– Мирлан Ахмедияұлы, ұзақ жылдар бойы құқық қорғау саласында өнімді еңбек еттіңіз. Әлі күнге дейін ізіңізді басқан жастарға бар білгеніңізді үйретіп, бағыт-бағдар көрсетіп келесіз. Қай кезеңді алып қарасақ та құқық қорғаушының келбеті көз алдыңызда...
– Тағдыр таңдауы ішкі істер органдарының ортасына тастаса, жауапкершілігі мол жүкті арқалағаныңыз. Бұл – ерлік пен батырлықты, төзімділік пен парасаттылықты, ойдың ұшқырлығын, дененің мығым болуын талап ететін маңызды қызмет. Тәртіп сақшысы әр тұрғынның өтінішін жерге қалдырмай, шөлдегенге су ұсынып, барынша әділетті болуға тырысып, халыққа пайдалы қызмет етуге тиіс.
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің әр іс-әрекеті заңмен өлшенетіні сөзсіз. Тәртіп сақшыларына халық тарапынан қойылатын талап та өте жоғары. Билік пен заң өкілі – полиция қызметкері кәсіби қызметінде немқұрайдылыққа, ұқыпсыздыққа, білімсіздікке бой алдырмауға тиіс. Адамгершілік тұрғыдан оның қателіктерге жол беруге хақысы жоқ. Полиция қызметкерінің мінез-құлқы адамгершіліктің талабына сай болуы шарт. Өйткені ол – Қазақстан Республикасының халқына құқықтық қызмет көрсетуші тұлға. Олай етпейінше, полицейдің қоғамдағы салмағы кеміп, беделі мен абыройына нұқсан келері хақ.
Полицияның адамгершілік бейнесі орнықты, рухы мықты болмаса, қоғамға қауіп төндіретін зиянды әрекеттерге қарсы қауқар көрсете алмайды. Қазіргі уақытта полицияның толыққанды тұлғасының үш тұғырлы негізі бар. Біріншіден, талапкер полиция мамандығына жүрек қалауымен келуі керек. Сонда ол ішкі істер қызметкерлеріне қойылатын талаптың барлығын қабылдайды. Оларды кәсіби деңгейде дайындауды екінші тұғыр дер едік. Үшіншісі – жаңа буынды ішкі істер органдарындағы алдыңғы толқынның үздік тәжірибесі мен қалыптасқан дәстүрлеріне бой ұсындыру арқылы тәрбиелеу.
– Жаңа буын деп қалдыңыз. «Жаңа Қазақстанның» тәртіп сақшылары қандай болуға тиіс? Бұған дейін қай жерде осалдық таныттық, ендігі жерде қандай жайтқа басымдық берілуі керек?
– Елімізде қолға алынған полиция реформасының негізгі мақсаты – азаматтар құқығын, қоғам және мемлекет мүддесін шынайы құқықтық тұрғыдан қорғауға бағытталған жаңа полиция келбетін қалыптастыру. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жұртқа жақын полиция» қағидатының жүйелі іске асуына баса мән беруі тегін емес. Халықпен ашық диалог орнату арқылы баянды байланыс қалыптаспақ. Ел Президентінің: «Полицияда дөрекілік пен біліксіздікке жол берілмеуі керек. Мұнда жоғары дайындықпен келген және өз ісіне шынайы берілген мамандар жұмыс істеуі қажет. Тәртіп сақшылары азаматтарға үлгі болуға тиіс» деп айтқаны бар. Түптеп келгенде, бұл бағыттағы шаралар қоғамдағы қылмыстың, отбасындағы ұрыстың азаюына жол ашатыны анық.
«Бір құмалақ, бір қарын майды шірітеді» демекші, кейде антына адалдық танытпай, ашкөзділікке салынып, Абайша айтқанда арды ойламай, пайда ойлаған қызметкерлердің жағымсыз әрекеттерінен кейін полиция мәртебесіне күйе жағылып жататыны жасырын емес. Талайы темір торға тоғытылғанымен заң бұзушылыққа жол беретін қызметкерлер қатары тыйылмай тұр.
Полицейлердің антына беріктігі мен кәсіби біліктілігі арқасында қоғамда тұрақтылық қалыптасып, адамдардың ішкі істер органдарына сенімі артатыны сөзсіз. «Жаңа Қазақстанның» полицейлері әркімнің мәселесіне ыстық ықыласпен жауап беріп, ең бастысы сауатты әрі кәсіби қызмет көрсету арқылы ғана жұртшылықтың сеніміне ие бола алатынын естен шығармаған жөн.
