2018-2019 оқу жылындағы мәліметтерге сүйенсек, елімізде білім берудің 28 тобы бойынша 149 028 студент білім алуда. Оның ішінде студенттердің 60 пайызы, яғни 86 304-і мына 5 мамандықта оқиды: дене шынықтыру – 26 522; екі шет тілі – 20 561; бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі – 17 265; мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу – 12 263; педагогика және психология – 9 664. Қалған 23 мамандықта 62 724 студент білім алуда.
Нақтылай кететін болсақ, 2019-2020 оқу жылында педагогикалық ғылымдар бойынша 8 218 грант бөлінген болатын. Оның ішінде 2 450 грант, яғни гранттың 30 пайызы осы мамандықтарға бөлінді: дене шынықтыру – 150, екі шет тілі – 800, бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі – 550, мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу – 750, педагогика және психология – 200. Қалған 23 білім беру бағдарламасына бөлінген грант саны жалпы гранттың 70 пайызын (5 768) құрайды.
Білім саласына қатысты үш жайт қазақ қоғамын ойландыруы тиіс. Біріншісі – университеттердің барлығын профильдік университеттерге бөлу. Екіншісі – ауыл мектептерінің жағдайы. Үшіншісі – мектеп мұғалімдерінің біліктілік тестілеуінен өтіп жатқандығы. Енді осыған жеке-жеке тоқтала кетейік.
Бірінші мәселе бойынша таяу арада қолға алынуға тиіс профильдік университеттер қандай тапсырмаларды орындайды? Әзірше, жаңа формациядағы мұғалімдер – қазіргі Назарбаев зияткерлік мектебіндегі мұғалімдер. Жаңа формация педагогі – рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген білікті маман, өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылатын шығармашыл тұлға. Осындай жоғары білімді шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін профильдік университеттердің жауапты екені дау тудырмайды десек те, тап осындай мұғалімдер даярлау үшін Назарбаев зияткерлік мектебіндегі материалдық, техникалық базаны, болашақ мұғалімдер даярлайтын университеттерді толық қамтамасыз ету қажет.
Шешімі күрделі екінші мәселе – әрине, ауыл мектептерінде дәл қазір қалыптасып отырған күрделі ахуал. Статистикалық деректерге сүйенсек, Қазақстанда қазір жалпы 7 мыңнан аса мектеп бар. Оның ішінде шағын жинақты мектептер – 3 230, лицей және гимназия – 124, НЗМ – 22, қалғаны жалпы білім беретін мектептер. Яғни бүгінгі таңда республикадағы мектептердің 42 пайызын шағын жинақты ауыл мектептері құрайды.
Мектеп – әлеуметтік мәселелердің ішіндегі ең өзектісі. Ауыл мектебінің мәселесі – қазақтың елдігінің мәселесі. Ауыл мектебінде қазақ ұлтының болашағы, үміт артқан ертеңі, халық арманын арқалаған жас жеткіншек оқып, тәрбиеленіп жатыр. Шағын жинақты мектепке тән қиындықтар – мектептерде қосарланған мамандықтарға ие кадрлардың жетіспеушілігі, оқу процесі екі тілде жүзеге асатын мектептерде кадрлар тапшылығы, пән мұғалімдерінің толық оқу жүктемесімен қамтылмауы. Елімізде жиырмадан астам жоғары оқу орнында қосарланған мамандықтар даярлануда, алайда нақтылы қандай қосарланған мамандықтарға сұраныс бар екендігі және бұл мамандықтарды даярлауда қандай оқу орындарына басымдылық берілу керектігі сараптауды қажет етеді. Өйткені сол аймақтың түлектері негізінен сол қиыншылықтың орнын толтыруға ықпал етеді. Сондықтан болашақта ауылға, оның ішінде шағын жинақты мектептерге мұғалім даярлаған кезде оның ерекшеліктеріне қарап, қандай мамандықтар керек екенін ескеру керек.
Соңғы екі жылдан бері мектеп мұғалімдерінің біліктілік тестілеуінен өтіп жатқаны – дер кезінде қолға алынған дүние. Былтырғы өткен біліктілік тестілеуінің нәтижелеріне көз жүгіртсек, жүргізілген тестілеуге 70 мыңнан аса мұғалім қатысып, олардың 44%-ы шекті балдан жоғары жинады, ал 56%-ы сол біліктілік тестілеуінен өтпей қалғаны белгілі болып отыр. Өз тарапымыздан мектеп мұғалімдері арасында жүргізілген сауалнамаға талдау жасау барысында мұғалімдердің пән бойынша төмен білім нәтижесін көрсеткенін байқадық. Мысалы, математика пәні мұғалімдерінің 285-і сауалнамадан өтті. «Қай тараудан біліміңізді жетілдіргіңіз келеді?» деген сұраққа ең көп таңдалған «Тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер және олардың жүйелері» жауабы болды. Енді біз тап осы мұғалімдер мүдделі болып отырған біліктілігін арттыруға қалайша қол ұшын береміз? Бұл үшін жоғары оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамның біліктілігін қолға алуымыз керек. Ел бюджетінен арнайы бөлінген қаржы негізінде Жоғары оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамды шалғайдағы (Сингапур, Финляндия, Малайзия) және көршілес Ресей (Мәскеу, Санкт-Петербург, Новосибирск) елдер университеттерінде біліктілігін арттыру курстарына жіберу арқылы кадрлардың білімін жетілдіруге нақты қадамдар жасау қажет-ақ. Осы арқылы біз төмендегідей күтілген нәтижелерге қол жеткізе аламыз. Яғни университетте білім беру жүйесінің заманауи инфрақұрылымын құру (НЗМ-нің материалдық-техникалық базасы негізінде); Ынтымақтастық білім беру ортасы процесінде мамандықтардың білім бағдарламалары арасындағы өзара әрекеттесу механизмін әзірлеу; Болашақ мұғалімнің педагогикалық мәдениетін дамыту, инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру үшін көркемдік технологияларды қолдану; Педагогика ғылымдарының STEM зертханасы негізінде академиялық және ғылыми-зерттеу экожүйесін құру арқылы қажетті құзыреттіліктерді қалыптастыру және профессорлық-оқытушылық құрамның кәсібилігін дамыту.
Сөз соңында түйіндеп айтарымыз, өзгермелі өмірде мұғалімдер барлық сатыда білім беру бағдарламасына енгізілетін өзгерістермен және пәндік салалардағы әзірлемелермен бірге дамып отыруы тиіс.
Оралтай ЖОЛЫМБАЕВ,
«Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті»
КеАҚ профессоры
