Бүгінде әлем бойынша бірнеше мың театр жұмыс істеп жатыр десек, соның әрқайсысы сахнасында өмірге келген қойылымдары арқылы адамның ішкі әлемін байытады. Театрға пенде болып кірген жан адам болып тазарып шығады. Себебі сахнада өмір мен адамды байланыстыратын нәзік те нәрлі діңгек бар. Ол – махаббат!
Махаббаттан нәр алып, өнер тудырған актер әлемі – шын мәнінде ұлылықтың бастауы. Демек, бұл күн жай ғана Халықаралық театр күні емес, мына әлемде жаны кірлеп, рухани шөліркеген пенденің жаны сая табар ортақ құндылығының, Мельпоменаның мерекесі.
Рас, әлемді жайлаған індет адамзаттың өмір сүру қалыбы мен дағдысын түбегейлі өзгерткені анық. Соның ішінде мәдени өміріміз де біршама қиындықты бастан кешті. Әсіресе соңғы бір жыл сахна өнері үшін сынға толы болғаны және рас. Әлем бойынша барлық театрлар бірнеше ай бойы жұмысын тоқтатып, көрерменінен жырақтады. Ал әртістер сахнаға қайта оралар сәтін сағына һәм тағатсыздана күтті.
Қуантарлығы һәм шүкіршілік етерлігі – осындай қиын жағдайға қарамастан, қазақ театрлары қарқынын жоғалтпады. Тіпті елордалық бас театр – Қ.Қуанышбаев атындағы академиялық қазақ музыкалық драма театры ұжымының көптен күткен арманы орындалып, өткен жылдың қараша айында төл ғимаратына қадам басып, ХХХ мерейтойлық маусымының шымылдығын жаңа театр сахнасында «Абай» қойылымымен ашып, көрерменінен сүйінші сұрады.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей бастамасымен, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қолдауымен Арқа төрінен бой көтерген еңселі ғимарат – Қ.Қуанышбаев атындағы академиялық қазақ музыкалық драма театрының зәулім сарайы астанамыздың салтанатын одан әрі асырып, талғампаз көрерменнің көңілін ерекше серпілткені сөзсіз.
«Бұрыннан, астанамыз Арқаға көшкеннен бері ойлап жүруші едім. Елордамызда қазақтың ең үлкен драма театры болуы керек деп. Өзі де менің ойымдағыдай болып әдемі салынған екен. Сіздерге де үлкен қуаныш әкелген шығар деп ойлаймын. Осы орданың ішінде жақсы-жақсы әртістеріміз тәрбиеленіп шығатын болсын. Үздік шығармалар орындалатын болсын. Баршаңызға осы орданың ішінде табыс тілеймін, бақыт тілеймін», деп театр ғимаратының ашылуына арнайы келіп, өнер ұжымын айтулы оқиғамен құттықтаған Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлының лебізі шын мәнінде өнер мен мәдениетіне құрметпен қарап, кірпияз өнерді бағалайтын мемлекетіміздің мерейін асырып, мәртебесін асқақтатқаны анық.
Иә, төл сахна өнері шежіресіне ой жүгіртер болсақ, тарихын өткен ғасырдың алғашқы ширегінен бастайтын ұлттық қазақ театр өнері өзінің даму жолында талай тауқыметті кезеңді басынан кешті. Қазақ жерінде тыңнан түрен сала тұңғыш кәсіби театрдың іргесін қалап, шаңырағын көтерген талапкерлерге алғашқы талпыныс оңай болмағаны анық. Себебі тарихы сандаған ғасырлармен есептелетін әлемдік театрдың жүріп өткен ұлан-ғайыр жолымен салыстырғанда қазақтың ұлттық сахна өнері сол ұлы көште аяғын апыл-тапыл басқан сәбиді елестетеді. Тарихы әлі жүз жылға да жеткен жоқ. Бірақ соған қарамастан, қазақ даласында әлем театрларымен талант тайталастыра алар драма өнерінің ұлы мектебі қалыптасты. Алаш топырағына театрдай таңғажайып әлемді тарту етіп қана қоймай, кемел келешегі үшін жанын салып ұмтылған сол кездегі жалынды жастардың тау қопарып, мұхит кешкенмен пара-пар ерен еңбегі өткеніне құрметпен қарайтын ұлтымыздың ойлы ұрпағы үшін тағылымның қайнар бұлағы. Өнер өткелдерін тілге тиек етер кез келген жан бұл ақиқаттан, уақыт ағзам әділ бағасын айқындап берген шежіре шындықтарынан әсте айналып өте алмақ емес. Төл сахна өнеріміз бүгінде қандай да бір ұшпаққа шығып, биік белестерді бағындырып жатса, ол да осы тамырын тектілік пен ұлттық құнардан тарқатқан ұлт өнерінің ұлағатты жолы мен тағылымының арқасында болса керек.
Осы орайда яғни театр майталмандарының кәсіби мейрамы қарсаңында елорда көрермендері үшін соңғы бір жыл ішінде жаңалыққа айналған үздік үштікті анықтап көруге тырысқан едік. Нәтиже төмендегіше тізбектелді.
Жыл қойылымы
Өткен жылдан бастау алған қазақтың бас ақыны Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойы қазақ драма театрлары репертуарынан да айтулы орын алды. Кемеңгер тұлға бейнесін сахна төріне шығаруға ұмтылған елордалық өнер ұжымдары өз сараптауларындағы сан алуан бағыт, жанрдағы ақын бейнесін көрерменмен қауыштырды.
