Тәуелсіздік жылдарының басында Ұлттық қауіпсіздік комитеті қызметінде болған Ержан Бекбауұлы – жас мемлекетіміздің тәй-тәй басқан қадамын көзі көрген, еліне еңбегі сіңген ел тұлғалары қатарында. Ол саяси аренадағы өз орны бар тәуелсіз, әлемдік үдерістерден қалыспай дамыған елге айналғанымызды әрдайым мақтан етеді. Сондай-ақ экономикалық, әлеуметтік ахуалы тұралап тұрған Ақмола қаласының әсем қала Нұр-Сұлтанға айналғаны – Елбасы мен оған қолдау көрсеткен халқымыздың ерен еңбегінің жемісі, жетістігі мен жеңісі деп есептейді.
Ержан Бекбауұлының еліміздің ұлттық қауіпсіздік саласындағы табыстары туралы айтары көп. «Биыл еліміздің Тәуелсіздігіне 30 жыл толады. Мен сол отыз жылдың куәсімін. Осы жылдарда мемлекетіміз іргелі елге айналды, бүкіл дүние жүзіне танымал болды. БҰҰ-ның белді мүшесі атанды. Ядролық қару-жарақтың жойылуына бастамашылық етті. Еліміздің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы көп жақсарды. Бұл тұста Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қосқан үлесінің зор екенін айтқым келеді. Өйткені қазіргідей бейбіт, тұрақты мемлекетке айналуымыздың жолында Ұлттық қауіпсіздік органдарының қызметкерлері көп еңбек етті. Осы орайда тәуелсіз еліміздің арнайы органдарының басшылығында жүрген азаматтарымыздың еңбегін атамау мүмкін емес. 90-жылдардың тоқырауында қауіпсіздік органдарына жан бітіріп, «мемлекеттік» сөзінің орнына «ұлттық» сөзін қойып, бұдан былай тек ұлт мүддесі жолында қызмет қылатын жаңа дәуірдің келгенін меңзеді. Еліміздің арнайы органдарының алдында тұрған мәселелер өте көп болды. КСРО-дан қалған ескіліктен құтылып, бұған дейін Мәскеуден басқарылып келген Қазақстан үшін жаңа кезең жаңа талаптар қойды. Нарықтық экономиканың заңдары күшіне енді. Әлемдік озық елдермен интеграция жасау да өз жемістерін бере бастады», дейді кейіпкеріміз өткен шақ белестерін еске алып.
Ержан Бекбауұлының айтуынша, елімізге пайдасынан зияны көп жобаларды кіргізбеу, инвестор тонын жамылып келіп, қаржылық кіріптарлыққа итермелейтін жобалардан сақтану қажет болды. Керісінше, тиімді ұсыныстарды дұрыс бағалап, елімізге игілігі тиетін жұмыстар қолға алынып жатты. Бұл жолда аталған экономикалық үдерістердің қатерлерін бағалауды қауіпсіздік органдарынсыз елестету мүмкін емес.
Әр жылдары еліміздің ұлттық қауіпсіздік саласын басқарған Б.Баекенов, С.Тоқпақбаев, Ж.Жұманбеков, Н.Әбіқаев, М.Тәжин, А.Шабдарбаев, Ә.Шаяхметов, В.Жұмақанов сияқты өз істеріне берік, ұлтымыздың адал азаматтарымен иық тіресе бірге жұмыс істеген уақытын өмірінің ең бір жарқын кезеңі деп санайтын Ержан Бекбауұлы: «2016 жылдың 8 қыркүйегінен бері ҰҚК төрағасы қызметін Кәрім Мәсімов атқарып келеді. Талай мемлекеттік жауапты қызметтер атқарған, еліміздің саяси қалыптасу кезеңінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сенімді серігі бола білген, алыс-жақын шетелдермен дипломатиялық, әскери-қорғаныс, құқықтық мәселелердің оң шешілуіне ықпалы еткен Кәрім Мәсімовтің қауіпсіздік қызметіне келуі тегін емес», дейді.
