Тараз қаласындағы зияткерлік мектеп оқушысы Ақаділ Айту үш жыл бойы Тасөткел су қоймасын тазалауға арналған қондырғы жасау үшін еңбектенді. Себебі браконьерлердің полиамидті балық аулау торлары салдарынан балық қоры жыл сайын азайып келеді. Ақаділ үшін жоба өте маңызды – оның отбасы көп жылдар бойы осы су қоймасының жанындағы Баласағұн ауылында тұрады.
– Балықтар торға оралып немесе ыдырамайтын материалдарды жұтып өледі. Менің қондырғым жеңіл, мобильді әрі қайықпен бірге қозғалады және су қоймасының экожүйесіне зиян келтірместен полиамидті желілерді жинайды. Біз оны Тасөткел суларында сынап көрдік және бірінші күні 10 кило тор жинадық. Орнатудың қарапайым инженерлік шешімі бар, сондай-ақ торды құру қымбат жабдықты қажет етпейді.
Жобаның болашағы Қазақ Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының сараптамалық қорытындысында да көрсетілген.
Ақтаудағы зияткерлік мектеп оқушылары Әсия Теджен және Ернар Өмірзақ биология пәні мұғалімі Гүлнұр Чандыбаеваның жетекшілігімен арамшөптен биопластика алудың жаңа тәсілін ұсынды. Олар тіпті биопакеттің алғашқы нұсқасын жасап шығарды:
– Жобаның басты ерекшелігі – экологиялық таза өнім. Күнделікті өмірде қолданылатын пластикалық пакеттерді қайта өңдеуге 100 жылдан астам уақыт кетеді. Ал біздің өнімдеріміз үш жылдың ішінде қарашірікке айналады. Егер бұл қышқыл ортаға енсе, 10 минуттан кейін жоғалады, – дейді оқушылар.
Петропавл қаласындағы еріктілер мен мүгедектерді байланыстыратын платформаны NIS оқушылары Мәди Мұқаш пен Салтанат Хамзина әзірледі. Зияткерлер сайтты өңірдің әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарымен бөлісуге дайын.
– Бүгінгі таңда бұл платформаға ұқсас сервис жоқ. Біздің жобада ерекше қажеттіліктері бар жандар еріктілердің көмегіне жүгіне алады – дәріханадан дәрі-дәрмек немесе қажетті азық-түлік сатып алу, емханаға апару, серуендеу және т.б. қаралған.
Елордадағы Халықаралық бакалавриат мектебінің оқушылары Екатерина Ким және Арман Рысмаханов зағип жандарға арналған жазуды үйретудің инновациялық әдісін ойлап тапты. Жоба Jazgysh деп аталады. Жас зерттеушілер Брайль тіліне арналған көптеген шешім бар екенін, алайда қолмен жазуды үйрету іс жүзінде еленбейтінін байқады.
– Брайль тілі, мысалы, қол қою қажет болған кезде әдеттегі жазу үрдісін алмастыра алмайды, сондықтан біз Jazgysh жобасын жасадық, – дейді ол.
Көкшетаудағы зияткерлік мектептің 11-сынып оқушысы Динара Багауова ерекше қажеттіліктері бар жандардың өмірін жеңілдетуге мүмкіндік беретін дауыстық басқаруға негізделген медициналық төсек үлгісін ұсынды. Орал қаласының NIS оқушысы Дильназ Уашева омыртқа бағанасын бақылауға және ауруларды емдеуге арналған Tuzel қосымшасын әзірледі. Өскемендік NIS оқушысы Амина Кумардың зерттеу тақырыбы – түйежапырақ тамырынан инулиннің бөлінуі.
– Өсімдік шикізатынан алынған инулинді ұн немесе сүт өнімдерін өндіруде тағамдық қоспа ретінде қолдануға болады. Бұл қант диабетімен ауыратын адамдарға қандағы қантты тұрақты ұстап тұруға көмектеседі.
Шымкенттегі химия-биология бағытындағы зияткерлік мектептің 12-сынып оқушысы Диас Жданхан коронавирус пандемиясының алдын алуға және вирус тасымалдаушыларды анықтауға бағытталған жоба ұсынды.
Көкшетаулық NIS оқушысы Абылайхан Мұхамеджанов әзірлеген жобаның ауқымы шынымен де кең. Ол аспан денелерінің басқа құрылғылармен соқтығысуын болдырмайтын ғарыш қоқыстарын бақылауға арналған аппарат құруды ұсынады.
– Біз траекторияны есептеп, деректер арқылы объектілердің қозғалысын реттей аламыз. Біздің шағын көлемді аппаратымыз ғарыш қоқысының орбиталық деректерін есептейтін борттық жүйелер мен машиналық көруді пайдаланады, – дейді Абылайхан.
Елордадағы Халықаралық мектептің 9-сынып оқушысы Инсар Тұңғышбаев «Цифрлы Қазақстан» мобильді қосымшасын ұсынды. Жобаның негізгі идеясы – бірнеше қызметті бір платформаға біріктіру.
– Мен әзірлеген қосымшамда бірыңғай сервис парақшасы қарастырылған, онда пайдаланушылар бірден бірнеше қызметті – көлік, банк немесе коммуналдық қызметтерді пайдалана алады. «Қосымшадағы қосымшалар» инновациялық моделі смартфон қолданушыларын көптеген жеке қосымшаны жүктеу қажеттілігінен құтқарады, – дейді Инсар.
Алматыдағы химия-биология бағытындағы NIS оқушысы Михаил Дудинов пен Александр Микеладзе жасаған Madeni zhangyru мобильді қосымшасын туристік маршруттар мен тарихи анықтамалықтары бар әмбебап өнім деп атауға болады. Бұл деректерді сақтау мен өңдеудің заманауи алгоритмдері, сондай-ақ толықтырылған шынайылық технологиялары негізінде жасалған.
Байқаудағы ерекше жобалардың бірін Павлодардағы NIS оқушысы Аружан Айтмұхамбетова әзірледі. Ол статистикалық талдау арқылы қыш ісі дәстүрінің ерекшеліктерін анықтады. Аружанның зерттеулері қола дәуіріндегі қыш ыдыстардың тарихына негізделген.
– Мектеп үйірмесіндегі сабақтар кезінде Кемпіртас қорғанынан табылған құмыралар негізінде ыдыстар жасадым, – дейді ол.
«Ғылыми-техникалық прогресс – экономикалық өсудің негізгі буыны ретінде», «Экономикалық және әлеуметтік процестерді математикалық модельдеу», «Таза табиғи орта – «Қазақстан-2050» стратегиясын жүзеге асырудың негізі», «Қазақстанның тарихи ескерткіштері мен перспективалық туристік бағдарлар» – NIS-тің жас ғалымдары төрт бағыт бойынша креативті әрі перспективалы жобалар ұсынды.
Командалық есепте Тараз қаласындағы NIS құрама командасы жеңіске жетті. Аталған білім ордасының алты өкілі – Аружан Манарбекова, Арсен Жұмағали, Фариза Құрманбаева, Мерей Марат, Ақаділ Айту, Зарифжон Рахимов түрлі номинация бойынша бірінші орын иеленді.
Желілік байқаудың барлық қатысушысын «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ Басқарма төрайымының орынбасары Азамат Жанкеев құттықтап, жоба авторларының Қазақстандағы дарынды ғалымдар қатарын толықтыратынына сенім білдірді.
Жеңімпаздар республикалық ғылыми жобалар байқауында NIS-тің намысын қорғайды.
