![Кісілік формуласы](/media/2022/06/01/crop-11_4_1269x1400_5847.jpg)
Өндірісте жұмыс істеп тәжірибе жинақтаған ол 1969 жылы С.М. Киров атындағы Қазақтың мемлекеттік университетінің заң факультетіне оқуға түсіп, аталмыш оқу орнын 1974 жылы үздік бітіріп, арнайы жолдамамен Шымкент облыстық сотына тәлімгер болып барады. Тәжірибелі мамандардан үйрене жүріп, судьялық қызметтің қыр-сырын тез меңгеріп алған алғыр жас маман 1975 жылдың қазан айында облыстық соттың мүшесі болып сайланып, 12 жыл бойы облыстық сот судьясы ретінде мінсіз қызмет атқарады. Ұйымдастырушылық қарым-қабілетімен көзге түскен Бекет Тұрғараевты Шымкент қаласындағы Дзержинский аудандық халық сотына басшылыққа жібереді.
Ол – кеңестік дәуірде ер жетіп, білімі мен білігін тиянақтап, өзінің таным-түйсігімен, уақыт талабын сергек сезіну қабілетімен жастайынан атқа қонып, ел басқару ісіне араласты. Қандай қызмет жүктелсе де қабілет-қарымын жоғары деңгейде танытып, өзіне сеніп тапсырылған саланы жетістіктерге жетелеп кетуде ұйымдастырушылық қасиетін көрсетті.
Оның бойында үлгі тұтатын қасиеттер өте көп. Өзгелердің қызығатыны да ерекше әділдігі мен парасаттылығы. Кейбіреулер шаруаның басын сәл-пәл қайырса болды кеуде қағып, омыраулап шыға келсе, Бекең сабырлы да сырбаз мінезінен ауытқыған емес.
Білімді де жігерлі төраға жаңа қызметінде өзінің іскерлігімен қоса ұйымдастырушылық қабілетін танытты. Халықтың құқықтық сауатын жетілдіру мақсатында сот жанынан қоғамдық негіздегі халық университетін ашып, халық заседательдері мен аудандағы барлық сала қызметкерлерін аталмыш университетке тартып, олардың құқықтық білімін тереңдетуіне жол аша білді. Еліміз бойынша тұңғыш рет аудандық сот жұмысының негізінде облыстық, республикалық, халықаралық семинар-кеңестер өткізуге бастамашылдық танытты. Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде аудандық халық соты республиканың үлгілі базалық соты деп танылып, Әділет министрлігі соттың жұмыс тәжірибесін республика судьялар қауымдастығы арасында кеңінен насихаттауға қаулы қабылдады.
Жемісті жұмыстар бағаланбай қалған жоқ. Бекет Тұрғараұлына 1989 жылы оған «Қазақ ССР-ның еңбек сіңірген заңгері», деген құрметті атақ берілді.
Бекет Тұрғараұлы 1992 жылы 16 қаңтарда Шымкент облыстық сотының төрағасы боп сайланды. Үлкен сенімге ие болып облыстық сот тізгінін қолына алған ол өзінің бай тәжірбиесі мен күш-қуатын облыстық соттың жұмысын жақсартуға жұмсады. Облыстық сот ғимаратын қайта жөндеуден өткізіп, компьютерлік жүйе енгізіп, судьялардың іс қарау тәжірбиесін арттыруға мол септігін тигізген әдістемелік кабинеттер ашты. Сот мәжіліс залдарының ардақты билеріміз Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің атымен аталуы судьялардың рухын көтеру мен бірге халық көкірегіне сол даналардың бүгінгі ізбасарларына деген құрмет сезімін оятты. Халықтың құқықтық сауатын ашу мақсатында облыстық соттың құрылтайшылық етуімен «Заң және заман» газетін ашты. Газет редакциясын облыстық сот ғимаратына орналастырып, оны түгел техникалық керек жабдықтармен қамтамасыз етті. Бұл Республика көлемінде тұңғыш рет қолға алынған құқықтық басылым еді.
Шымкент облыстық сотының сот, құқықтық реформаны жүзеге асырудағы осындай үлгілі тәжірибесі Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің шешімімен 1994 жылы республикалық базалық сот деп танылды.