Тоқ етері сол, қоғамның ішкі істер органдары қызметкерлеріне деген толық сенімі аса маңызды, сол мақсатқа полицейлер әрқашан ұмтылуға тиіс. Ел тұрғындары адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қол сұғылмайтындығына, құқықтық мемлекетте, мәдениетті және ашық қоғамда, еркін және қауіпсіз елде өмір сүріп, жұмыс істейтініне сенімді болуы керек.
– Мирлан Ахмедияұлы, көпшілік сізді әділет іздеп, «Татьянаның тағдыры» арқылы жетім курсанттардың мәселесін шешуге белсенді атсалысқан азамат ретінде таниды. Аталған проблема «Егемен Қазақстан» газетінде бірнеше рет жарияланып, мақалаға Президент Қасым-Жомарт Тоқаев назар аударып, құзырлы органдарға тапсырма берген еді. Бұл істің аяғы не болды?
– Бұл проблеманы естіген де, естімегендер де бар. Оқырманға түсінікті болу үшін мәселеге қысқаша шолу жасаған дұрыс шығар. 2021 жылдың 11 наурызында «Егемен Қазақстан» газетінде «Жетім курсанттың жазығы не?» атты мақалам жарық көрді. Онда сол уақытта РФ ІІМ Краснодар академиясының курсанты, ҚР азаматы, қатардағы полиция қызметкері Т.Водолазкинаның өз еліміздің Конституциямен кепілдендірілген әлеуметтік көмекке 2017 жылдан бері қол жеткізе алмай жүргені жазылған болатын. Жалғыз Татьяна ғана емес, еліміздегі әскери және арнаулы оқу орындарында білім алып жүрген жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз өскен курсанттар жетіп артылады. Олар да Татьяна секілді мемлекеттің бұл қамқорлығынан тыс қалғаны баяндалды.
Өкінішке қарай, 2014-2019 жылдар аралығында ҚР ІІМ Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының бастығы лауазымын атқарған уақытта аталған мәселені оң шешуге үлгермедім. «Жетімнің ақысын жемеңіз» деген дана бабамыздың асыл сөзін басшылыққа алып, істі аяғына дейін жеткізуге бел будым. Бұл іске қатысы бар құзырлы органдарға сұрау хат жолдап, мәселенің ақ-қарасын ажыратуға тырыстым. Атап айтсақ, 2017 жылғы «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдары қызметкерлеріне ақшалай ризықты, жәрдемақыларды және өзге де төлемақыларды төлеу қағидаларын бекіту туралы» ІІМ 2014 жылдың 14 қарашасындағы №808 бұйрығына өзгеріс енгізуді ұсындым. Ресми хатқа келген сырғытпа жауаптар қоғамдағы әділетсіздікке жаны ауыратын шенеуніктердің қарасы көрінбейтінін дәлелдегендей еді. «Қолданыстағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу орынсыз» деген сыңайдағы жауаптар берілді. Хатта әлеуметтік көмектің түр-мөлшері жөнінде емес, еліміздің заңы мен Үкімет қаулысы белгілеген сол көмектен курсанттардың құр қол қалып қойғаны туралы айтылып еді ғой?
Абырой болғанда, «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған «Жетім курсанттың жазығы не?» атты мақалаға ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың назары түсіп, былтыр 15 наурызда «Өзекті мәселе, жүйелі түрде шешу керек» деп шекесіне нұсқау жазылып, бірқатар мемлекеттік орган басшысына тапсырма берілген еді. Осылайша, Президент нұсқауы түрткі болып, биыл 31 наурызда «Әлеуметтік көмек көрсетілетін азаматтарға әлеуметтік көмектің мөлшерін, көздерін, түрлерін және оны беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 наурыздағы №320 қаулысына өзгерістер енгізу туралы Үкіметтің №182 қаулысы шықты.
