Аудан аумағынан Транссібір темір жол магистралі өтеді және ол Ресейдің Омбы мен Түмен облыстарына жалғасады. Қоныс аударушылардың алғашқы легі қазақтың түгін тартса майы шығатын осы жеріне түскенде Мағжанның «итиген қарашекпендер қаптады» деп өкінетіні содан. Сол жылдары іргесі қаланған деревня-хуторлардың бәрі орысша аталады. Қазақтар оларды тарихи жер атауымен атайды, алайда кеңселердегі атаулардың бәрі орысша.
Кеңес жылдарындағы орыстандыру саясаты қазақ атауларын тіпті жоюға тырысқаны мәлім. Жаңадан құрылған ауылдық кеңестердің бәрін де жергілікті билік Воскресенский, Екатериновский, Конюховский, Октябрьский, Суворовский және т.б. атаған. Тіпті таза қазақтар ғана тұратын «Сүлікті», «Сары айғыр», «Сейфуллин» сияқты ауылдарды «Советский», «Арал-Ағаш», «Үш Қызыл» сияқты ауылдарды «Екатеринов» ауылдық кеңесі деген атау берген. Мұндай мысалдарды ондап келтіруге болады. Осы үрдіс тың көтеру жылдары тіпті үдей түсті. Қысқасы, қазіргі Мағжан Жұмабаев ауданының аты бұрын Булаев болғанда аумағындағы барлық 71 елді мекеннің ішінде тек Қарақоға, Құралай, Қоскөл, Дүйсеке (бұл да Ворошилов болған), Сұлушоқы, Қарағанды, Бастомар, Майбалық, Алуа және Мағжанның туған жері Сасықкөлдің бойындағы Сарытомар ауылы сияқты он шақтысы ғана қазақша аталған. Сарытомар да Мағжан ақталған жылдардан кейін ғана ежелгі атауын қайтарды, әйтпесе ол да бұрын «Молодежный» болатын... Ауданда қазақтың үлесі енді ғана 30 пайызға жетті.
Аудан Омбы облысының Есілкөл ауданымен шектеседі. Байырғы Транссібір темір жолымен Есілкөлге электр пойыздары Булаев, Ярма, Қарақоға, Ганкино, Чистое стансалары арқылы күніне екі мәрте қатынайды. Ауыс-түйіс, басқалармен аралас-құралас көп болғандықтан темір жол бойының халқы ежелден пысық, сергек болып келеді. Мағжан ауданының халқы да сондай. Шетінен сөзшең, іске батыл, құлағы түрік, бәрінен хабардар.
Осы аудандағы қазақ атаулының арасынан үш-төрт азамат қана қазір ірі шаруашылықты жүргізіп, ел мен жерге қызмет етіп отыр. Соның бірі – 25 мыңдай гектар жерге астық пен дәнді дақылдар егетін, элеватор тұрғызған және сүтті қара мал мен жылқы өсіріп отырған Алтынбек Сапаров басқаратын «Ноғайбай» ЖШС.
Алтынбек көпшіліктің күйін кешіп, құлдырап бара жатқан туған ауылы «Красныйды» қолға алуды көздейді. Оны Қарақоғада тұратын бұрынғы кеңшар директоры өзіне алып, тек көктемде бір егіп, күзде жинап алатын астық егу алаңына ғана айналдырған. Ауылдың жанындағы 2-3 шақырым жерде темір жол өткенімен оның халыққа тигізетін пайдасы шамалы. Қысы-жазы, ыстық-суықта тұрғындар жаяу-жалпылап үйлеріне зорға жетеді. Жауыннан миы шығып кететін жаз бен күзде, қалың қар басып, жолды алып қалатын ызғарлы қыста осы жолмен жетудің өзі азап. Қарақоғада тұратын басшы «Красныйдың» халқына пайда қылуды ойламайды. Жерін жайлағаны үшін беруге тиісті пай үлесін де халықты улатып-шулатып зорға береді. Тіпті бермей қойған жылдары да болады. Ал ауылға жұмыс орындарын ашу, су тарту, мектеп, клуб, ФАП дегенді жөндеу сияқты әлеуметтік талаптарға пысқырмайды да...
Ауылдың осындай кезінде жол түсіп біз де «Красныйға» барғанымыз бар. Халықтың еңсесі түсіп кеткен, ауыл әбден жүдеген, үйлердің сырты қара қожалақ болып сылағы түскен, жол жоқ... Кіммен сөйлессең де «көшу керек» деген сөзді естисің. Әміржан Әубәкіров деген сыныптасымыз осында тұратын еді, ауылдан кетпей болмайды деп ол да қопаңдап отыр екен.
