Валюта нарығы: ұтыс пен ұтылыс

Сыртқы нарықтардағы

жағдай туралы

Сәуірде вакциналардың бір­келкі бөлінбеуінің салдары ай­­­қын байқала бастады. Мәселен, Үнді­стан мен Түркияда Сovid-19-ға қатысты жаңа жағдайлар­дың көрсеткіші рекордтық деңгей­де артуына байланысты қатаң ка­ран­тиндік жағдайлар ен­гізіл­­се, Израиль, АҚШ пен Ұлы­­бри­­танияда ауқымды вакцина­­лау науқаны – енгізілген шектеу­лер­ді біртіндеп алып тастауға мүм­кіндік берді.

Әлемдік экономиканың қал­пына келуі де біркелкілігін жоғалт­­қандай: 2021 жылғы 1-тоқ­сан­ның қо­ры­тындысы бойынша, АҚШ-та эко­номиканың өсуі – 6,4%, Еуроаймақта – (-)0,6%, Қытайда – 0,6% болды. Биыл жаһан­дық экономикалық өсудің негіз­гі драйверлері АҚШ пен Қытай болады деген болжам бар.

АҚШ-та экономика қарқын алып, инфляция жеделдігінің оң белгілеріне қарамастан, АҚШ қазынашылық облигациялары кі­рі­сінің өсуі сәуірде сәл саябыр­сып қалды. Бұл ретте ФРЖ басшысы Дж.Пауэлл пандемия­дан барынша зардап шеккен секторлардың біртіндеп қалпына келуіне және жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауына байланысты экономиканың ұзақ қалпына келуі туралы түсіндірме беріп жатты. Облигациялар бойынша 10 жылдық кірістілік наурыздың соңындағы рекорд­тық мәндерден 1,63%-ға дейін 10 базалық тармаққа шегінді. Осыған орай, АҚШ долларының дамыған елдердің валюталарына қарсы позициясы әлсіреп, DXY индексі бір айда 2,1%-ға төмендеді.

Көптеген сарапшының па­йым­дауынша, экономиканы 4 трлн доллармен қолдау туралы АҚШ президентінің жоспары аясында кірістіліктің өсуі жуыр­да қайта қалпына келуі мүм­кін. Бұған дейін Дж.Байден инф­рақұрылымдық шараларға деп 2,25 трлн доллар бөлген болатын. Енді қосымша америкалық от­басыларды әлеуметтік қол­дау­ға бағытталған 1,8 трлн дол­лар­ға жоспардың екінші бөлігін жа­рия­лағанын еске салар едім.

АҚШ-тың қор индекстері COVID-19-ға қарсы вакциналау мен S&P 5,2%-ға, Nasdaq 5,5%-ға, Dow Jones 2,7%-ға өскені сияқ­ты фискалдық ынталандыру ша­ралары туралы жағымды жаңа­лықтар аясында өсетінін көрсетті.

Дж.Байден ұсынған қосымша ынталандырушы фискалдық шаралар, сондай-ақ АҚШ ФРЖ-ның 2022 жылға дейін жеңіл ақша-кредит талаптарын сақтау туралы уәдесі АҚШ Мемлекеттік бағалы қағаздар (МБҚ) инфляция­сы мен кірістілігінің өсуі бойынша күтулерді күшейтеді, бұл дамушы елдер на­рығы үшін негізгі тәуекел-фак­тор­лардың бірі саналады.