Президенттің мемлекеттік органдарға берген тапсырмасы 1 жыл өткеннен кейін ғана іске асты. Жетім курсанттар бұл жаңалықты зор қуанышпен қабылдады. Бірақ Т.Водолазкина әлеуметтік көмекке толығымен (бес жылдық үлесі 2 млн 370 мың 858 теңге) қол жеткізсе, қалған курсанттарға бір жылдық төлем (450 мың теңге) ғана үлестірілді. Яғни толық төленбеді. ҚР Үкіметінің 2022 жылғы 31 наурыздағы №182 қаулысының 2-тармағындағы «алғашқы ресми жарияланған күннен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі және 2017 жылғы 1 қыркүйектен бастап туындаған қатынастарға қолданылады» деген императивтік норманы ҚР ІІМ оқу орындары елемей, толыққанды жүзеге асыруға құлықсыздық танытып отыр. Сонда тағы да Президент тапсырма беру керек пе?! Мәселе «баяғы жартас – бір жартас» күйінде қалып, әуре-сарсаң әуені аяқтала ма екен...
Мемлекеттік қызметшілердің әдеп кодексіндегі 5 тармағындағы 6-тармақшасындағы «халықтың сұраныстарына толықтай бағдарлай отырып, жолданымдарды қарау кезiнде төрешiлдiк көрiнiстерiне және әуре-сарсаңға салуға жол бермеу жөнінде шаралар қабылдау» керек деген қағида тағы да бұзылғаны өкінішті-ақ...
– Президент тапсырма бермесе, жетім курсанттардың мәселесі жабулы қазан күйінде қалуы да мүмкін еді ғой...
– Иә, сұрағыңыз орынды. Қаулының 2012 жылы қабылданғанын ескерсек, тиісті төлем он жыл өткеннен кейін ғана үлестірілді. Президент тапсырма бермесе, тағы қанша жыл созылатынын кім білсін? Соның өзінде төлем әлі толық берілмеді.
Елімізде бұдан басқа да қордаланған әлеуметтік мәселелер жетерлік. Шындықты айтқан адам әркезде айыпты болатыны сөзсіз. Менің де сынды көтеріп, шын айтқаным көпке жақпағаны белгілі.
Ел Президенті Қ.Тоқаев 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: Іс-қимыл кезеңі» атты Жолдауында: «...Әділдіктен айнымаған жөн. Әділдік – қоғам дамуының маңызды шарты. Әділеттілік – әсіресе, ел-жұрттың тағдырын шешу үшін аса қажет қасиет» деп баса айтқанын мемлекеттік органдардың өкілдері әлі де түсіне қоймаған секілді. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған курсанттарымыздың конституциялық құқықтарына қол жеткізуіне әлеуметтік белсенділік пен азаматтық жауапкершілік танытып, осы мәселенің шешілуіне зор үлес қосқан азаматтарға ризамын.
– Генерал-лейтенант Шырақбек Қабылбаевтың өнегелі өмірін насихаттау мақсатында атқарған еңбегіңіз де мол. Бұл – жастарды патриоттық тұрғыда тәрбиелеудің тетігі ғой...
– 1954-1959 және 1967-1974 жылдар арасында Қазақ КСР-нің Ішкі істер министрі болған, ішкі істер генерал-лейтенанты атағын тұңғыш алған қазақ, 2014 жылы Қостанай академиясына есімі берілген Шырақбек Қабылбаевтың өмірі мен қызметі тұтасымен бүгінгі жас полицейлерге үлкен мектеп дер едім. Министрлікке соғыстан кейінгі қиын жылдары келген ол ішкі істер саласының барлық проблемаларын бес саусақтай біліп, жүйелі реформа жасаған, 30-шы жылдардан кейін құлдырап кеткен милиция беделін қайта көтерген азамат еді. Ол тек іскер ұйымдастырушы, білікті басшы ғана емес, халқының әні мен күйін, мәдениеті мен әдебиетін, салты мен дәстүрін жетік білген көкірегі алтын адам болатын. Оның қазақ және дүние жүзі әдебиеті классиктерінің шығармаларынан тұратын бай кітапханасы Қостанай қаласындағы академияда сақтаулы.
2015 жылдың 6 наурызында Шырақбек ағамыздың келіні марқұм Раушан Қалиқызы Қойшыбаева кезінде өзі жинаған қызықты да танымдық жеке кітапханасын Қостанай академиясына сыйға тартты. Шырақбек Қабылбаевтың жеке кітапханасы 332 әдеби басылымнан және 460 дана кітаптан тұрады. Бұл оның жан-жақты білімді, «Сегіз қырлы бір сырлы» жан болғанын көрсетеді. Мінезі құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне тән қызметке қатал, тәртіпке мықты жан болып көрінгенімен, жаны жайсаң азамат еді. Ол көптеген отандық поэзия және проза жарық жұлдыздарымен жеке таныс болып араласты, олардың әдеби ойлары мен қолжазбаларын қоса талқылады.