Міне, ауылдың осындай барынша күйсіз кезінде ауылдың жерін Алтынбек Сапаров өзіне алады. Әрине, қалыптасып қалған ЖШС-дан алу да оңай емес, ауыл тұрғындары жер пайдалану құқымызды саған береміз дегенімен қағаз атаулысын қатырып тастаған бұрынғыдан алу үшін талай есікті тоздырып, талай сынақтан өтуге тура келеді. Бірақ халық бұрын кеңшар орталығы «Қарақоғада» диірмен ашып, ауылдастарын қолдап, қандай сапасыз бидай әкелсе де ұн қылып беріп, көмегін аямай жүрген жерлестерін белсенді түрде қолдап шығады.
Бұл 1996 жыл болатын. Кеңшардан қалған техниканың ұшығы мен пұшығы ғана қалған. Астық сақтайтын қойма да жоқ, жол әбден тозған. Мал да біткен, су жоқ. Осындай жағдайда «Ноғайбай» аянбай іске кірісіп, өзінің қаражатын аямай салып, ауылды аяғынан тік тұрғызып алады. Алғашқы жылдары тіпті пайда да көрмейді, тек халықтың көңілінен шығып, олардың пайларын беріп тұрады. Ақыры халықтың ризашылығына, Алтынбектің елге, жерге жаны ашыған пейіліне қара жер де иіп беріп, үшінші жылдан бастап қана «Ноғайбай» ЖШС еңсесін көтеріп, таза пайдаға шыға бастайды. «Әуелі құдайға сыйынып, екінші қайратыңа сүйеніп еңбегіңді сау, еңбек қылсаң, қара жер де береді, құр тастамайды» деген данышпан Абайдың сөзінің шындығын осы жігіттің ісінен көруге болады.
Айтқандай, бұл ауылдың аты алдымен «Красный партизан» болған. Артынан «партизаны» жоғалып «Красный» деп аталды. Қазақтар өз арасында «Қарашоқ» деп атағанымен, ұзақ жылдар бойы ол «Красный» болып жүрді.
Алтынбек пен Айдарбек Сапаровтардың елдің алғысын алып, алғашқы қол жеткізген табыстарының бірі – ауылдың атын өзгерту болды. Сұраған жұртқа айтудың өзіне ұялатын «Красный» деген аттан құтылу да оңай болған жоқ. Сондықтан жергілікті ономастикаға жүгінгенде бұл жер Алтынбектің атасы Ноғайбай бидің жері деп аталғаны белгілі болады. Ол өз заманының атақты кісісі болған, әділетті би екен. «Красный» ауылы нақ сол кісінің қыстауына қоныс теуіпті. «Ноғайбай бидің қыстауы» («Зимовка Ногайбай би») деген топоним де қағазға түскен. Ең бастысы, ол осы ауыл тұрғындарының көбінің арғы бабасы болып келеді. Осыған сүйенген жігіттер бірнеше жыл бойы тер төгіп, қажетті құжаттар жинап ақыры Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Қажымұрат Нағмановтың шешімімен 2000 жылдың 10 тамызында «Красный» ауылын «Ноғайбай» деп аталуына қол жеткізеді.
Ноғайбайлықтардың үлгісімен сол жылғы қараша айында ауданға да Мағжан Жұмабаевтың есімі берілді. Сол үрдіспен бір жыл өткен соң «Ленин» селосы «Байшілік ауылы» болып өзгертілді. Міне, бір үлгінің өзі қаншама игі істерге бастау болды десеңші. Әрине, әлі де самсаған жат атаулар толып тұр. Аудан халқының санындағы оң өзгерістер арта түссе олар да бірте-бірте өзгерер деген үміт бар.
Жуырда Ноғайбай ауылына жол түсті. Ауылға тартылған асфальт жол Бурабай мен Нұр-Сұлтанның арасындағы автобаннан еш кем емес, тақтайдай тегіс. Ауыр жүк таситын автомобильдер жолдың жиегіндегі қара жолмен жүруде. Бұл асфальтті бұзбас үшін жасалған шара екен. 2016 жылы пайдалануға берілген жолдың әлі күнге сапасы жоғары болып жатқаны соның арқасы болуы керек. Ауылдың іші де жайнап тұр, қаз-қатар тізілген әдемі үйлер еуропалық деревнялардан әсте кем емес. Түнгі шамдары да самаладай жарқырап тұр. Демалыс орталығы, медициналық амбулатория, дүкен, спорт алаңы, демалыс паркі – бәрі-бәрі ауылдың сәнін арттырып, көздің жауын алады. Жаңа үйлер де салынып жатыр.