Дамушы нарықтар валюта­лары­ның серпіні сәуірде көп бағыт­ты болды: үнді рупиясы мен түрік лирасы Сovid-19-дың ұлғаюы аясында бір айда 1,3%-ға және 0,9%-ға әлсіре­ді, ал Бразилия реалы Брази­лия бюджетіне қатысты саяси ке­­­­ліс­­­пеу­шіліктерді шешкеннен ке­йін 3,4%-ға нығайды. Ресей рублі сәуірдің басында Ресей-Украина қатынасындағы шие­­леністің күшеюіне және Батыс елдері тарапынан санкция­лар ықтималдылығының артуына байланысты 2,35%-ға айтарлықтай әл­сіреді. Алайда АҚШ-тың қар­жы ме­кемелеріне Федералдық займ облигациялары (ФЗО) бас­тапқы орналастыруға қаты­суға тыйым салу бойынша күті­ле­тін санкциялардың орын алуы, сондай-ақ РФ Орталық банк базалық мөл­шер­лемесін 5%-ға дейін бірден 50 базалық тармақ­қа көтеруі бір айда АҚШ долларына қарағанда 75,2 деңгейіне дейін 0,46%-ға ны­ғайған рубльге қолдау көрсетті.

Эталон сұрыпты мұнай бағасының динамикасы туралы

Мұнай нарығы құбылмалы­лық­пен сипатталды. Сәуірде Brent сұрыпты мұнайдың баға­сы барреліне 63,54 доллардан 67,25 долларға дейін 5,8%-ға өсіп, наурыздың ортасында қол жет­кізілген ең жоғары мән­дерге орал­ды. Мұнайға баға белгі­леу, бұ­рын­ғыша, әлемдік қоғамдас­тық­тың коронавирус инфекциясына қарсы күресі және әлемдік эко­но­миканың қалпына келу қар­қыны аясында нарықтағы сұра­ныс пен ұсынысқа қатты тәуелді.

Кейбір алпауыт елдерде вак­цинаға егілгендер санының артуы энергия тұтынуды ұлғайтудың жалғасуына қатысты оптимизмді тудырады. АҚШ-тың жекелеген штаттары халықтың 40%-дан ас­тамына вакцина егілгендіктен ка­рантиндік шектеулерді жеңіл­детуге көше бастады. АҚШ пре­зиденті Дж.Байден айтқан мақ­саттарға сәйкес, 4 шілдеге қа­рай ересек тұрғындардың 70%-на вакцина егу жоспарлануда. Сонымен қатар Еуропалық Комиссия «эпидемиялық ахуалы жақсы» елдерден келген және COVID-19-ға қарсы вак­ци­наға егілген адамдарға ЕО-ға кіруге рұқсат етуді ұсынды. Вак­­­­цинаға егілгендер санының өсуі, сондай-ақ карантиндік шек­теу­лердің әлсіреуі сапарлар мен саях­ат­тау­лар­ға қатысты ке­йін­ге қа­л­ды­рылған туристік сұра­ныс­ты іске асыруға мүмкіндік береді.

Апта сайын коммерциялық мұнай қорларының өзгеруі жө­нін­дегі деректерді жариялайтын АҚШ энергетика ақпараттық агенттігінің (EIA) деректері бо­йынша, сәуірде АҚШ-тағы мұнай қорының нетто төмендеуі шамамен 8,7 млн баррель болды, ал өткен аптада тағы 8 млн баррельге төмендеді, бұл сарапшылардың күткенінен жақсы болды және отынға сұраныстың қалпына келуін көрсетеді. Мамыр айының басынан бері мұнай бағасы бір баррель үшін 68,8 долларға де­йін 2,3%-ға өсті. Соған қарамас­­тан, мұнай бағасын төмендететін қауіп факторлары әлі де сақталып отыр. Сәуір айының соңында, ай сайынғы отырыста ОПЕК+ елдері ай басында мамыр-шілде айларында өндірісті біртіндеп арттыру туралы шешімін сақтап қал­ды. Әлем бойынша өңделмеген мұ­най­ды импорттаушы үшін­ші алып ел – Үндістандағы қазір­гі эпи­демиялық ахуал да едәуір қауіп тудырып отыр. АҚШ пен Иран арасындағы ядролық бағ­дар­лама бойынша мәмілені ілгері­лету шамасына қарай Иран тара­пынан экспортты әлеуетті ұлғай­ту да нарыққа қосымша қысым көрсетті.

