Осы уақыт аралығында қазақстандықтардың өмір сүру сапасын жақсартып, әл-ауқатын көтеруге жаңа мүмкіндіктер туғыза отырып, ел игілігі жолында жасампаз өзгерістерді жүзеге асыруды, елімізді әлемнің алдыңғы қатарлы мемлекеттерінің қатарына қосуды мақсат еткен Мемлекет басшысының бастамаларынан бүгінде оң нәтижелердің нышанын көреміз.
Әдетте үлкен саясатта белгілі бір мерзімде Мемлекет басшыларының атқарған ісіне қорытынды жасап, баға беріп жату – қалыпты жағдай. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың билігі осы екі жыл ішінде, салыстырмалы түрде алатын болсақ, бірқатар жағымды жаңалықтың бастамашысына айналды. Осы тұрғыдан алғанда, ең алдымен, билік транзитінің өркениетті, бейбіт жолмен заңды түрде іске асқандығына тоқталып өткен жөн.
Талай елдің тәжірибесінен аңғарғанымыздай, билік ауысқанда түрлі дағдарысты кезеңдерді бастан кешіріп жатады. Оған қатысты мысалдарды көршілес, сондай-ақ ТМД елдері тәжірибесінен аңғарамыз. Ал Қазақстанда орын алған кейбір жетіспеушіліктер, кемшіліктер мен сындарға қарамастан, өркениетті қадамдардың жүзеге асқандығы қуантады.
2019-2020 жылдар Қазақстан және әлем үшін оңай кезең болған жоқ. Коронавирус пандемиясымен байланысты туындаған қиындықтармен бетпе-бет келуге тура келді. Экономика, қаржы саласындағы дағдарыстар, мұнай бағасының күрт төмендеуі сияқты түрлі ғаламдық келеңсіздіктермен қатар, ел ішінде де қиын жағдайлар белең алды. Арыстағы жарылыс, бірталай өңірді су басып кетуімен қатар, жылдар бойы қордаланған өзге де көкейкесті мәселелер көрініс берді. Бірақ осынау қиындықтарға қарамастан, еліміздің бүгінгі даму үрдісінде жүзеге асып жатқан жағымды өзгерістер баршылық. Осы орайда мемлекет тарапынан тиісті қорытынды жасалып, сауатты әрі кешенді саясаттың жүзеге асқанын атап өткен ләзім. Нақты айтар болсақ, Президент өз мансабына кірісерде қандай басымдықтарға жол берілетіндігіне қатысты мәлімдеме жасай отырып, олардың қатарында қоғамдық-саяси реформаларды іске асыруға баса мән берген болатын.
Қолға алынған реформалардың қоғаммен келісе отырып жүзеге асып жатқандығын бүгінгі тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл өз кезегінде Президенттің популистік мәлімдемелерден гөрі нақты іске көшкенін аңғартады. Пайымдап қарасақ, кейінгі екі жылда сөз бен істің бірлігіне қол жеткізе алдық.
Президенттің өз бойындағы қарапайымдылық пен ұлтжандылықты биліктегі министрлер мен әкімдерден талап етуі мемлекетті басқару ісіндегі жауапты қадамдарға дәлел бола алады. Саяси реформаларға келгенде оппозиция, адам құқығы, партиялардың құрылуы, сайлаулардың әділ өтуі, сөз бостандығы сияқты мәселелерде нақты нәтижелерге қол жетті.
Осы орайда, Президент өзі атап өткендей, қоғам саяси реформалар арқылы демократияланбай, алға жылжуымыз неғайбіл. Реформаларды жүзеге асыру мақсатында Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің құрылуы, оның жұмысы жұртшылықтың және азаматтық қоғамның пікірін билікке жеткізіп, маңызды стратегиялық проблемаларды талқылауға негізделуімен байланысты болуы да – елдегі демократияландыру үдерістерінің оң қадамының дәлеліндей.