Бекет Тұрғараев 1996 жылы қаңтар айында Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының құқықтық-ақпарат басқармасының бастығы болып тағайындалды. Жиырма жыл жинақтаған мол тәжірбиесін жаңа қызметінде кеңінен пайдаланып, заңдарды жүйелеу, оны аудандық, облыстық прокуратураларға таратып, оны жедел жүзеге асыруды ұйымдастырды. Б.Тұрғараевтың бастамасы бойынша, республика прокуратурасының «Заң және заман» қоғамдық-саяси, ғылыми-құқықтық журнал дүниеге келді.
1998 жылдың сәуір айында Бекет Тұрғараев Әділет министрлігінің шақырумен министрліктің сот жұмысын ұйымдастыру департаментінің директоры болып тағайындалады. Бұл қызметінде де, ол өзінің бай тәжірибесі мен үлкен беделге ие болады. Әділет министрлігі жасаған жоба негізінде «Атқарушылық іс жүргізу» туралы толыққанды заңның шығуына және оған кейіннен түзетулер мен толықтырулар енгізілген тұста да, білікті заңгер ретінде өзінің мол үлесін қосады.
Аталмыш заңды ғылыми тұрғыдан дамыта отырып, «Атқарушылық іс жүргізуді ұйымдастыру мен дамыту туралы», деген тың тақырыпта 2002 жылы кандидаттық диссертация қорғап, саланы одан әрі тереңдете зерттей келе 2007 жылы «Атқарушылық іс жүргізу құқығының теориялық проблемалары», деген тақырыпта докторлық диссертация қорғап шығады.
1999 жылы Бекет Тұрғараев Солтүстік Қазақстан облыстық сотының төрағасы болып тағайындалады. Облыстың сот саласындағы жұмыс бір жүйеге түсіріледі. Соның нәтижесінде Солтүстік Қазақстан облысы соттары республика бойынша жақсы көрсеткіштерге қол жеткізеді. 2003 жылы ол «Құрмет» орденімен марапатталып, осы жылы Республиканың «Құрметті судьясы» атанады. Бекет Тұрғараевтың іскерлігі мен ұйымдастыру қабілетін бағалаған судьялар қауымдастығы оны республика судьялар Одағының төрағасы етіп сайлайды. Ол бұл қоғамдық міндетті де, шебер үйлестіре білді. Судялар беделін арттыру бағытында көптеген тың іс-шаралар атқарды. Судьялар қауымдастығының алдындағы осы секілді және басқа да зор еңбектері ескеріліп, ол Одақтың ең жоғарғы марапаты – «Үш би» белгісіне ие болды.
Әлемдегі басқа халықтар сияқты біздің қазақ халқы да әділеттілік пен бақытқа жету жолында ғасырлар бойы күресіп келгені тарихтан белгілі. Сол күрес жолында халқымыз қаншама қасіретті тағдырды бастан кешкенін өкінішпен еске ала отырып, тәуелсіздігіміздің 30 жылында бабалар арманының оындалғанын бүгінгі ұрпақ білуі тиіс. Қоғамның осы зәрулігін сезген Бекет Тұрғараұлы ешбір шақырусыз өз бастамасымен рухани салаға ден қояды. Бар білімі мен бойындағы зор ұйымдастырушылық қасиетін осы жолға салды.
Сондықтан ол халықаралық деңгейде өтіп жататын ауқымды іс-шараларға да қолдау көрсетіп келеді. 2003 жылы «Қазақстанның Ресейдегі жылы» аясында Ресей ғалымдары мен заңгерлерінің қатысуымен «Сот реформасы және оның перспективалары», деген тақырыпта Мәскеуде бірлесіп өткізген халықаралық конференцияның жоғарғы деңгейде өтуіне мол үлес қосты. Қасиетті Түркістанның 1500 жылдық мерекесіне орай, қазақтан шыққан тұңғыш дипломат Нәзір Төреқұловқа арналған халықаралық конференция қарсаңында баспасөз бетінде ғылыми мақалалар жариялап, іс-шаралардың өз деңгейінде өтуіне жан-жақты азаматтық үлесін қосты. Киелі өлкенің кіндігі Қазығұрт ауданының 75 жылдық мерейтойына тарту ретінде көпшілік құныға оқып, құмардан шыққан, ел игілігіне айналған «Қазығұрт» атты тарихи-танымдық энциклопедиясының шығуына, сондай-ақ «Оңтүстік Қазақстан» энциклопедиясының да жарық көруіне көмек қолын созып, демеушілік жасады.