Ержан Бекбауұлының сөзіне қарағанда, ұлт мүддесі жолында қызмет еткен ҰҚК-ның әрбір қызметкерінің арқасында еліміз тыныштық пен бейбітшіліктің бесігінде тербелуде. Әлемдік геосаяси жағдайдың ушығып тұрған шағында алыс-жақын көршілес елдер, оның ішінде Шығыс әлеміндегі талас-тартыстың соңы қантөгіске ұласып, ең соңында мұның бәрінен қарапайым бейбіт халық жапа шегуде. Әрине Қазақстанның дипломатиялық жұмысының дұрыс жолға қойылуы мен көршілерімізбен достастық бағытын ұстануы еліміздің кемесін шайқалтпауда. Алайда кейбір күштердің іштен не сырттан әсер етіп, қоғамымыздың қалыптасқан өмірін ойрандауды көздейтіні жасырын емес. Сол себепті ел арасына іріткі салып, арам пиғылды көздеушілердің әрекетіне жол бермеу үшін біздің бәрімізге ауызбіршілік қажет. Көзімізді кеңірек ашып, әрбір әрекеттің соңында бір мақсат тұратынын анық түсінуіміз керек.
Әрине ҰҚК-ның құзыретіне жататын қауіптерді бөліп-жарып қарай алмаймыз. Елімізге, ұлтымызға төнген кез келген қауіп-қатердің алдын алу, себебін анықтап, салдарын жою мен болашақта қайталанбауына жағдай жасау – міне, бүгінгі ҰҚК қызметінің тікелей міндеті. Бұл орайда ол: «Бүгінгі ғаламтор жүйесіне тәуелді электронды құралдар мен құрылғылар алаңдатушылығымды тудырады. Әрине заман ағымы бір орында тұрмайды, техника мен технология даму үстінде. Бірақ дәл осы қарыштап дамыған саланың өз әлсіз тұстары да бар деп есептеймін. Атап айтқанда, су беру жолдары, байланыс желілері, көліктік-коммуникациялық қамтамасыз ету құралдары, спутник жүйесі, жылу-электр стансалары, тіпті зауыт-фабрикаларға дейін электронды басқаруға көшірілген. Бұдан өзге, халыққа қызмет етудің көп бағыты да ғаламтор желісін қолдану арқылы жүзеге асырылады. Ақпараттық базалар, азаматтарымыздың жеке басы туралы мәліметтер, мемлекеттік органдардағы жұмыста да электронды есептегіш машиналары арқылы өңделеді. Мұның барлығы өмірімізді көп жеңілдеткенімен, қауіпсіздік тұрғысынан осал жақтары бар екенін, алаңдататынын айтқым келеді. Өйткені кибершабуылдан жылу-электрсіз қалуымыз мүмкін, осындай шабуылдың кесірінен ішіп отырған суымыз улануы мүмкін, байланыстан ажырап қалуымыз да ықтимал. Демек, киберқауіпсіздікке салғырт қарауға болмайды».
Кейіпкеріміз мемлекетіміздің құзырлы органдары киберқауіпсіздік мәселесіне көбірек ден қойса дейді. Оның айтуынша, кез келген жауымыз әлсіз тұсымызды іздейді. Ал кибершабуылдардың зардабы бомба жарылысынан асып түспесе, кем болмауы әбден мүмкін.
Ержан Бекбауұлы бұдан әрі еліміздің тосыннан келер қатерлерге әзірлігінің де тиісті деңгейде болуы шарт екенін атап өтіп, соңғы екі жылдағы әлемді састырған пандемияның Қазақстанға әсері жөнінде былай дейді: «Індетпен күреске қыруар қаржы жұмсалды. Кезінде Елбасының бастамасымен құрылған Ұлттық қордың дәл осы жағдайдағы сақтандыру қорына айналып шыға келгенін көріп отырмыз. Бұл да бір көреген саясаттың жемісі болар. Кейбір оппозициялық топтар дәл осы қордың құрылуына қарсылық білдіріп еді. Бірақ сын сағатта байқағанымыздай, қаржылық қауіпсіздік пен қордың болуы сөзсіз қажет екен».