Президент өзінің сайлауалды бағдарламасында мәлімдеген «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асырып, қоғам белсенділерімен сұхбатқа қандай кезде де дайын екенін атап өткен болатын. Қоғаммен келісе отырып, сайлау жайында, митингтер мен шерулер туралы, партиялар, өзін-өзі басқару мен көптеген басқа да саяси реформаның нақтылануы – үлкен жетістік. Дегенмен осы екі жылда демократия мәселелері түпкілікті шешіліп қойды деуден аулақпыз. Бірақ бұл да бір сеңнің қозғалып, оң бағытта нәтиже бере бастағанының нышаны, яғни реформалардың іске аса бастағанының дәлелі. Оның тағы бір оң нәтижесін жыл басында өткен Парламент сайлауынан байқаймыз. Праймериз өткізіліп, оған халықтың салыстырмалы түрде белсенді атсалысқанының куәсі болдық. Сонымен бірге соңғы он, жиырма жылда қоғам мәселесіне келгенде жақ ашпайтын, зейнет жасына келген депутаттардың орындарын босатып, қалың бұқараның сөзін сөйлейтін халық қалаулыларының келіп, Парламент құрамының сексен пайызға жаңаруы тағы да оңынан келген бір іс болды.
Осы жылдың күзінде елімізде өзін-өзі басқару аясында ауыл әкімдерінің сайлауы өтпекші. Мұндай жақсы үрдісті оң бағалай отырып, әкімдерді орталықтан тағайындай салмай, жергілікті азаматтардың қалауымен сайлау қоғамдағы оң өзгерістердің жалғасын табатындығын көрсетіп отыр.
Бұған қоса, экономикалық-әлеуметтік салада жүзеге асқан реформалар бар. Пандемия кезінде көптеген азаматтарға, бизнес өкілдеріне ауыр тиді. Бұл бағытта мемлекеттің қаржысын оңтайлы пайдалану, көмек көрсету тұрғысынан қаншама азаматтардың несиесі кешірілді, несиесін төлей алмай жүрген тұрмысы төмен және көпбалалы отбасылардың қарызын кешіру туралы Жарлыққа қол қойылды. Соның негізінде көптеген азаматтың несиесі жойылды. Берешегін өтеуге қаражат төленсе, кепілсіз тұтыну қарыздары барлардың айыппұлдары мен өсімпұлдары есептен шығарылып, республикалық бюджеттен қомақты қаржы бөлінді. Жарлық аясында қарызға батудың алдын алу мақсатында табысы күнкөріс көлеміне жетпейтін адамдарға несие беруге тыйым салынды.
Әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларға қаржылық қолғабыс жасаумен қатар, біраз жыл бойы айтылып келген зейнетақы қорындағы қаражатты пайдалану мәселесі шешілді. Яғни азаматтар зейнетақысының бір бөлігін өзінің тұрғын үй мәселесін шешуге пайдалана алуына мүмкіндік алды. Шағын және орта бизнес салықтан босатылды. Осылайша, әлеуметтік-экономикалық салада бірқатар түйткілді мәселелердің түйіні тарқатылды. Дегенмен қандай саланы алсақ та, жылдар бойы қордаланған мәселелер бар. Оларды осы екі жыл ішінде шешіп тастау мүмкін де емес, бірақ ұстанған бағыт-бағдарымыз оң екенін жоғарыда аталған нәтижелі істер барысынан аңғарамыз.
Экономикалық-әлеуметтік жағдаймен қатар, идеология, жастар мәселесінің айрықша рөлге ие екендігін де айта кеткен жөн. Осы орайда жастардың білім алуына оңтайлы жағдай жасалып, грант санының артқаны, әсіресе ауыл жастарына үлкен қолғабыс болды. Жүздеген жаңа мектептің салынып, үш ауысымда оқытуды тоқтатуға көңіл бөлу, сонымен қатар елімізде Тәуелсіздік жылдарында бұрын-соңды болмаған тұрғын үй құрылысының қарқынды дамып жатқандығы – бұл саладағы оң өзгерістердің нышанындай.