«Туған жерге туыңды тік!», деген қағиданы басшылыққа алған Б.Тұрғараев «Туған жерге тағзым» атты акция өтуге бастамашы болып, Қазығұрт ауданы, Талдыбұлақ елді мекеніндегі өзі тұңғыш рет есігін ашқан бастауыш мектепті жаңадан тұрғызып, оны 9 жылдық орталау мектепке айналдыруға атсалысты. Мектепті толық компьютерлендіріп, қазақ ақын-жазушыларының шығармаларымен мектеп кітапханасының негізін қалап берді.
Оның – меценаттығы бір бөлек, ал ағартушылығы іргелі істерден тұрады. Бекет Тұрғараев Солтүстік Қазақстан облысында қызмет істеген жылдарында Қазақстан Республикасы Президентінің «Мәдени мұра» бағдарламасының іске асуына атсалысты. Ол «Жеті жарғы» және «Қожаберген жырау» халықаралық қайырымдылық қорын құрып, қазақ халқының даңқты батыры, қолбасшысы, жырау Қожаберген Толыбайұлының атақты «Елім-ай» жырын және тағы да басқа шығармаларын жарыққа шығарып, жыраудың ел өміріндегі елеулі кезеңде, отанды қорғауға елді көтеріп, қаһарлы жау жоңғар қалмаққа қарсы тұрып, туған жерді қорғауға орасан зор үлес қосқан ұлы тұлға екенін халыққа жеткізіп, мол мұрасын мирас етіп қалдыруға ықпал етті. Солтүстік Қазақстан өңірінде «Өлке тарихы, тұлғалар тағдыры» атты халықаралық ғылыми конференция өткізіп, сол өлкеде туып-өсіп, азаттық пен бостандықты аңсаған отаршылдыққа қарсы күрескен көптеген ұлы тұлғаларды ел есіне түсіріп жарыққа шығарды.
Үкілі Ыбырай, Ақан сері, Біржан сал, Сегіз Сері, Шал ақын, Мағжан Жұмабаевтардың ұлтымызға сіңірген еңбектерін жинақтап, кітап етіп шығарып, халыққа, мәдени ошақтарға, мектептер мен жоғары оқу орындарына, республика көлемінде кең таралып, оқырман қолына жетуіне демеушілік үлес қосты. Шал ақынның, академик Евней Букетовтың, Қожаберген жыраудың ескерткіш бюстерін туған жерлерінде орнатып, халқымен қауыштырды. Қазақтың тұңғыш ағартушы ғалымы Шоқан Уәлихановтың Айыртау ауданы, Сырымбет ауылында орналасқан «Айғаным» мұражайындағы кітапхана қорына материалдық, моралдық қолдау көрсетіп, кітап қорының артуына қолұшын берді. Жамбыл ауданының орталығы Пресновка селосында Қожаберген алаңын ашып, сол жердегі қазақ мектебіне атын бергізіп, мұражайын ашты. Алаңға Қожабергеннің мәңгілік ескерткішін қойып, ұлы тұлғаны ұлықтаудың үлгісін көрсетті. Атақты Тоқсан бидің жерленген жерін тауып, басына кесене тұрғызды. Сол маңдағы Западное селосының атын өзгертіп, Тоқсан бидің атымен ататып, Петропавл қаласында бидің атына көшенің атын бергізді. «Бабалар сөзі ақылдың көзі», деген кітап шығарып, Тоқсан би бастаған дуалы ауыз шешендер мен билердің ел аузындағы даналық сөздерін жинақтап, танымды, тартымды кітапты халыққа ұсынды.
