Кейінгі жылдары америкалық қоғамда түсінбеушілік пен сенімсіздік жайлады. Алгоритмге негізделген «эхо-камералар» салдарынан әлеуметтік медиа платформалары осындай проблемаларды қиындатты. Адамдардың көзқарастарын нығайтып, қарсыластардың беделін түсірді. «Бәрін жоққа шығару мәдениетінің» күшеюіне ықпал етті. Осылайша, реформалар мен келісімге қол жеткізу үшін қажет шынайы ой-пікір мен ашық диалог мүмкін болмай қалды.
Саяси көшбасшылар полярланудан пайда көруді үйрене бастағандықтан, ахуал одан сайын шиеленісе түсті. Бұрынғы президент Дональд Трамптың популистік, оқшау, қыңыр ұстанымы мен саясаты полярлану мен тұрақсыздықты одан әрі күшейтті. Саясаттану ғалымы Барбара Ф.Уолтер ескерткендей, қазіргі таңда АҚШ азаматтық соғыстың алдында тұр.
Әрине, америкалықтарға өздерінің саяси мүддесіне қатысты тәлім айтып отырғым келмейді. Бұл еуропалықтардың бұрыннан келе жатқан әдеті. Бірақ қолайлы уақытта ғана тиімді пайда береді. Сондықтан қазіргідей еуропалықтар экстремизм мен түрлі түйткілге кезіккен кезеңде мұндай әрекет жасау орынсыз.
Бірақ шындығы сол, АҚШ қоғамына сына қағылуы баршамызға әсер етеді. Американың полярлану саясаты елдің экономикасын, климатын, қорғаныс саласын, ауыл шаруашылығын және сыртқы саясатын қалыптастырып жатқаны анық. Ресей мен Германия жүзеге асырып жатқан «Солтүстік ағын – 2» газ құбырына санкция салу туралы жуырда республикашыл бастама көтеруі осының жарқын мысалы. Бұл қадам АҚШ президенті Джо Байденнің Ресей стратегиясына да, Американың Германиямен қарым-қатынасына да қауіп төндіреді.
Бірақ мәселе жекеше жасалатын кез келген саясатқа қарағанда тереңірек. Ондаған жыл бойы экономикалық мәселеге баса назар аударғаннан кейін, геосаясат қайтадан жаһандық деңгейде сахнаға шықты. Идеологияға негізделген ұлы державалардың бәсекелестігі дәл либералды демократия тартымдылығын жоғалтып, авторитаризм белең алған сәтте күшейе түсті. Мұндай бәсекелестік әртүрлі географиялық ареналарда (Украина, Венесуэла, Қазақстан, Тайвань) және тіпті экономикалық салаға («Солтүстік ағын – 2» немесе қытайлық технологиялық алпауыт Huawei сияқты) еніп жатыр.
Әлемдік мәселеде геосаясат үстемдік құрған соңғы сәтте АҚШ жаһандық көшбасшы және Батыс мүдделері мен демократиялық құндылықтарды жақтаушы ретінде тұғырда еді. Қазіргі таңда Украина шекарасындағы дағдарыс көрсеткендей, әлем Американың бұл рөлді қайталауын қажет етеді. Бірақ АҚШ-та бір кездегі көшбасшының шекпені ғана қалған.
Мұның емі жоқ. Бірақ бірнеше идея айтылды. Экстремистік пікірді айтатындарға алаң беруге тыйым салудан бастап, міндетті ұлттық қызмет арқылы азаматтық қоғамды қалыптастыру ұсынылды. Бір жағынан алғанда, кейінгі ұсыныс мәселенің мәнісін шешуге жарайды.
Америкалықтар өз елінің және оның бағыты бәріне ортақ екенін шынайы сезінуі керек. Олар болашақ үшін жауапкершілікті өз мойнына алғаны жөн. Соның ішінде келешекке бағытты белгілеу процесіне тікелей үлес қосу қажет. Әйтпесе, баршаға ортақ келісім қиынға айналады.
Еуропалық одақ бұл мәселемен жақсы таныс. АҚШ секілді ЕО барған сайын бөлшектеніп барады. Өйткені ұйым қазіргідей заманда неліктен қажет екенін түсіндіруде қиындыққа кезігеді. Бұл түйткілдің түйінін тарқату үшін Еуропалық одақ Еуропаның болашағы жөнінде конференция ұйымдастырды. Франция президенті Эммануэль Макронның бастамасымен өткізілген Конференция Еуропаның қиындықтары мен басымдықтарын түсіндіруге және «ортақ болашағымызды қалыптастыруға» көмектеспек. Іс-шара барысында азаматтармен бірнеше пікірталас өткізілді.
Тұжырымдамасы қаншалықты тартымды көрінсе де, конференция бюрократиялық тиімсіздікпен көмкерілген идеалистік інжір жапырағына ұқсайды. Қалай дегенмен, АҚШ-тың мұндай бастама жасауы үшін алдымен америкалық атанудың нені білдіретіні туралы ортақ мәмілеге қол жеткізу керек еді.
Қазіргі таңда республикашылдар мен демократтар арасындағы қарама-қайшы көзқарас өршіп тұр. Мұны коронавирус пандемиясы анық көрсетті. Егер америкалықтар өздерінің қазіргі жағдайын түсінуде, әсіресе елінің әлемдегі ұстанымы туралы ортақ мәмілеге келе алмаса, олар ортақ болашақ жөніндегі көзқарасты талқылауды қалай бастай алады?
АҚШ бұрын да осындай жағдайға тап болған. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі жылдарда АҚШ екіге айырылған еді. Ахуалды түбегейлі өзгерткен (жаңа мәміле секілді) ұлттық саясат, АҚШ-тың соғысқа қатысуы жөніндегі қарама-қайшы пікірлер араға жік салды. Дегенмен Екінші дүниежүзілік соғыс қазіргі «америкалықтардың мәмілеге келу сәті» ретінде есте қалды. Бұл өзгерісті Франклин Рузвельттің саяси басшылығына да жатқыза аламыз. Бірақ АҚШ-тың соғысқа қатысуына жаппай қоғамның қолдау білдіруі, жапондықтардың Перл-Харборға шабуылы әсер етті.
Бiрақ ортақ дұшпанның кім екеніне бәрi келiссе ғана ел жауға қарсы бiрiге алады. Бүкіл әлемге ортақ жау саналатын коронавирус індеті Америкадағы бөлінуді одан әрі күшейткенін ескерсек, айтуға оңай екені анық.
Американың әлемдегі рөлін түсіндіруде шетелдік адамның көзқарасы пайдалы болуы мүмкін. Америкалық еместер АҚШ-тың тарихи тұрғыдан тапқырлық, жомарттық және демократияны бейнелейтінін жақсы түсінеді.
Американы біріктіруге апаратын жол тегіс те, түзу де емес, оңайға соқпайды. Сенімді жаһандық көшбасшы ретінде әрекет ету қажет. Бірақ Американың құлдырауын пайдаланғысы келетін көптеген ойыншының бар екенін ескерсек, Еуропа АҚШ-тың ілгерілеуіне көмектесу үшін қолдан келгеннің бәрін жасауы керек. Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін АҚШ «тұтас және еркін Еуропаның» қалыптасуына көмектескені секілді, Еуропа бүгінде Американың ортақ мәмілеге келуіне қолдау көрсетуі тиіс.
Ана ПАЛАСИО,
Испанияның бұрынғы сыртқы
істер министрі және
Дүниежүзілік банк тобының бұрынғы аға вице-президенті
және бас кеңесшісі
Copyright: Project Syndicate, 2022.
www.project-syndicate.org