Атап айтсақ, астаналық Жастар театры ұсынған Жұманазар Сомжүректің «Көзімнің қарасы» музыкалық драмасы бозбала Абайдың мөлдір әлемін, болашақ ақын мен ғашығы ару Тоғжан арасындағы нәзік сезім иірімдерін шебер жеткізді. Көрерменіне де тамаша рухани қуаныш сыйлады.
Абай мен Тоғжан тақырыбын одан әрі елорданың жаңа театры Нұр-Сұлтан қаласының музыкалық балалар мен жасөспірімдер театры Мұхтар Әуезов шығармалары негізінде жасалған тың туындымен жалғады. Жаңа театрдың тұсауын кесіп, шымылдығын түрген бұл «Абай-Тоғжанның» көрерменіне айтар өз сыры мен жаңалығы мол. Қойылым сонысымен ерекше есте сақталды.
Осыдан біраз жыл бұрын қойылған актер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұркен Өтеуіловтің талантты режиссер Фархат Молдағали сараптауында сахнаға шыққан «Жан» моноспектаклін де Абайдың көркем әлемін тануға бағытталған батыл қадамдардың бірі болды деп сеніммен айта аламыз.
Десе де, бас қала театрлары ұсынған Абай әлеміне арналған қойылымдарының ішінде Әлімбек Оразбековтің режиссерлігімен қойылған М.Әуезов қаламынан туған «Абай» трагедиясының орны бәрібір бөлек. Қ.Қуанышбаев театры жаңа ғимаратының тұсауын кескен һәм алғашқы көрермендерін қабылдап, халықтан сүйінші сұраған айтулы қойылым шын мәнінде өнердің үлкен жаңалығы болғаны анық.
Жыл балеті
Тышқан жылының бекзат өнер балет көрермендеріне де ұсынған жаңалығы аз емес. «Астана Опера» театрында тұсауы кесілген «Дала үні» ұлттық балетінің әлемдік премьерасы талғампаз өнерсүйер қауым үшін өнердің үлкен жаңалығына айналғаны анық. Би тілінде бейнелі бедерленген балет шын мәнінде ұлттық өнер қоржынына қосылған қомақты олжа десек, титтей де артық айтқандығымыз емес.
«Дала үні» қазақ халқының тарихы мен салт-дәстүрлерін ғана баяндап қоймай, жалпы адами құндылықтар туралы да сыр шертеді. Өмірдің мәнін түсінуге мүмкіндік беріп, арманды жүзеге асыруға ынталандырады. Осылайша ол мазмұнды музыкасы мен ұлттық нақышының арқасында айрықша әрі әлемнің кез келген жерінде әбден түсінікті бірегей туындыға айналды.
Заманауи хореография тілімен жеткізілген айтулы балетке өнердің кіл жүйріктері атсалысты. Атап айтсақ, қоюшы дирижер – Абзал Мұхитдин, либретто авторы – танымал қазақстандық кинорежиссер, сценарист, ақын Бақыт Қайырбеков, хореографиялық либретто адаптациясының авторы – Жан Франсуа Вазель, қоюшы балетмейстер – Патрик де Бана. Ал қойылымда басты рөлдерді театр примасы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Әйгерім Бекетаева, Ғалымжан Нұрмұхамет, Далер Запаров, Аделина Төлепова, Әсел Кенжебекова, Жәнібек Ахмедиев, Олжас Тарланов бастаған таланттар шоғыры кемеліне келтіре кейіптеді.
Жыл операсы
Опера әлеміндегі жылдың ең үздік қойылымы қатарына Г.Доницеттидің «Махаббат сусыны» комедиялық операсын батыл қосуға болады. Премьерасы «Астана Операда» өткен жылдың желтоқсан айында зор жетістікпен өткен қойылым шын мәнінде өнердің зор табысы болды.
«Махаббат сусыны» – италиялық сазгер Г.Доницетти шығармашылығының шыңы. Әлемдік деңгейдегі үздік шығарманы әйгілі дирижер Алан Бөрібаев пен франциялық режиссер Арно Бернар сахна төріне алып шықты. Қойылым тобы көне операның кейіпкерлерін қазіргіге барынша жақындатып, заманауи ерекшеліктерін һәм өзектілігін дөп тапқан. Күтпеген бетбұрыстармен қарыштап дамитын оқиға желісі хикаяны жан-жаққа бағыттады. Бас кейіпкер Неморино (Жан Тапин, Дамир Сәдуақасов) дәулетті ару Адинаға (Салтанат Ахметова, Альфия Каримова) ғашық, бірақ сезімін білдіруден қорқақтайды. Адина да сержант Белькореге (Талғат Мұсабаев, Талғат Ғалеев) тұрмысқа шыға жаздағанына қарамастан, шын мәнінде Немориноны жақсы көреді. Шым-шытырық жағдайдың түйінін дүмше емші Дулькарама (Бауыржан Әндержанов, Евгений Чайников) сәтті шешеді.
Спектакль өте үйлесімді әрі өзекті тақырыпты арқау еткен һәм қойылымның көркемдік кілті дөп табылған. Ғажайып-эликсир бар-жоғы фарс болғанымен, оқиға барлығы үшін бақытты да баянды аяқталады.
P.S. Өнер әсемдігімен һәм өзектілігімен өзекті. Сахнада жасаған бейнелерімен өмір сүріп, сол арқылы көрерменін кемелдендіретін, саф таза сұлулықтан нәр алып, өрісті өнер тудыратын актер әлемі – шын мәнінде ұлылықтың бастауы, ерен еңбектің шыңы. Ендеше, мыңдаған жылдар бойы адамзат жанын рухани кемелдендіріп келе жатқан, аса мәртебелі театр өнерінің майталмандары, баршаңызды төл мерекеңізбен құттықтаймыз!
