Бұл жолы да гүл ханшайымы – раушанның бәсі басым болып тұр. Гүлдің осы түрінің үлесі 65,5 пайыз болса, пион тәрізді раушан гүлінің ерекше сорты ранункулюстің үлесі 0,2 пайызбен шектеліп тұр. Ал жекелеген елдер санатындағы импортерлердің тізгінін 66,5 пайызбен АҚШ бастап тұр. Нақтыласақ, өткен жылы бұл ел бізге 1,6 млн долларға гүл сатқан. Қазақстандағы гүл нарығына болжам жасаудың мүмкін емес екенін сарапшылардың бәрі айтады.
Нарықтың ең нәзік сегментіндегі жағдай – ерке қыз бен сылқым келіншектің мінезі сияқты ай сайын қырық құбылып тұрғанымен, пайдасы басым бағыт. Ішкі нарықты 20 жылдан бері билеп-төстеп келе жатқан сары тіс ойыншылар сауда айналымында жылдың көрсеткіші 120-200 млн, соның ішінде импорттың үлесі 20-40 млн доллардың арасында құбылып тұратынын айтады.
Күні бүгінге дейін Алматы мен Нұр-Сұлтан қалалары гүл бизнесі үшін ең жайлы аймақтардың қатарында аталатын. Енді бұлардың қатарын Ақтау мен Атырау толықтырыпты. 2021 жылдағы жағдай гүл нарығының қалыптасқанын, гүлді сырттан, іштен жеткізушілер мен сатып алушылар арасындағы байланыстың да жүйеленгенін көрсетіп тұр. Сарапшылар бұл салада отандық өнімнің үлесі өзге өнім түрлерімен салыстырғанда қозы көш алға озып кеткенін айтады. 2021 жылы гүл нарығындағы отандық өнімдердің үлесі 30 пайызға жетіпті. Бұл – өткен жылмен салыстырғанда 7,2 пайызға көп.
2018 жылдан бері отандық үлесте өсім бар. florist.kz интернет салонының иесі Денис Хонның айтуынша, қазақстандықтар шетел асып келген өнімдерден емес, сабағынан жаңа үзілген, хош иісті гүлдерге басымдық бере бастаған. Сарапшының айтуынша, нарықтағы ойыншылар енді академиялық ғылыми қауымдастықпен жұмыс істеуге дайын отыр. «Жыл өткен сайын гүл түрі көбейіп келеді. Бір ғана раушан гүлінің бірнеше жүздеген сорты бар. Соңғы жылдары отандық ғалымдар раушан гүлін пион гүлімен будандастырып, ерекше сұрыпты гүл түрін ойлап тапты. Өткен жылы гүлдің осы түріне сұраныс жоғары екені байқалды», дейді Д.Хон.
Д.Хонның айтуынша, тұтынушылардың жас ерекшелігі де талғамға әсер ететін көрінеді. 16-35 жас аралығындағылар жасанды жасыл желектермен безендірілген гүл шоғырына басымдық берсе, посткеңестік раушан гүл шоқтары – 35-тен жоғары топтың талғамы. «Біз гүлдерді мүлдем стандартты емес форматта көркемдеуге тырысамыз. Тіпті қарапайым гүлдерді жасандырып қойып, жоғары бағаға сатуға болады», дейді Д. Хон.
Гүлдердің сапасының халықаралық стандарттарға сәйкестігіне қарай оларға рейтинг қойылып, соның негізінде баға қалыптасады. Сатушылар да осы ұстанымды басшылыққа алатын көрінеді. Өткен жылы 14 қаңтар – 8 наурыз күндері бір раушанның бағасы орта есеппен 1000-1500 теңге болды. Гүл бизнесіндегі барлық ойыншы осы бағадан ауытқыған жоқ. Дегенмен гүл бизнесінің алпауыттары мереке күндері ең төменгі маржамен сатып, гүлдің бағасын төмендетіп жіберуге тырысады екен. Айналымда бірнеше млн доллар капиталы бар ірі ойыншылар маржаны төмендеткеннен зиян шекпейді, қиналатын – жаңа ойыншылар. Гүл бизнесінің тәуекелі жоғары. Саланың қыр-сырын білмей жатып, көп қаржы салып, жер соғып қалғандар бар. Сабағынан үзілген раушан гүлі он күнге дейін арнайы тоңазытқыштарда түрін бермей сақталады. Гүлдің тоңазытқыштан сату нүктесіне жеткізілгенге дейінгі уақыты 3 күннен аспау керек. Оның уақыты ұзаған сайын бағасы 15-20 пайызға дейін арзандайды.