Ұлттық валютаның динамикасы туралы

Теңге бағамына мұнай баға­сын белгілеуден бөлек АҚШ долларының жаһандық құны, Қазақстанның сауда әріптестері елдерінің валюта бағамдары, резидент еместердің тәуекел дәрежесі, сондай-ақ ішкі фактор­лардың өзгеруі ықпал етеді. Осы факторлардың жиынтығы теңге бағамына қысым көрсетіп, ол мұнай бағасы өсуінің оң әсерін теңестірді.

Теңге бағамының әлсіреу үр­дісі сәуірдің басында қалып­тас­ты және бейрези­денттердің ҚР МБҚ-ға инвестицияларының қыс­қаруына байланысты болды. Егер наурызда МБҚ-ға жа­ңа ин­вес­тициялардың көлемі ғана қыс­қарса, сәуірде нетто-әке­ту­ді бай­қадық және бейрези­дент­тердің ҚР МБҚ жалпы позициялары 248 млн АҚШ долларына қысқарды.

Айдың бірінші жартысында мұнайға баға белгілеу мен Ресей рублінің құбылмалылығы қо­сым­ша қысым көрсетті. АҚШ-тың РФ-ға қатысты санкциялық рито­рик­асының күшеюі Ресей рублі баға­мының 77,4 белгіге дейін әлсі­реуіне әсер етті. Нәти­жесінде, сәуір­дің ортасында тең­ге бағамы 2%-ға әлсіреп, бір дол­лар үшін ең жо­ға­ры деңгей – 433,55 теңгеге жетті.

Айдың екінші жартысының қорытындысы бойынша, теңге 428,75-ке дейін нығайып, алдың­ғы шығындарды ішінара өтеді. Мұнайға баға белгілеудің өсуі және экспорттаушылардың ай­дың соңындағы салық төлем­дері ұлттық валютаның оң серпініне әсер етті.

Бюджетке трансферттер бөлу аясында Ұлттық қордан валютаны сату және квазимемлекеттік сектор тарапынан экспорттық түсімді сату – валюта нарығына қолдау көрсетуін жалғастырды. Сәуір­де квазимемлекеттік сек­тор­­дың сатылымы 175 млн АҚШ дол­ларын құрады. Ұлттық банк тара­пы­нан интервенция болған жоқ.

Экономикалық белсенділіктің қалпына келуі аясында Қазақстан биржасындағы теңге-доллар жұ­бы бойынша сауда-саттық көле­мі өсе түскенін айтып кеткен жөн: егер қаңтарда сауда-саттық көле­мі 2,2 млрд долларды құраса, сәуір­де ол 2,84 млрд долларға дейін өсті.

Мамыр айының басынан бас­тап мұнай бағасының өсуі аясында теңге бір доллар үшін 426,14 теңге деңгейіне дейін 0,6%-ға нығайды.

Алтын-валюта активтерінің жағдайы туралы

Алдын ала деректер бойынша, алтын-валюта резервтері бір айда 690 млн долларға ұлғайып, биылғы 30 сәуірде 34,2 млрд долларды құрады.

Алтын портфелі 1,3 млрд долларға өскенде резервтер де молая түсті. АҚШ қазынашы­лық облигациялары кірістілігінің құлдырауы есебінен бағалы металл құнының өсуі қалпына келді, сәуірде баға бір унция үшін 1 685 доллардан 1 769 долларға дейін немесе 5,0%-ға артты.

Алтын бағасы тым құбылма­лы екенін әлі де көрсетіп келеді. Мамырдың басынан бастап АҚШ-тағы еңбек нарығы бойынша әлсіз деректердің шығуы және доллардың әлсіреуі аясында алтын бағамы бір унция үшін 1 840 доллардан асты.