Ержан Бекбауұлының айтуынша, тағы бір түйткіл – су мәселесі. Әлемде тұщы суға сұраныс күн санап артып, көптеген ел су тапшылығына ұшырауда. «Мемлекеттік деңгейде су стратегиясын қазірден ойластыру қажет. Күн санап өсіп келе жатқан халқымыз болашақта су проблемасына кезігуі мүмкін. Өйткені біздегі сулардың көбінің бастауы шетелдерде және олардың да өз көздеген мүдделері мен қажеттіліктері бар. Бұл тұрғыдан алғанда, судың басқа да көздерін қарастыру қажет деп ойлаймын. Барлық ғылыми-өндірістік әлеуетімізді пайдаланып, қолданылған суды қайта өңдеп, тазалау, баламалы су көздерін іздеп тауып, жерасты суларын зерттеп, бұл жұмысты қолға алуымыз керек деп санаймын. Ол үшін бізге технологиялық даму қажет».
Ержан Бекбауұлын толғандыратын, тағы бір жайт – азық-түлік қауіпсіздігі. «Құрғақшылық сияқты табиғи апаттарға дайын болуымыз қажет. Азық-түлік қорларын қалыптастыруымыз керек. Тарихымыздың азалы беттеріндегі тұтас ұлтымызға әкелген ашаршылық зардабын ұмытуға еш қақымыз жоқ», дейді ол.
Нағыз қайраткерге тән қырағылықпен қоғам өмірінің тынысын бақылап, тиісті жерде өз пікірін білдіріп, ағалық ақыл-кеңес, орынды сын мен сындарлы ой айтып жүрген Ержан Исақұлов Ауғанстаннан Кеңес Одағының әскерін шығарған кезде миллиондаған оқ-дәрілердің барлығы Арыс қаласына әкелінгенін, бұл оқ-дәрілер әбден ескіргендіктен жарылыстар болуы әбден мүмкін екенін айтып, сонау 2009 жылы депуттатық сауал жолдап, он жылдан кейін орын алған төтенше оқиғаның болжамын жасағанын да айта кетелік. Сол сияқты ол кезінде елордаға жақын маңда орналасқан оқ-дәрі арсеналының қауіптілігі жөнінде Елбасын ақпараттандырып, жарылғыш заттардың арнайы полигондарға апарылып жойылуын қадағалап, аталған қауіптің алдын алғанын атап өткен орынды.
Ержан Бекбауұлының ел болашағына, мемлекет қауіпсіздігіне қатысты айтары көп. «Жаһандану үрдісінің теріс әсерінің бірі – экстремистік идеологияның таралуы, шетелдік насихатшылардың рекруттарына айналған азаматтарымыз зайырлы қоғамның қарсыласына айналуда. Аталған кеселмен күрестің кілті – қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің қолында. Өзге елдің жерінде жүріп жапа шеккен, улы идеяның құрбанына айналған, адасқан азаматтарымызға кешіріммен қарап, елге қайтаруға бағытталған гуманитарлық «Жусан» операциясы да қоғамда кереғар пікірлер тудырғаны жасырын емес. Әрине қылмысқа қатыстылығы дәлелденгендер заң алдында тиісті жазаларын алды, бірақ бұл тұста басымдық ретінде жазықсыз сәбилер мен жарына еріп жаңылған аналарды елге қайтаруға берілді.
Біз өз кемшіліктерімізді де білуге тиіспіз. Мысалы, адами капиталға көп көңіл бөлуіміз керек. Барды сатып қана күн көретін емес, ілім мен білім, ғылымға сүйеніп алдыңғы қатардан табылып жатқан елдер көп. Қазіргі жағдайды түземесек, болашақта тек тұтынушы ел болып қалуымыз мүмкін. Ол үшін әркім өзі отырған жұмыс орнының нағыз маманына айналып, өзіне сеніп тапсырылған істі жоғары деңгейде орындауы тиіс. Әрине мемлекет тарапынан да қолдау болып, қолынан іс келетін азаматтарымызға жағдай жасауымыз керек.
