Әрине, барлығымыз азық-түлік нарығындағы қалыптасқан ахуалдың күрделілігін түсінеміз және Үкіметтің уақтылы іс-қимылын қолдаймыз. Дегенмен қоғамда «ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрін экспорттаушы мемлекеттердің бірінші ондығына кіре отырып, неге біз азық-түлік инфляциясының деңгейі бойынша көршілес көптеген елден алда келеміз?» деген орынды сұрақ туындайды.
Қазіргі жағдаймен сипаттасақ, мемлекеттік органдар өрт сөндіру әдісімен жұмыс істейді деп айтуға болады, олардың іс-қимылы алдын алу сипатындағы шараларды қолдануға емес, аяқасты туындаған жағдайға жауап қайтаруға ғана бағытталған. Ауыл шаруашылығы тауарларын экспорттауға тыйым салу және экспорттық квоталарды енгізу оңай, бірақ ондай шектеулер фермерлерді банкроттыққа, ал отандық агроөнеркәсіп кешенінің дамуын тежеуі әбден мүмкін.
Ең сорақысы, бізде елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінде жүйелілік жоқ. Біріншіден, бізге заңнамалық деңгейде «азық-түлік тәуелсіздігі» ұғымын дәл анықтау қажет. Өйткені қазіргі тұжырымдама нақты жағдаймен сәйкес келмейді. Мысалы, кейбір өнім түрлері бойынша өндіріс көлемі тұтынудың физиологиялық нормаларының негізінде есептелген ішкі нарықтың қажеттілігінен асып кетеді, яғни қағаз жүзінде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп отырмыз. Ал шын мәнінде, бұл өнімдер бойынша біз импортқа әлі де тәуелдіміз. Басқаша айтқанда, халықтың азық-түлік тауарларының тұтыну нормаларын анықтауда шынайы әрі объективті тәсілдерге ауысуымыз қажет.
Екіншіден, бізде азық-түлік қауіпсіздігі доктринасы қабылданып, оның нақты көрсеткіштері, бағалау өлшемшарттары мен қамтамасыз ету тетіктері айқындалуға тиіс. Егер әлі күнге дейін оны мониторингтеудің толыққанды әдістемесі болмаса, елдің азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін қалай басқаруға болады?
Дамыған елдерде бұл мәселелер ұзақмерзімді экономикалық байланысты қалыптастыра отырып, белгіленген бағамен форвардтық және фьючерстік келісімшарттарды дамыту арқылы шешімін тапқан. Сондықтан оларда азық-түлік тауарларын ішкі нарыққа белгіленген бағалар бойынша жеткізудің тұрақты көлемі сақталып отырады. Осы себептен аталған елдерде азық-түлік инфляциясы біздегідей құбыла бермейді.
Ал біз осындай жүйені жасай аламыз ба? Меніңше, толық мүмкіндігіміз бар. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер субсидия ала отырып, ішкі азық-түлік нарығының жай-күйіне, азық-түлік тауарлары бағасының өсуіне қатысты ешқандай жауапкершілік алмайды. Ашығын айту керек, көптеген бағыт бойынша субсидиялау жүйесі бюджет ақшасын жай ғана тарату рәсіміне айналды.
Бүгінде ауылдағы тауар өндірушілердің басым бөлігі нарықтың құбылмалы жағдайында жұмыс істеп келеді. Олардың өнімді белгіленген бағамен өткізетін тұрақты орындары жоқ. Сол себепті де біздің фермерлердің негізгі ұстанымы жоғары бағаны күту және кездейсоқ сатып алушыларды табу болып отыр. Ал мұндай жағдайда ішкі азық-түлік нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету мүмкін емес.
Бұл проблеманы шешу үшін субсидиялау мүмкіндіктерін пайдалана отырып, агроөнеркәсіп кешеніндегі кластерлерді дамытуға экономикалық жағдайлар жасау керек. Атап айтқанда, өсірілген өнімді ішкі азық-түлік нарығына форвардтық келісімшарттар бойынша және белгіленген бағаларға сәйкес жеткізуді субсидия алудың міндетті шарты ретінде енгізу қажет. Бұл ретте форвардтық келісімшарттарға аванс беру есебінен ауылдағы тауар өндірушілердің айналым қаражатын толықтыру мәселелері де бір мезгілде шешіледі.
Мұндай жағдай жоғарыда айтылған экспорттық шектеулерді қолданудан бас тартуға және сол арқылы экспортқа бағдарланған отандық агробизнестің тиімділігін арттыруға, яғни мемлекеттің аграрлық саясатын тұрақты жүргізуге мүмкіндік береді. Бұл жүйелі өзгерістерді іске асыру үшін қолданыстағы заңнамаға тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет.
Ақылбек КҮРІШБАЕВ,
Сенат депутаты