Еркін айырбасталатын валю­та­дағы активтер 635 млн дол­ларға төмендеді, оған ЕДБ-ның Ұлттық банктегі салым­дары­ның 472 млн долларға азаюы және 88 млн долларға мемле­кеттік қарыз­ды төлеуі негізгі себеп болды.

Ұлттық қордағы активтердің динамикасы туралы

Ұлттық қордың валюталық ак­тив­тері, алдын ала деректер бо­йын­ша, бір айда 530 млн дол­лар­ға ұлғайып, 57,6 млрд долларды құрады.

Инвестициялық кірістің нәти­жесінде Ұлттық қордың көле­мі де еселене түсті. Облига­ция­­лар на­рығының қалпына келуі мен ак­циялар нарығының үздік­сіз өсуі арқылы ол сәуір айы­ның нә­ти­­же­лері бойынша 1,1 млрд дол­­ларға жетті. Мәселен, сәуір­де ак­циялар портфелінің өсуі ша­ма­мен 700 млн, облигациялар портфелі 300 млн және алтын портфелі 100 млн долларды құра­ды. Сонымен бірге Ұлттық қор ак­тив­терінің өсуіне қорға түсе­тін түсімдер ық­пал етті, олар сәуір­де 122 млрд тең­ге­ні, оның ішінде шет­ел­дік валю­та­да шамамен 200 млн дол­лар­­ға ша­ма­ласты. Жыл басынан бас­­тап қорға келіп түскен қара­жат кө­ле­мі 394 млрд теңгеге тең болды.

Ұлттық қордан бюджетке кепіл­дендірілген және нысаналы трансферттер көлемі 333 млрд теңгені құрады. Оны жүзеге асыру үшін валюта нарығында Ұлттық қордан 788 млн долларға активтер сатылды.

Биыл ұлттық валюта үшін сақталатын сын-қатерлер туралы

Сыртқы сын-қатерлерге келсек, дамыған елдердегі ақша-кредит талаптарының күшеюі – дамушы елдерден шығатын бей­резиденттердің портфельдік ин­вес­тицияларын әкетуі мүмкін. Қазақстан қаржы нарығының әлем­дік капитал ағынына қатысуы да инвесторлар сентиментінің күрт өзгеруі, яғни ҚР МБҚ-ға бей­ре­зиденттердің келуі мен кетуі жағ­дайында теңге бағамы үшін сын-қатерлер туғызады. Қазіргі уақыт­та халықаралық инвесторлардың назары АҚШ-тағы жеңіл моне­тар­лық талаптардың қысқару сәтін бағалауға бағытталған. Бұл ретте АҚШ ФРЖ-ның кейбір өкілдері бұл мәселелер халықты вакциналау 75%-ға жеткенде қарала бас­тауы мүмкін деп санайды.

Сондай-ақ теңгенің айырбас бағамына әсер ететін негізгі сыртқы сын-қатерлерге – бірқатар ірі дамушы елдегі коронавирус инфекциясының таралуын, соның салдарынан әлемдік эко­номикалық өсімнің қалпына келу­дегі тұрақсыздығын, мұнай баға­сының құбылмалылығын және ең ірі сауда серіктесі – Ресей­ге қатыс­ты санкциялардың қау­пін жат­қызуға болады.

Теңге бағамы үшін ішкі сын-қатерлерге – төлем балан­сы­ның ағымдағы шотында сақ­талып отырған тапшылықты жат­қызуға болады. Шетел валюта­сына қо­сымша сұраныс экспорт­тың өсуі­не, сондай-ақ сыртқы мін­дет­те­мелерді өтеу қажеттілі­гіне байла­нысты болуы мүмкін.

Жалғасып жатқан вакциналау мен әлемдік экономиканы қалпына келтіру – энергия ресурстарына орнықты сұранысты қалыптастырудың негізгі алғы­шарт­­тары, бұл өз кезегінде теңге­нің бұдан былайғы серпіні үшін айқындаушы факторға айналмақ.