Еліміздің жергілікті ұлт өкілдері азшылық болып, басқа ұлт өкілдерінің басымдылығынан мүлде жойылуға жақын қалған ана тілімізге араша түсіп, көптеген істерді атқарды. Тіл туралы «Санамызға сілкініс керек», деген көлемді ғылыми мақала жазып, «Егемен Қазақстанға» жариялап, тіл проблемасын шешудің жолдарын көрсетті. «Мәдени мұра» бағдарламасын Солтүстік Қазақстан өңірінде іске асыруға қосқан орасан зор еңбегі мемлекет тарапынан жоғары бағаланып, «Парасат» орденімен марапатталды.
Маңғыстау облысында қызметте болған кезде өлкенің мәдени іс-шараларына да елеулі үлес қосты. Маңғыстау облысының 40 жылдығына, Ақтау қаласының 50 жылдығына байланысты «Маңғыстау ақын жазушыларының шығармашылық кітапханасы» тақырыбымен 50 томдық кітап шығаруға тікелей ұсыныс жасап, үлкен ұйымдастырушылық істің басында болды. Каспий инженеринг технология университетінде қазақтан шыққан тұңғыш дипломат Нәзір Төреқұловтың 120 жылдығына орай халықаралық ғылыми конференция өткізді.
Мемлекеттің ел мүддесі үшін жасап жатқан стратегиялық жоспарларды жүзеге асырудағы бірден-бір авангардтық күш – идеология. Осы ойды жүзеге асыруда қаншама істер атқарылды. 2012 жылы Астана қаласында өткен халықаралық ат бәйгесіне «Адай» жылқысынан 5 арғымақты жібертіп, оның бәйгеге қатысуына жағдай жасады, нәтижесінде жаңаөзендік атбегілер бас бәйгені жеңіп алып қайтты. Сол жылы күзде бәйгеден озып келген тұлпарларды Рязань қаласында өткен дүниежүзілік ат бәйгесіне қатысуға жағдай жасады.
2013 жылы мамыр айында ұлы жырау Қожаберген Толыбайұлының 350 жылдығына орай, Алматы қаласында Қазақстан Республикасы ғылым академиясында «Қожаберген жырау ұлы дала дауысы» атты халықаралық конференция өткізіп, одан соң маусым айының жиырмасында Астана қаласында Евразиялық университеттің үлкен мәжіліс залында 600 жүзден астам делегат қатысқан «Ел тұтастығы үшін күрескен қаһарман тұлға –
Қожаберген жырау» атты республикалық ғылыми практикалық конференция өткізді. Республика тәуелсіздік сарайында Қожабергеннің 350 жылдығына арналған конференция делегаттарына ас берілді. Одан соң мерекелік шараның Солтүстік Қазақстан облысында жалғасып, жыраудың туған жерінде тойлануын ұйымдастырып басшылық жасады. Конференция қорытындысы бойынша ғылыми-танымдық «Мәңгілік елдің – мәңгілік жыршысы», деген көркем безендірілген кітап шығарылып, республика оқырмандарына қайырымдылық ретінде кең таратылды.
Бекет Тұрғараев қазақ хандығының 550 жылдығына орай Қожаберген жыраудың «Елім-ай» дастанын шығарып, оқырманға кең таратты.
Бекет Тұрғараев Оңтүстік Қазақстан облысының Қазығұрт ауданының тумасы. «Туған жерге туыңды тік!», деген қағиданы басшылыққа алып, Ұлы жеңістің 70 жылдығына орай Қазығұрт ауданы, Сарапхана селосында «Бабалар рухына тағзым» кешенін ашып, Ұлы Отан соғысынан қайтпай қалған 384 боздақтың атын алтын әріппен, қара мраморға жаздырып және соғыстан келіп адал еңбекке араласып, дүниеден өткен 190 ардагердің де атын жаздырып, олардың Ұлы бабасы «Түгейболат» бабаға арналған 21 шаршы метрлік алып ескерткіш монумент пен тағзым сағанасын тұрғызды.