Жоғарыда аталған жаһандану процесінің тағы бір зардабы десек болады, ол – ұлттық құндылықтарымыздың, жадымыздың шайылып кетіп жатқаны. Қазірден бастап бұл мәселелерді жіті бақылауға алмасақ, келешекте тілінен, ділінен алыстаған ұрпақ өсіп шығуы мүмкін.
Әсіресе мені тіл мәселесі қатты алаңдатады. Соңғы уақытта зерттеу жұмыстарымен айналысып жүргенімнен болар, тіліміздің маңызы мен үшін бірінші орынға шығып отыр. Түркі тілінен бастау алып, ертеректе арабша, шағатайша жазып келсек, кейін келе кириллицаға көштік. Енді, міне, латын алфавитіне ауысқалы отырмыз. Байқап отырсаңыз, өз жерімізде жүріп, өз тілімізде жетік сөйлеп жарытып жүргеніміз аз. Әр қазақ баласы бұл кемшілікті жоюға атсалыспаса, ұрпағына өсиет қылмаса, тіліміздің тағдыры қыл үстінде.
Зерттеу мақалаларымды, көне кітаптардың тұпнұсқалары негізінде жазылған «Шыңғыс хан» кітабымды оқырман қауымның кейбірі орыс тілінде ұсынуымды сұрайды. Бұл дегеніміз – тарихқа қызығушылығы бар болғанымен, тілдік білімдерінің, қазақ тіліндегі материалдарды қабылдау әлі де көпшілік үшін қиындық тудыратынын білдіреді. Әрине бұл өкінішті», дейді Ержан Бекбауұлы өзегін өртеген мәселелердің шешімін таппай жүргеніне қынжылып.
Ол бәз біреулердің жерімізге сұқтана қарап, жай ғана қарап қоймай, қазақтың ана жері біздікі, мына жері біздікі деп өзеуреп жүргенін арандатушылық деп есептейді. «Бізге босаңсуға болмайды. Өйткені жер дауы – қауіп пен қатерді ала жүретін үлкен мәселе. Біздің мұрат – бабаларымыздан қалған жерімізді келер ұрпаққа тапсыру».
Ержан Бекбауұлы болашақ ұрпақ тәрбиесіне ерекше көңіл бөлудің маңыздылығын жете түсінетін азамат ретінде бүгінгі таңда әсіре діншілдіктен келетін қауіпке көз жұма қарай алмайды. «Интернетте ашық таратылып жүрген уағыздар мен дін жайлы айтылатын түсініктемелерді, діни ойлар мен талқылауларды дұрыс түсіне білу қажет. Сөздің құдіреті күшті, сол себепті кез келген сөзді контекстен ажыратып қарауға болмайды. Қазақстан зайырлы ел дегенімізбен, осы айтылған мәселелерді шешу үшін мемлекет тарапынан қатаң бақылау қажет деп ойлаймын. Имандылықтың кілтін ұстап жүрген білім мен білігі жеткілікті дін саласының нағыз мамандарына қолдау көрсеткен дұрыс».
Жалпы, тарихтың ақтаңдақ беттерінің ашылмай жүрген құпияларын іздеп тауып, бұрмаланған бұрыс тұстарын ашуға атсалысып жүрген бір жан болса, ол – Ержан Исақұлов.
Ол – нағыз Шығыс ұлына тән қасиетімен шыққан тегі мен бабалар жолын іздеп, ұмытыла жаздаған тарихымыздың тың беттерін зерттеп, ашып жүрген іздеуші. Сонау Иран елінен алты жүз-жеті жүз жыл бұрын жазылған көне кітаптарды қазақшаға аударып, қитұрқы саяси мақсатпен әдейі қате жазылған кей деректерді жоққа шығарып, нағыз қазақтың арғы тегіне құрығын жеткізуді мұрат етті.
