Жоғарыда келтірілген негізгі себептер туралы көп айтуға болады. Десек те, солардың ішіндегі ұлттық қазба байлығымызды өндіру ісіне қатысты халықты толғандырған мәселелер жөнінде өз ойымызды айтсақ дейміз.
Жалпы, ел азаматтарының немесе олардың едәуір бөлігінің ішкі жан дүниесіне қозғау салған кез келген сұраққа қанағаттанарлық жағдайда жауап берілуге тиіс. Нақтылай айтқанда, айтылған мәселе мұқият зерделеніп, шешімі табылуы керек, болмады дегенде мәселенің мән-жайы жұртқа сенімді етіп түсіндірілгені жөн. Егер олай болмаса, қоғам ішіне сына қағылады. Ал сынаның қағылған жерін бөліп тастайтыны белгілі.
Бір айта кетер жайт, халық білуге тиіс жағдаяттар құпия ұсталса, онда қоғамды сенімсіздік, күмән торлайды. Өйткені бұл құпиялылық негізінен ұрлық-қарлықты, тонауды, жымқыруды жасыру үшін сақталатынын жұрт айтпаса да түсініп келді. Тарата айтқанда, Қазақстан халқын жылдар бойы мазалаған ойлардың, тұщымды жауабы берілмеген сұрақтардың негізгілерінің бірі – жер қойнауын пайдаланатын инвесторлардың барлық іс-қимылының ашық болмағанына, атқарушы биліктің бұл саладағы іске қатысты жұмыстарды халықтың келісімінсіз жүргізгеніне, саладан түсетін кірістің толық ақпараты халыққа қолжетімді болмауына және тағы да басқа мәселелерге қатысты болды.
Сондай-ақ осы салада жұмыс істейтін қазақстандықтардың еңбек құқықтарының лайықты қорғалмауына, шетелдік жұмысшыларға қарағанда әлеуметтік жағынан аз қамтамасыз етілгеніне байланысты көңіл толмаушылық та қоғамымыздың жүрегіне шаншудай қадалып келді. Бұл мәселеге қатысты түйткілдерден де қоғам бейхабар қалып, жылдар бойы бітеу жарадай сыздаумен болды.
Шетелдік инвесторлардың қазақстандық жұмысшыларға төлейтін жалақыларына байланысты әділетсіздіктер осы уақытқа дейін қаншама рет айтылып, күн тәртібіне шығарылса да, аталған мәселенің шешімін таппауы атқарушы биліктің шетелдік инвесторлармен ауыз жаласып, әмпей-жәмпей болып, өзінің сырын алдырып қойып, соның кесірінен ештеңе талап ете алмайтын халге түскенін аңғартады.
Мәселен, кейбір кәсіпорындарда сағаттық тарифтік мөлшерлемесі – жергілікті инженерге 568 теңге, ал шетелдік қызметкерге 6 500 теңге көлемінде тағайындалғаны жөнінде деректер бар. Осы іспеттес жағдайлар бүгінде білікті жастарымыздың өз елінде маман ретінде дұрыс бағаланбай, соның кесірінен шетел асып кетуіне басты себеп болып отырғанын ішіміз сезеді. Бұл жайт елімізде табысты жұмыс істеп тұрған шетелдік кәсіпорындардан жергілікті қызметкерлердің еңбекақысын төлеу ісінде әділетті болуын табандап талап етуіміздің қажет екенін ұқтырады. Яғни тарифтер әділетті түрде белгіленбеген. Мұнымен ғана шектелмей, ел аумағында жер қойнауын пайдаланушы шетелдік компаниялардан салық төлеулерінен бөлек жергілікті тұрғындар арасынан инженер, басшы мамандар даярлауда, қызмет көрсету саласында бірлескен кәсіпорындар құруды, шикізаттық өнімдерді қайта өңдеуді міндеттеу мәселесін қатаң түрде талап ету маңызды. Өйткені қазақстандық қоғамды отыз жыл бойы мазалап келген негізгі түйткілдердің бір парасы осы мәселелер.
Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарынан бастап елімізде жұмыс істеп келе жатқан шетелдік компаниялар кезінде құйған қаржыларын еселеп қайтарып алып қана қоймай, одан көптеген есе пайда тапты. Ендеше еліміздегі инвестор компаниялардың мемлекетімізге қоғамдағы қордаланған әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу ісінде толыққанды көмектесуге тиіс. Бұған олардың мүмкіндігі мол. Тек, соны заңдық тұрғыда талап ете білуіміз қажет. Сонда ғана қоғамдағы өрекпіген көңіл күй аздап болса да сабасына түседі.
Қорыта айтқанда, бүгінде барлық салада «Әділеттілік тарифін» орнықтыру – қоғам талабы болып отыр.