Бекет Тұрғараев өзінің бүкіл саналы өмірінде елге қызмет етуді алдына мұрат етіп қойған азамат. Ол 2015 жылы қазан айында 1681-1684 жылдары Сайрам қаласына шабуыл жасаған қалмақ-жоңғарларға қарсы тұрып ел қорғаған, қасық қаны қалғанша соғысып, ерлікпен қаза тапқан, қазақ халқының даңқты батыры Тілеу Айтұлы мен оның баласы Жолдаяқтың ерлігін паш ететін ат үстіндегі айбынды ескерткішті Шымкент қаласындағы Қажымұқан атындағы стадионның маңына орнатуға айрықша үлес қосты.
Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты тарихи бағдарламалық сөзін басшылыққа алып, туған жері Сарапхана ауылындағы тарихи орын «Бабалар рухына тағзым кешені» маңынан бөлінген 2 гектар жерге жастар саябағын ашып, оған 1000 түп түрлі ағаштар отырғызып, жарық орнатып, тротуар салып, гранит тасқа ұлы Абайдың қара сөздерінен жастарға тәрбиелік ұғым беретін қасиетті қара сөздер жаздырды, орындықтар қойғызып, гүлзар баққа айналдырды. Міне, ағартушылық құндылығының сыйы!
Қазақ халқының тарихында елеулі орын алған Орбұлақ шайқасы жеңісінің 375 жылдық мерейтойының қарсаңында (Алматы облысы Панфилов ауданы) Қосқолаң тауының етегіндегі Сарыбелде жатқан ұлы қолбасшы Салқам Жәңгір хан мен оның 56 батыр сарбаздары жатқан жерді қоршатып, ханға лайықты ескерткіш белгі қойды. Оңтүстік Қазақстан облысы, Қазығұрт ауданында Шымкент – Ташкент халықаралық күре жолдың бойында, биік төбе басына ұлы қаһармандар – Салқам Жәңгір мен Жалаңтөс Баһадүрге арнап, олардың ат үстіндегі айбынды ескерткіштерін орнатты.
Бекет Тұрғараев үстіміздегі жылдың 5 маусымында 75 жасқа толмақ. Қазақстан республикасының құқық саласына, прократура сот жүйесіне және елдің рухани – мәдени өміріне елеулі еңбек сіңірген асыл азамат әлі де қатарда. Еліміздің мәдени-рухани саласына сіңірген еңбегі мемлекет тарапынан жоғары бағаланып, «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері», деген құрметті атақ берілді.
2018 жылы бірінші желтоқсанда Алматы облысы, Панфилов ауданының орталығы Жаркент ауылында «Орбұлақтағы» ұлы жеңістің 375 жылдығына орай «Бөлек батыр» орталық саябағында ескерткіш монумент ашылып, ғылыми конференция өтті. Осы жиында Бекет Тұрғараевтың «Орбұлақтағы» ұлы жеңістің батырларын мәңгі есте қалдыруға жасаған еңбектері ескеріліп, оған «Панфилов ауданының құрметті азаматы» деген атақ берілді. Түркістан облысының «Жомарт жүрек» және «Жылдың тұлғасы» сыйлығымен марапатталған. Тарих, заң, әдебиет пен мәдениетке жалпы ғылымға сіңірген еңбегі жоғары бағаланып, «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының құрметті мүшесі», деп сайланды.
Шымкент қаласында М.Әуезов университетінде Алматы, Астана қалаларының тарихшы, саясаткер ғалымдары және Самарқан, Бішкек қалаларынан тарихшы ғалымдар шақырылып «Ұлт тарихындағы Орбұлақ шайқасы: Ұлы жеңістің ақиқаты және маңызы», деген халықаралық ғылыми конференция өткізді. 2019 жылы 27 сәуірде қазақ халқының даңқты билері Төле, Қазыбек, Әйтекеге арнап, Әйтеке бидің 375 жылдығына орай, «Ұлы дала даналары», деген үш бидің ескерткішін орнатуға бастамашы болды. 2020 жылы Созақ көтерілісінің 90 жылдығына орай Созақ селосындағы Қарабура кесенесінің маңынан «Жастар» саябағын ашып, оның ішіне «Созақ қасіреті» мемориалы ашылып, оның тарихи сипатынан түсінік жазылған көк тасты көрнекті жеріне орналастыруға атсалысты.
