Салихитдин ағамыздың бұл еңбегінен Әбілхан Қастеев, Орал Таңсықбаев, Молдахмет Кенбаев, Қанапия Телжанов секілді бейнелеу өнеріндегі алыптардың шығармаларындағы шынайылықты байқайсыз. Енді осы картинаға үңіліп көрейікші. Қазақтың сайын даласы, арғы жағынан түйенің өркеші секілді тау жоталары көрінеді, етегінде шұрқырап жайылып жүрген жылқылар. Бір шоқының үстінде отырған ер тұлғалы жігіттің қолында қамшы, оған жанасып тұрған жазық маңдай бойжеткеннің жүзінен тазалық пен ізгіліктің лебі еседі. Қысқасы, жаймашуақ өмірдің бір сәті ақ кенепке таңғы шықтай мөлдіреп түсе қалған.
Белгілі қаламгер Қали Сәрсенбайдың «Мен өз деңгейімді жақсы білемін» деген суретші жайындағы мақаласында Қазақстан Суретшілер мен Журналистер одағының мүшесі Саламат Өтемісұлы талантты тұлға туралы: «1968 жылы оның өзінен бұрын «Бақыт» деген туындысымен республикалық көрмеде танысып, үлкен әсер алдым.
Сол жылдары Алматы көркемсурет училищесінде көбіне майлы бояу мен сыршырай жазатын декоративтік және педагогтік бөлімдерде сабақ берді. Ол өнерде ізденуді ұнататын, сол түрлі тәжірибе жасау тәсілін болашақ суретшілерге дарытуға тырысты. Салихитдин әсершілдік – ассациативтік бағытты ұстады. «Бейнелеу өнерінде тым ұяң болмаңдар, батыл – тентексоқтау (жақсы мағынасында), ізденгіш болыңдар», дейтін. Айнытпай салуға тырысып, бейнелеп отырған дүниенің ұсақ-түйегін көшіріп отырған шәкіртіне талай орынды үгіт айтып отырғанын көргенмін. Оның өзіндік ерекшелігі – қылқаламмен тартулы кенеп бетін дауылпаз ұрған кісідей зіркілдетіп ұрып салатын. Өзі салып тұрған жерден шым-шытырықтау көрінгенмен, сәл шегініп қарағанда бәрі орнында тұрады. Әрине, бұл күрделі тәсілді тек хас шеберлер ғана игере алса керек», деп айтыпты.
Көрнекті қылқалам шеберінің әрбір туындысында тарихи таным мен заман тынысын шебер үйлестірген көркемдік айрықша көрінеді. Өнертанушылар оның заттың немесе құбылыстың ішкі мәніне терең бойлап, соның анық көрінуін талап ететін тұжырымды ұстанғандығын айтады.
Мәселен, суретшінің «Қонақ келді» (1969) деген еңбегі қазақтың бейнелеу өнеріне соны сипат әкелген. Сондай-ақ өнертанушылар оның «Терезе алдындағы қыз» (1968) − импрессионистік шабытпен салынса, «Айгүл» (1968) картинасын ойлы дүние деп бағалады.
Әсіресе Айтбаевтың шығармашылығында портрет жанры ерекше орын алады. Ол осы туындыларында тұлғалардың басқалар байқамаған қыры мен сырын өзгеше өре білген. Айталық, оны «Ә.Әлімжанов», «Ана», «Әке», «Абай», «М.Әуезов», «Сәулетші Сүлейменовтің портреті» секілді еңбектерінен көруге болады.
Жалпы, Салихитдин Айтбаев – ұлттық бейнелеу өнерінде болмысы бөлек өзгеше талант. Оның П.Пикассо мен А.Матисс туындыларының түпнұсқасымен танысуы суретшінің шығармашылығына айтарлықтай ықпал еткен. Содан ба, оның картиналарындағы бояудың қанықтығы мен композиция құрылымы ешкімге ұқсамайды. Мұны сіз «Кітаптар» (1964) натюрморты, «Бақыт» (1966), «Жас қазақтар» (1967), «Бригада жиналысы», «Дала қосындағы түскі ас» (1972), «Суретші шеберханасында» (1977-1978), «Шопанның отбасы» (1977), «Құмыралар мен мүсін» (1988), «Ана» (1982-1983) секілді суретшінің негізгі шығармаларынан көресіз. Дарынды тұлға кітап безендіру ісіне де араласып, осы саланың дамуына үлес қосты. Көптеген еңбегі оқулықтар мен кітаптарға енді. 1966 жылы «Менің Отаным» атты суреттер топтамасы үшін Қазақстан комсомолының сыйлығы берілді.
Айтпақшы, суретшінің жақын туысы – үш жүздің басын қосқан Абылай ханның суретін салып, оны 1943 жылы «Миллаи Түркістан» газетінде жариялаған Мәжит Айтбаев.
Бұл кісі 1939 жылы әскерге алынып, батыс шекарада азаматтық борышын өтеп жүргенде соғыс басталып, 1941 жылы тұтқынға түседі. Сондағы Түркістан ұлттық бірлік комитетіне мүше болып, «Жаңа Түркістан», «Миллаи Түркістан» газеттерін шығаруға атсалысады. Асыл текті бабамыздың ерлік жолын зерделеген «Хан Абылай» атты сүйекті поэма жазды.
Бұл шығарма 1943 жылы Берлинде жинақ болып, жарық көрген. Шығармаларын «Қобызшы Қорқыт» деген бүркеншік есіммен жариялаған ардақты азамат 1945 жылы Дрезденде бомба жарықшағынан қайтыс болды. Ал Абылай хан суретінің көшірмесі 1963 жылы Нью-Йорктен Алматыға ретін тауып жеткізіліп, 1972 жылы ол алғаш рет Қазақ энциклопедиясының 1-томында жарияланды. Сонымен қатар 1993 жылы шыққан төл теңгеміздің жүздік купюрасына белгіленді.
Ұлттық бейнелеу өнерінің асыл қазынасын сүбелі шығармаларымен байытқан Салихитдин ағамыз өмірден ерте өтсе де, өшпес мәңгілік ізін қалдыра білді. Бүгінде саңлақ суретшінің кескіндемелік және графиктік туындылары еліміздегі мемлекеттік өнер музейлерінде сақталып тұр.