Саяси ғылымдар докторы Ержан Исақұловтың «Шыңғыс хан» кітабындағы Ұлы қаған жайлы жасаған терең зерттеулері оқырманның қазақ тарихына деген қызығушылығын оятып, түркі халықтарының түп-тұқиянына жол сілтейді. Табиғаты керемет Шығыс Қазақстандағы Бұқтырма өзенінің тарихы, Бұрхан Қалдун тауларының, Тарбағатайдың Бұлдақ Қасыр атаулы шыңдарына қатысты тамаша деректерге тарих қойнауынан тіл қатырды. Нағыз зерттеушіге тән ұқыптылықпен Мұғулстан мемлекетінің этностық құрамы мен географиялық мекендерін, Шыңғыс хан мен оның ұрпағының хандық ордалары болған Қарақорым, Емел, Қобық, Алакөл, Алмалық атауларымен таныстырды.
Зерттеушінің тың деректері жүйелілігімен, тарихи артефактілердің дәлелді беріліп, белгілі бір логикалық тізбекте құрылуымен ерекшеленеді.
Осы орайда Ержан Бекбауұлының «Казахстанская правда» газетінің 2021 жылғы 9 сәуірдегі нөміріндегі мақаласында өзінің «Шыңғыс хан» кітабына қатысты қалың оқырманға түсінікті тілмен жіліктеп беруге тырысқанын атап өту қажет.
Ержан Бекбауұлы халықтың рухани байлығын дамытуға еңбек сіңіріп, «рухани ұстаз» ретінде танымал болған арғы бабасы Бекасыл Биболатұлы туралы тарихи мұраны жаңғыртуды қолға алғаны да бөлек әңгіме. Ислам қағидаттарын терең меңгерген, діни тұрғыдан өте сауатты Бекасыл Биболатұлы өз еңбегін адам баласының танымын қалыптастыру мақсатында қазақы дүниетанымды исламның негіздерімен үйлестіріп жазған екен.
Ғұлама ойшыл Бекасыл Биболатұлының асыл мұрасы – «Зикзал» алғаш рет 2005 жылы бір том болып, екінші рет 2011 жылы толықтырылып, екі том болып «Жұлдызнама» деген атпен жарық көрген болатын. Алғашқы нұсқасын аударғандар – Мақсұт Шапиғи мен Сәрсенбі Дәуітұлы. Екінші нұсқасын аударған – Абдулла қажы Жолдасұлы. Араб, парсы, түрік-шағатай тілдерінде жазылған бұл аса құнды мұра алғашқы екі басылымында да толық аударылмаған болатын. Соңғы жылдары араб, парсы, түрік-шағатай тілдерінің білгірі, белгілі дінтанушы, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы Ғұламалар кеңесінің мүшесі Зәріпбай Оразбай бұл кітапты толық аударып шығып, 2014 жылы «Нұрлы өрнектер» деген атпен жариялады.
Тарихтың тереңінен жеткен рухани мұраларымыздың зерттелуі мен қалың оқырманға жеткізіліп, тиісті бағасын алуы алдағы уақыттың еншісі болар. Өткеніміздің тағылымын парақтап, ұрпақ мұрасын түгендеп жүрген Ержан Бекбауұлы сынды ағамыздың назарындағы дүниелер бізді әлі талай таңғалдыратыны анық.
Адам баласының ізгі қасиеттерін биік ұстап, өмірдің әр сәтінің қарапайым қуаныштарын бағалап, бала сүйіп, ұрпақ жалғап, туғандарың мен бауырларыңның ортасында әдемі өмір кешкенге не жетсін! Бұл тұрғыдан алғанда, кейіпкеріміз өзінің отбасылық бақытының кілтін тауып, жұбайы Ботакөзбен екі ұл, бір қыз тәрбиелеп, бүгінде немере, жиен сүйіп, мәнді де сәнді ғұмыр кешіп жүрген ел ағасы.
Ардақты ағамыз мамыр айының мейрамдары қарсаңында ҰҚК Орталық аппаратының ғимаратына келіп, ізбасарлары, қауіпсіздік органдары мен қарулы күштер қатарында қызмет етіп жүрген жас буынға өз ақылын айтып, құттықтап шықты.
Ержан Бекбауұлымен болған сол біраз уақыттық кездесуімізден қалған мағыналы ойлары мен сүбелі пікірлерін оқырманға ұсынуды жөн көрдік.
Рүстем ҚҰРМАНҒАЗИН,
ҰҚК Баспасөз қызметі