Ғабит Мүсірепов Шырақбек Қабылбаевтың әдебиетке деген ерекше ықыласын жоғары бағалап: «Мен еңбек жолымды милиционер болып бастап, жазушы болдым. Ал сіз, рухыңызбен жазушысыз, бірақ милиционер болдыңыз», деп айтқан сөзі көп нәрсені аңғартқандай.
Қазіргі және болашақ полиция қызметкерлеріне даңқты генералдың өмірбаяндық деректері, ұлт үшін атқарған істері мен ерен еңбегі үлкен мектеп. Оның өмір қиыншылықтарына мойымай, адамгершіліктің биігінде болғанын көрсете отырып, ғибратты ғұмыры болашақ ұрпақты патриоттық рухта азамат етіп тәрбиелеуге оң әсерін тигізеді деген мақсатпен фотодеректі альбом жинақты да құрастырып қойдым. Сәті түссе, жарық көрер күні алыс емес.
– Құқық қорғау саласы ардагерлерінің ғибратты ғұмыры арқылы полиция қызметкерлерінің имиджін қалыптастыруға жол ашылатыны түсінікті. Бұл ретте, білікті кадр даярлау мәселесін айналып өту мүмкін емес...
– Полиция қызметкерінің имиджін қалыптастыру, ең алдымен мәдени-құқықтық тұрғыдан білікті кәсіби дайындауға, тұлғаның адамгершілік-моральдық қасиеттерін дамытуға негізделуі керек. Бұл бағыттағы жұмыстар Iшкi iстер министрлiгi жүйесiнiң арнаулы оқу орындарында оқыту процесiнде жүйелі қолға алынуға тиiс. 3-6 ай ішінде кәсіби маман шығарамыз деу бос әурешілік. Ондай шала шаруаның нәтижесін көрдік те, естіп те жүрміз. Мен бұл мәселені биыл маусым
айында Qazaqstan Ұлттық телеарнасы ұйымдастырған «Жедел желі» бағдарламасының тікелей көрсетілімінде Ішкі істер министрі Марат Ахметжановқа сауал ретінде жолдаған едім. Ол: «Айтылған мәселе орынды. Бүгінде қызметтен кетіп жатқандардың 90 пайызы азаматтық оқу орындарын тәмамдағандар. Бұл ретте, бізге арнаулы оқу орындарында шыңдалған мамандар қажет. Яғни тек білім сапасы ғана емес, денсаулығы мығым, жүйке жүйесі мықты кадрлардың қатарға қосылуы маңызды. Бұл мәселені алқа мәжілісінде қарастырып, Үкіметке тиісті сауал жолдаймыз», деген еді. Ендеше, алдағы уақытта шын мықтылар шыңдалып, қатарға білімді де білікті кадрлар қосылады деген сенім мол.
Қайғылы қаңтар оқиғасынан кейін құқық қорғау органы қызметкері имиджінің: шексіз билікке ие күшті бейнеден саналы заң қорғаушысы, әділ, өз мамандығының зиялысы бейнесіне өзгеруін талап етті. Ішкі істер органы қызметкерінің заманауи келбеті ең алдымен жоғары кәсібилікпен, белгілі бір мәдени деңгейдің болуымен, кәсіби басқарушылық дайындығымен, зерделілігімен, дамыған моральдық-этикалық жеке қасиеттерімен байланысты болуға тиіс.
Мен осы салаға жоғары білімді кәсіби маман даярлайтын санаулы білім ордасының бірі ІІМ Ш.Қабылбаев атындағы академиясын басқарған жылдары (2014-2019 жж) қызметімді сапалы атқаруға бар күш-жігерімді жұмсадым. Бұл оқу орнындағы істеген қызметім мен игі істерім жоспар бойынша атқарылатын күнделікті қарекет емес, бүгінгі полицейдің тұлғасын қалыптастыруға қосылған үлес деп айтсам артықтығы жоқ шығар. Мен оқу-тәрбие ісінде «алдымен – адам, сосын – маман» деген ұстанымды алға тарттым. Бұл полицейдің алдымен адамгершілік тұлғасын қалыптастырып, соның негізінде оның бойында елге, жерге, мемлекетке деген патриоттық сезімді тәрбиелеуге талпынысты көздеген ой болатын...
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Оралхан АХМАДИЯ,
«Egemen Qazaqstan»