Ал жастардың жатақхана мәселесін шешу, оларды қоғамдық өмірге барынша араластыру, мемлекеттік басқару ісіне кеңінен тарту бағытындағы ізгі қадамдар – ел келешегінің кепілі іспетті. Осы орайда көптеген жас депутат болып сайланды. Президенттік жастар кадрлық резервінің жасақталуы, бірталай министрлердің жастар қатарынан тағайындалғаны ілгері басқан елдің ертеңінен үлкен үміт күттіреді.
Қоғамның ізгі бағдарының бірі – руханият мәселесіне тоқталар болсақ, қазақ тілінің, қазақы болмыстың дамуына көңіл бөлініп, үлкен тарихтың мирасқоры ретінде сезінетіндей деңгейдегі Алтын орданың 750 жылдығы, ашаршылыққа, қуғын-сүргінге қатысты іс-шаралардың қолға алынуы да бекерден-бекер емес. Президент тәуелсіз мемлекет ретінде, ұлт ретінде әрі қарай дамуымыздың қайнар көзі ана тілінде жатқандығына көңіл бөле отырып, қазақ тілінің Қазақстанда ұлтаралық тілге айналуына байланысты нақты міндетті алға қойып отыр. Осы орайда қазақ мектептерінің көбейіп, балабақшалардың қазақ тіліне ден қойып жатқандығы қуантады.
Бүгінде реформалар кезең-кезеңмен жүзеге асып келеді. Саяси реформа дегенде айтарлықтай асыра сілтеудің де қажеті шамалы. Қоғамда реформаларды шапшаң жүргізу қажеттігі туралы да ұсыныс, пікірлер жиі айтылып қалуда. Дегенмен әлемдік тәжірибелерден ретсіз, келеңсіз жүзеге асып жатқан реформаларды көреміз. Алысқа бармай-ақ, оған нақты мысалды Тәуелсіз мемлекеттер достастығының кейбір елдерінен де келтіре аламыз. Сондықтан бұл мәселеге түсіністікпен қарай отырып, ойластырылған, кешенді саяси реформаларды жүргізудің дұрыстығына көз жеткізе түсеміз. Әрине, «біткен іске сыншы көп». Дегенмен екі жыл ішінде атқарылған істерге қарап оң бағыттағы үрдіс деп баға беруге әбден болады.
Елімізге пандемияның салдары оңай тиген жоқ. «Жығылғанға – жұдырық» дегендей, мұнай бағасының төмендеуі елдің экономикасына теріс ықпал етті. Оның салдары әлеуметтік салаға әсер етпей қоймады. Ал оның субъективті себептері де жоқ емес. Астамшылдық, жемқорлық, ел қаржысын тиімсіз пайдалану деректері де көрініс беріп қалуда. Мұның барлығы, өкінішке қарай, бірден шешіле салатын мәселе емес. Жемқорлыққа түпкілікті соққы беріп тастадық деп айта алмаймыз, оның сарқыншақтары мен әсері әлі де бар. Олигархтардың, латифундистердің мәселесі ақырындап шешіліп келеді. Оның сыртында талайдан бері даулы болған жер мәселесіне түпкілікті нүкте қойылғандығы, шетелдіктерге ауыл шаруашылығы жерлері жалға берілмейтіндігі, сатылмайтындығы қоғам ертеңіне үлкен үмітпен қарауға мүмкіндік беріп отыр. Еліміздің әрі қарайғы бет алысы осы реформалардың тиімді әрі үйлесімді жүзеге асуымен тығыз байланысты.
Сонымен қатар қордаланған өзекті мәселенің бәрін Президент шешеді деп қарап отыру – азаматтық қоғамға жат. Елдің дамуына азаматтық қоғамның өзі белсенділік танытып, саяси үрдістерге қатысуы маңызды. Алда өтетін ауыл әкімдерін сайлауда өз кандидатураларын ұсынып, сайлау барысын бақылап, оның әділ өтуін қадағалау сияқты іс-әрекеттерге бару – қоғамды алға сүйреуге бағытталған қадамдардың бірі. Оған Президент пен оның командасы барынша жол ашып берді.
Расул ЖҰМАЛЫ,
саясаттанушы
