Бір қарағанда, бұл картина қарапайым. Басы артық ешнәрсе жоқ. Даладағы көк майса үстінде ақ жаулық киген әжелер киіз басып жатыр. Ал бірақ оның астарына үңілсеңіз, қылқалам шебері осы жұмысы арқылы халқымыздың сан ғасырдан бері атадан балаға жалғасып келе, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін, қол өнерін, қысқасы, ғажайып ұлттық этнографиямызды көркем бейнелеген. Бұл жерде киіз басып жатқан әжелер ғана емес, байтақ даламыздың тұмса табиғаты мен асқақ тауы жарасымдылығымен көз тартады.
Таудың етегінде бір отар қой жайып жүрген шопанның сұлбасы мен оған көз тіге қарап тұрған жас қыздың бейнесі де нәзік қылқалам ұшымен әсем үйлескен. Картинадағы бояудың түсі қанық. Әсіресе сары түс – жайма-шуақ көңіл сыйлайды. Осы еңбегі арқылы автор дәстүрімізді дәріптеп қана қоймайды, халқымыздың қадір-қасиетін асыра суреттейді.
Өнертанушы ғалым Г.Сарқұлова айтулы тұлғаның шығармашылығындағы табиғатқа жақындығы мен дүниедегі бар құбылысты ақындық шабытпен қабылдауы ерекше екенін айтады.
«Қылқалам шеберінің өмірді ұғынуы мен түйсінуі бояу түстерінің ғажап жарасымымен көрініс тапқан. Ол өмірдің сырын бояулар әлемі арқылы шебер жеткізеді. Сондықтан суретші шығармаларының ерекшелігі сезімінің тазалығында ғана емес, түстердің поэзиясы мен ұлттық құндылығында екені күмән туғызбайды. Суретші туындыларының қай-қайсысы да талғам нәзіктігімен, орындау шеберлігімен сүйсіндіреді. Бұл дегеніміз, оның таңдаған тақырыбын терең зерттеп, оны шабытпен орындайтын еңбегінің жемісі» десе, суретші Байтұрсын Өмірбеков Кенбаевты еуропалық суретшілік мектепті жақсы меңгеріп, оған өзінше ұлттық ерекшеліктер мен жаңалықтар қосқан үлкен дарын иесі деп бағалапты. «Оның қай шығармасын алсаңыз да ұлттық мәдениет, қазақы тұрмысты, көшпелі өмір салттың көріністері шынайылықпен табиғи түрде жеткізілген. Осылайша, ол биік те асқақ өнері арқылы қазақтың бай мәдениетін таныта білді» деп жазыпты.
Жалпы, халқымыз ертеде көшпелі өмірге ыңғайлы тұрмыстық бұйымдардың көбін киізден жасаған. Бұл үрдіс өткен ғасырдың алпысыншы жылдарына дейін жалғасып келді. Әжелеріміз бен апаларымыз киіз басуды тұрмыстық деп қана білмей, оны өнер дәрежесіне көтерді. Киізге түрлі ұлттық ою салып, оны тұрмысқа шыққан қыз баланың кәдесіне қосты.
Осы ретте ойыма бір оқиға түседі. Тоқсаныншы жылдардың бас кезінде біздің совхоз ұжымшарға айналып, ауылға Абдолла Жаңғабылов деген кісі директор болып келді. Ол кезде совхозда әлі де мал басы бар еді, көбі қой болатын. Ал қойдың жүнін өткізетін жер жоқ. Бұрын оны өткізіп келген мекемелер жабыла бастаған. Содан бір қоймада қойдың жүні қанар-қанар болып жиналып тұратын. Содан жаңа басшы ауылдағы жасы үлкен әжелер мен апаларды жинап, «мен бір орын тауып берейін, осы жүнді бос ысырап қылмай, киіз басып, қажеттеріңізге жаратыңыздар» дейді. Сөйтіп, әжелеріміз бен аналарымыз бір жаз киіз басты. Кейде біз де оларға барып көмектесеміз. Өйткені киізді арқанмен айналдырғаннан кейін оны басуға адам қолының күші керек. Сонда киіз басудың оңай емес екенін, оның үлкен өнер екенін көрдім.
Шындығын айтқанда, қазір киіз басу өнеріне ешкім мән бере қоймайды.
Оны білетін әже – апаларымыздың қатары азайды. Кейінгі жастарға оның қажеттілігі де аз. Бұрын ауылдағы әр үйде киіз төселетін. Әсіресе анам қысты күндері аяққа жылы деп үйге киіз төсейтін. Қазір оның бәрі көзден бұлбұл ұшты. Қойдың жүнін де ешкім жаратып жатқан жоқ. Мемлекет те оған назар аудармай келеді. Қаншама байлық осылай іске асусыз шашылып жатыр.
Көрнекті қылқалам шебері Молдахмет Кенбаевтың «Киіз басу» картинасына алпыс жылдан аса уақыт өтсе де, оның құндылығын қазір сезіне бастадық. Өнердің құдіреті деген осы шығар.