«Ауылдан көшемін, ештеңе мұнда қалған жоқ» деп ренжіп жүретін Әміржан құрдасымыздың үйіне ат басын тіредік. «Қазір ауылда бәрі бар, су әрбір үйге енгізілген, жылы су, әжетхана – бәрі үйде. Балалар келемін десе де, өзіміз жолға шыққымыз келсе де жол қысы-жазы жарқырап тұр. Енді қалада не бар? Аздап мал өсіремін, қысқы жем-шөбімді алып тұрамын. Шағын жұмысым бар, қорықшымын, ақымды төлейді», деп ол өз өміріне риза болып, сабырлы, салиқалы жан болыпты.
«Ноғайбай» серіктестігі қазір осы аудан ғана емес облыс, республикаға белгілі, түтіні түзу ұшқан шаруашылықтардың бірі. Серіктестік Ноғайбай ауылының маңындағы Биняш, Дүйсеке, Надежка сияқты ауыл тұрғындарының өтінішімен олардың да жерін қосып алып, қазір 25 мың гектардай жерге дән егеді. Соның ішінде биыл бидай 10 мың, сұлы 3 мың, жүгері 1 мың, күнбағыс 900, бұршақ 1300, рапс 800 гектар жерге егілген. Жемазық пен майлы дақылдарды жылдағыдан артығырақ еккен екен. Жердің күтімін де ескеріп, 3 мыңнан артық егістік парға қалдырылыпты. Былтыр тауарлы-сүт фермасын ашып, 600-дей симментал тұқымды сүтті сиырды сауып, өңдеуде. 2012 жылы Булаев қаласында сыйымдылығы 30 мың тонналық элеваторды іске қосқан.
«Қара жердің қадірін білу керек, оны тек табыс көзіне айналдырмай, күтіп-баптап ұстаған жөн. Біз парға қалдырған жерге жаз бойы минералды тыңайтқыш сеуіп отырамыз. Жерді күткенде ғана жоғары өнім береді. Сонымен бірге халыққа барлық жағдайды жасау керек. Оларға пайын ғана беріп қоймай біз басқа да материалдық көмек жасаймыз. Ал ауданда 1-2 мың гектардан жер алып, тек табыс табуды ғана көздейтін шаруашылықтар да көп. Олар әлеуметтік мәселелерді шешуге араласпайды. Тіпті қыста жол ашып беруге жарамайды. Ал субсидия ала алмаса журналистерді, адвокаттарды жалдап, БАҚ беттеріне у-шу қылып жатады», дейді Алтынбек Сапаров.
Сонымен бірге А.Сапаров жол немесе басқа құрылыс салуға мемлекеттен тендер арқылы тапсырыстар ұтып алатындардың жұмысына риза еместігін білдірді. «Мысалы, 30 мың тонна қиыршықтас төсеймін деп тендерді жеңіп алады, ал нәтижесінде 5-6 мың тонна ғана төсейді. Сол себепті ондай жолдар сапасыз болып, 1-2 жылдан кейін бұзылып жатады. Сондықтан коммуналдық қызметтер олардың жұмысын арнайы бақылауға алуы керек. Төсеген материалдарды өлшеп отыру керек. Сонда ғана біз сапалы жолға қол жеткіземіз», дейді ол.
Елге еңбек сіңіріп, жерге тер төгіп жүрген азаматтың қол жеткізген табыстары да аз емес. Ол облыстық мәслихаттың депутаты, «Құрмет» орденінің иегері, 2018 жылы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы бойынша берілген «Жомарт жүрек» сыйлығына ие болған. Ал «Халықтың сүйіктісі» Ұлттық сыйлығын ол 2020 жылы «Жылдың үздік фермері» аталымы бойынша Димаш Құдайберген, Элизабет Тұрсынбаевалармен қатар тұрып алып, облыстың даңқын шығарды. Осындай азаматтардың еңбегі жана берсе елдің ырысы да арта берері сөзсіз.
Солтүстік Қазақстан облысы
