Біз Нұргүлге жалт қарадық. Қалада оқитын, бүгінгі заман талабымен киінген қыз жұтынып тұр еді. Тар джинсы шалбар, көйлек деуге келіңкіремейтін майкаға ұқсас киім бойжеткеннің талшыбықтай бұралған денесін айшықтап тұрды. «Заманына қарай – қадамы. Тоты неге түтікті?» деп ойлап үлгергенімше жеңешем қызына жеки сөйлеп:
– Байы өлген қатын сияқтанып шашыңды жайып жібергенің не? Жамандық шақырмай, шашыңды жина! Сосын әкең келгенше мына үстіңдегі тырсиған киімдеріңді құрт. Ұзын етек көйлек ки, – деп Нұргүлді қолынан тартқылап, үйге енгізіп жіберді.
Менің есіме ертеде елді жау шауып, ел иесіз қалғанда, күйеуі мезгілсіз қазаға ұшырағанда әйелдердің шашын жайып жіберіп жоқтайтыны түсті.
Ойды ой түртіп оятады. Діндар Қарабура әулиенің толықсыған, күн келбетті, ай дидарлы қызы Бегімшеге көп жігіт ынтық болыпты. Көркіне көз тоймайтын аруды Селжүк мемлекетінің билеушісі Мәлік шахтың ұлы Санжар сұлтан ұнатқан.
Санжар сұлтан күндердің күнінде үйреншікті әдетімен Қаратаудың қойнауына аң аулай шығады. Бір жерлерге келгенде үйінде қанжарын ұмытып кеткені есіне түседі. Сұлтан бір нөкерін кері қайтарып, қанжарды алып келуді тапсырады. «Барған ізіңмен кері қайтасың» деуді де ұмытпапты. Ханым қанжарды жабықтан ұстата бергенде нөкердің көзі оның аршыған жұмыртқадай аппақ білегіне түседі. Сол бойы есінен танып қалады. Қанжарды беріп іле кері қайтқан Бегім нөкердің талып қалғанынан хабарсыз еді. Әлден соң есін жиған әлгі жасақ атына міне сала кері қарай шаба жөнеледі. Ол оралғанда сұлтан сұрланып тұр еді.
– Тақсыр, қасық қанымды қия көріңіз. Кешіккен себебім, қанжарды жабықтан алайын деп қолымды ұсына бергенімде, ханым білегімнен ұстап жібермей қойды. Одан босанып шыққанша бірталай уақыт өтіп кетті, – деді жалтармақ болып жалған сөйлеп.
Аңнан оралған соң Санжар сұлтан сөзге келместен, оқиға-
ның ақ-қарасын ажыратпастан Бегім сұлудың оң қолы мен қос бұрымының оң жақтағысын кесіп, өзін зынданға тастайды. Сұлтан сонда сорақыланып, оң қолыңмен істедің деп оң қолын кескен көрінеді. Осы тұста Қарабура әулие түс керіп, қызын құсқа айналдырып жібереді. Кейін ол киелі Бегім ана аталады.
Бегім сұлудың оң жақ бұрымы кесілді. Себеп, шашты кесу сол кездегі жазаның ең ауыр түрі саналған. Халық даналығында шаш әйелдерге Хауа Анамыз бен Бибі Фатима анамызға берілген Алла тағаламыздың ғажайып сыйы. Осы ғажайып сыйды қадірлеп ұстай білу – әр нәзік жыныстының басты борышы.
Алла тағала сыйлаған әсем әрі жұпар иісті шашты кесу де қиянат. Алла аманатына адалдық танытпау. Аса бір қиын шақта болмаса әйел баласы шашын қырқып, кесе бермеген. Құран Кәрімнен жеткен рауаяттың бірінде Зулкифил Башр ибн Айюб нәби қатты ауырғанда әйелі екі бұрымын кесіп сататыны бар. Дәл осындай оқиға О.Генридің әңгімесінде қайталанады. Онда әңгіме желісі сәл басқашалау. Әйел шашын сатып, сүйіктісіне сыйлық алады. Бұл кезде күйеуі қолында бар ең қимас затын сатып, әйелінің шашына қадайтын қымбат түйреуіш алады. Бұл жерде жазушының тапқырлығы мен шеберлігіне шек келтіргіміз жоқ. Әңгіме әйел баласының тұла бойындағы ең қымбат та жарасымды мүшесі – шаш туралы. Тереңнен толғанып көріңіз, олар ең қымбаттысын аса зәру кезде ғана қырқа алды. Бірі – күйеуін ауыр науқастан аман алып қалу үшін, екіншісі – Құдай қосқан қосағын қуанту үшін.
Жадыраңқы жаз керуендетіп көшіп барады. Алда күздің жаймашуақ күндері. Шашын жайып жіберген немесе қиып тастап жүнін жұлған тауықтай жалаңаштанып қалған қаракөздер қарасы азаймай тұр. Олардың қайсысына барып ұлттық салт-дәстүр, әдеп-ғұрып туралы ақыл айтарсың.
Қолаң шаш, тірсекке түсер қосөрім бұрым – қазақ қыздарының құты. Осы құттан арылып қалмаңдаршы, қарлығаш қарындастар!
Шырайлым, шашыңды жая көрмеші!
Сабырбек ОЛЖАБАЙ,
Қазақстанның құрметті журналисі