Созақ өңірінен шыққан атақты халық күйшісі Сүгір Әліұлының да ескерусіз қалып келе жатқанын еске алып, оның ескерткіш монументін Шымкент қаласының бір көрнекті жеріне орналастырумен ұзақ уақыт айналысып, қала басшылығына түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, домбыра күніне орай Сүгір ескерткішін ашуға атсалысты. Шымкент қаласында айтылған ескерткіш орнатылды.
«Жеті жарғы және Қожаберген жырау» халықаралық қоғамдық қайырымдылық қоры «Мәңгілік ел» саябағы – кесене-ескерткіштер кешені мен ондағы орналастырылған кешендер мен кесенелер ескерткіштер бюджеттен тыс, қайырымдылық қаражатпен орнатылды. Осылардың бәрінде Бекет Тұрғараұлының қолтаңбасы бар.
Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығына орай Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат», деген бағдарламалық мақаласында «Елге қызмет етудің озық үлгісін көрсеткен Алаш қайраткерлерінен тағылым аламыз. Олар азаттық жолында құрбан болды. Алаш қайраткерлерінің мұрасын жастарымызға және бүкіл әлемге паш етуіміз керек», деген қағидалы сөзін іс-жүзінде орындау үшін, «Мәңгілік ел» саябағына Алаш арыстарының ескерткіш мүсіндерін қойып, жастарға үлгі етуде де оның еңбегі зор. Сондай-ақ қазақ халқының даңқты, батыр балуаны Қ.Мұңайтпасовтың туылғанына 150 жыл толуына орай, әсем ескерткіш бой көтерді. Бұл атқарылған жұмыстың бәрі туған жерге тағзым ету аясында және еліміз тәуелсіздігінің 30 жылдығына орай атқарылды. Сондықтан да «Мәңгілік ел» саябағы – кесене-ескерткіштер кешені өзінің мазмұн-мақсатымен, үйлесімдігімен, биік сапалы орындалған өнер туындысы ретінде және мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асырудың озық үлгісі ретінде қызмет етуде.
Бекең 2021 жылы қазан айында Созақ ауданында «Созақ қасіреті мемориалы» ескерткішінің ашылуына белсене араласып, «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау» комиссиясының жұмысына да белсене араласты. Осылардың бәрін ол ешқандай ақысыз-пұлсыз атқарды. Кейбір жандар шаруаның басын сәл-пәл қайырса болды, кеуде қағып, омыраулап шыға келсе, Бекең сабырлы да сырбаз мінезінен еш ауытқыған емес. Осы даналықтан нәр алған Бекең де өз өмірінде асып-тасқанды білген емес. Бүгінде бізге үлгі болып жеткен сауапты істердің бәрі – сол заманнан көшкен ғибраты мол құндылықтар.
Халқымызда «Ай ортақ, Күн ортақ, жақсы ортақ», деген сөз бар. Ананы хан көтерген, әкені бас уәзір еткен бауырды жарастырып, ағаны табыстырып, елшілік етіп жүрген Бекет Тұрғараұлы асып-тасқан емес. Жаны таза, адамгершілігі мол, жүрек-құмырасы жауһарға толы азамат бүгін де белсенді.
Халықаралық «Жеті жарғы» және Қожаберген жырау» қоғамдық-қайырымдылық қорының төрағасы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген заңгері – құрметті судьясы, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясының құрметті мүшесі.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ардагерлер ұйымы орталық кеңесінің төралқа мүшесі болып және Жоғарғы сотымен ардагерлер ұйымы республикалық қоғамдық бірлестігі арасындағы өзара ынтымақтастық туралы келісім негізінде татуласу рәсімдерін реттейтін «Дәнекер» қанатқақты жобасының жетекшісі болып қызмет атқарады.
Кісілік келбеті жоғары адамдар көп болған сайын, елдік қасиет те тамырын тереңге жая түсетіні анық. Өзін сыйлағынды өзгелер де құрметтейді. Бірақ ол үшін сыйлататын дәрежеге жету керек.
Кенжехан ТӨЛЕБАЕВ,
Шымкент қалалық ардагерлер ұйымының төрағасы,
Түркістан облысының құрметті азаматы