Сарапшы айтып өткендей, Қытай мен Өзбекстаннан жеткен гүл сұрыптары екі түрге бөлінеді. Алғашқы түрдегі 50 пайызы бастапқы бағасынан 100 пайыз көтеріп сатады, екінші түр – сырты солғын, күлтешелері сыр беріп қалғандарын өз бағасына өткізсе де ұтылмайды екен. Сайып келгенде сатушының пайдасы – 50 пайыз. Көзін тапса, осы пайызбен де бизнесті алға жылжытуға болатын көрінеді.
Алматының маңайында көп жылдан бері жылыжай гүл бизнесімен айналысып жүрген Дәурен Баймағамбетов алыс-жақын шетелдерден қыр асып жететін барлық гүл түрін өзімізде өсіруге болатынын айтады. Бұл ретте біздің жер жағдайына бейімделген тыңайтқыштарды қолдану керек. Халықаралық талаптарға сәйкес, барлық өндіруші гүл өсіру кезінде химиялық заттарды пайдалануды азайтуға тырысады. Химиялық ерітінділерді көп қолданған сайын гүлдің күлтешелері қатайып, бастапқы хош исінен айырылып қалады.
Раушан гүлдері сортымен ғана емес, ұзындығы бойынша да бөлінеді. Бізге жеткендерінің сымбат-сойы 40, 50, 60, 70-80 см және одан жоғары. Сарапшы айтып өткендей, біздің нарықта ғана емес, жазық, ашық кеңістікте бойы 80 см-ден асатын раушан гүлдерді өсіру мүмкін емес. Сондықтан ұзындығы 2 метрлік раушандар бізге Оңтүстік Америка тауларынан жетеді. Эквадорлықтар мен колумбиялықтар гүлдің сақталу мерзімін ұзарту үшін қымбат технологияны қолдануға мәжбүр болады екен. Бұл гүлдің осы сортының түрін үй жағдайында бұзбай сақтауға мүмкіндік береді.
Содан кейінгі басымдық – арзандығы. Мереке күндері мұхит асып келген раушандардың бағасы 2 мың теңге болса, біздің жылыжайда өскен гүлдерді 500-700 теңгеге сатып алуға болады. Сарапшылар біздегі гүл бизнесінің индустрия болып қалыптасуына мүмкіндіктер мол екенін айтудан жалыққан емес. Соның басты өлшемі – халықтың ықыласы. Екіншісі – қазақстандық гүлдерді сататын, тарататын сауда нүктелерінің көп болуы. Сарапшылар үшінші бағыт ретінде барлық аймақта, әсіресе елдің батыс аймағында жылыжайдың көптеп салынуы қажеттігін, гүлді өсірумен, сәнімен айналысатын мамандарды ЖОО бағдарламасына енгізу қажеттігін айтады. Гүлдің өтімділік мерзімі туған күн немесе мерекелермен шектеп қоюға болмайды. Дүние есігін гүлмен ашып, гүлмен жабу дәстүрге енді. Сол себепті Қазақстанның барлық өңірінде жылыжай технологиясына басымдық беретін кез келді. Жалпы, бізде шетелдік селекционерлермен сәтті бәсекеге түсуге мүмкіндік мол. Гүлді тұтыну мәдениеті өзгеріп, адамдар күн сайын супермаркеттерден, бутиктер мен интернет-дүкендерден гүл сатып ала бастаса, нарық өседі. Демек елдегі гүл нарығының тағдырын тұтынушының талғамы шешеді.
АЛМАТЫ
