Біріншіден, жердің Қазақстан азаматтары үшін 49 жылға жалға берілуін бекіту қажет. Онымен қоса жалға алу құқығын сақтай отырып, жердің атадан балаға мұра болып қалуын қамтамасыз еткен жөн және 49 жыл пайдалану құқығы біткен соң сол жер пайдаланушы немесе оның ұрпағы әрі қарай пайдалануға алу үшін басымды құқыққа ие болуы қажет. Ол үшін Жер кодексінің 37 мен 97-баптарын қайта қарау керек.
Екіншіден, жер шетелдіктерге берілмесін деп дабыл қағып жүргенде, қазіргі жер пайдаланушылардың Қазақстан резиденттігінен шығып, шетел азаматтығын алып жатқанын байқамай қалдық. Өкінішке қарай, ондай фактілер бар. Жақын арада тиісті материалдарды комиссия назарына ұсынамыз. Шетел азаматтығын алып жатқандардың қолда бар мыңдаған гектар жер телімдерін банктерге кепілдікке қойып, қыруар ақша алып, кейін қайтара алмай шетелге қашып кетпесіне кім кепіл? Сондықтан керітартпалықты қойып, тиісті механизмдерді қарастырған абзал.
Үшіншіден, жерді жалға алғандардың ашық тізімі болуы керек. Тіпті жер пайдаланушы заңды тұлғалардың құрылтайшыларының кім екенін, қай жердің азаматы екенін жердің нақты иесі – халық білуі шарт. Президентіміз халыққа жасаған соңғы Жолдауында «қоғамдық бақылаудың рөлін күшейту керек» деп қадап айтты. Сондықтан «елдің көзі – елу» деген принципті жер мәселесінде пайдалануымыз керек.
Төртіншіден, жер – өндірістің негізгі құралы. Ауыл тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық ахуалын көтеретін де осы жер. Сондықтан да ауыл шаруашылығы жерлерінен түсетін салықты төртінші деңгей болып есептелетін ауыл бюджетіне тікелей түсуін қарастыру қажет. Қазіргі кезде ауыл бюджеті алты түрлі салықтан құралады. Алайда оның жиынтығы ауыл әкімдері аппаратының бір айлық жалақысын қамтамасыз етуге де жетпейді. Осыған орай Жер реформалары аясында Салық кодексіне де тиісті өзгерістер енгізу керек деп есептеймін.
Бесіншіден, аудан әкімдіктеріндегі жер комиссияларын жою қажет. Цифрландыру қарыштап тұрған заманда коррупцияға да, адами факторға да жол жоқ. Жерді жалға беру процесі әділ әрі жеңіл болуы керек. Фермерлердің цифрландыру саласында тәжірибесі мен біліктілігі аз, сондықтан шаруаларды тегін оқытуды қолға алғанымыз жөн. Сонымен қатар жалға берілетін ауылшаруашылық жерлерін, шабындық болсын, мейлі жайылым болсын, негізгі актив ретінде қарастырып, оның кепілдік бағасын еселеп өсіру қажет. Бұл шаруалардың несие алу мүмкіндігін жеңілдететіні сөзсіз.
Бұл – Қазақстан фермерлер қауымдастығы көтерген мәселелердің бірсыпырасы. Жер мәселесі туралы ұсыныс дайындайтын мемлекеттік комиссия халықтың қойып отырған талабына көңіл бөліп, оны билікке қоспасыз дұрыс жеткізу маңызды.
Жигули ДАЙРАБАЕВ,
«Қазақстан фермерлері қауымдастығының» төрағасы
