақ вафли, ванна сүлгілері жетіспейді. Стандартқа сәйкес 4 вафельді сүлгісі, 2 монша сүлгісі болуы керек, бірақ тексеру кезінде тек бір ескі ванна сүлгісі және бір қол сүлгісі болған. Жұмсақ инвентарьды сақтауға арналған қойма үй-жайларында пижамалар, дәретхана заттары, монша, вафельді сүлгілер, спорттық костюмдер, жылы киімдер, шалбарлар, қыздарға арналған гамажтар, бөлме тәпішкелері, сланцылар жоқ. Тек іш киім бар. Сонымен қатар қызмет алушыларда бірінші кезекте қажет гигиеналық құралдар (тіс пастасы, щетка, сабын) жоқ. Қызылорда облысының Балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де көрсетілетін қызметті алушылар да бөлме тәпішкелерімен, шұлықтарымен, төсек-орын жабдықтарымен толық көлемде қамтамасыз етілмеген.
Үшіншіден, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтарын сақтамау жайттары белгілі болды. Тексеру барысында орталық тәрбиеленушілерінің құқықтарын сақтау жөніндегі жеке істері зерделенді. Мәселен, Қостанай балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де 30 баланың құқықтық мәртебесі толық көлемде анықталмаған, оның ішінде ата-аналарының хабар-ошарсыз кетті деп жариялануы, оларды іздестіру немесе ата-ана құқықтарынан айыру бойынша мәртебелері нақтыланбаған. Осылайша, балалар алимент алу құқығынан, сондай-ақ отбасында өмір сүру және тәрбиелеу құқығынан айырылады.
Төртіншіден, балалардың тұрғын үймен қамтамасыз етілу құқықтарына қысым жасалған. «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңға сәйкес жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың бірінші кезекте тұрғын үй алуға құқығы бар, алайда жеке істерінде оларды кезекке қою туралы мәліметтер жоқ. Сонымен қатар жеке істерде ата-аналардың мүлкіне ауыртпалық салу туралы ақпарат жоқ. Мәселен, Ақмола облысы Көкшетау қаласының арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы КММ-де 4 баладан бір жылдан төрт жасқа дейін тұрғын үй алуға кезекке уақтылы тұрмау фактілері анықталды. Алматы қаласының «Сенім» әлеуметтік қызметтер орталығы КММ әкімшілігі жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар келіп түскен сәттен бастап алты ай ішінде балаларды тұрғын үй алуға кезекке қоймаған, көптеген сауалдамада балаларды тұрғын үй алуға мерзімі бұзылған кезекке қою фактілері белгілі болды. Осындай бұзушылықтар Шымкент қаласындағы №6 балаларға арналған арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығында да бар. Мысалы, балалардың сауалдамаларында «Мүлік туралы мәліметтер» бөлімінде тұрғын үй алуға кезекке қою туралы немесе баланың мүлкінің болуы туралы қандай да бір деректер жоқ. Сондай-ақ сауалдамаларда мерзімі бұзылған тұрғын үй алуға кезекке қою фактілері бар.
Кешенді тексеру барысында анықталған бұзушылықтар жергілікті атқарушы органдар тарапынан балалар орталықтарының қызметіне бақылаудың жеткіліксіздігін растайды.
Өз кезегінде министрлік биылғы бірінші тоқсанда БҰҰ Даму бағдарламасы, ЮНИСЕФ және т.б. халықаралық ұйымдардың сарапшыларын тарта отырып әзірленетін Қазақстанда әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін одан әрі жаңғырту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық іс-қимыл жоспарының жобасын бекітуді жоспарлап отыр.
«Қоғамның қатысуымен еліміздің барлық өңірінде 300-ден астам стационарлық және жартылай стационарлық үлгідегі балалар мекемелеріне мониторинг жүргізу жоспарланған. Сондай-ақ әлеуметтік қызметкерлердің мәртебесін арттыру бойынша шаралар көзделеді. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес әлеуметтік қамсыздандыру туралы кодекстің тұжырымдамасын әзірлеу бойынша жұмыс жүргізілуде, онда заңнамалық бекітуді талап ететін Ұлттық жоспардың шаралары көрсетіледі», деді Е.Әукенов.
Ұлттық жоспарда әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы проблемалық аспектілер, азаматтардың (оның ішінде қызмет алушылардың) конституциялық кепілдіктері мен құқықтарының сақталуы ескеріледі, процестің барлық қатысушыларының әлеуметтік қорғау саласындағы кез келген құқық бұзушылықты болжайтын жағдайларға мүлдем төзбеушілігін қалыптастыру көзделеді.
Сонымен қатар әлеуметтік қызметкерлерге арналған лауазымдық міндеттерін орындау кезіндегі кәсіби әдеп жөніндегі әдістемелік ұсынымдар әзірленді. Әдеп жөніндегі ұсынымдарды, арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету стандарттарын және басқа да нормативтік актілерді білу 12 мыңға жуық әлеуметтік қызметкерге тестілеу өткізу арқылы тексерілді.
