Президент конституциялық реформа Әділетті Қазақстанды құру жолындағы аса маңызды қадам болғанына тоқтала келіп, еліміздегі саяси жаңғыру енді экономикалық өзгерістерге ұласуға тиіс екенін қадап айтты. Осы орайда «Азамат – бизнес – мемлекет» арасындағы қатынасты түбегейлі өзгертудің алғышарттарын анықтап берді. Қасым-Жомарт Тоқаев осы мемлекеттік саяси формуланың ең басты бес бағдары бойынша алдағы уақытта атқарылуға тиіс кесек мәселелерге кеңінен тоқталды.
Меніңше, ең басты бағдар «Жаңа экономикалық саясатқа» арналды. Әлі де шикізатқа тәуелді, өнімділігі төмен, инновациясы жеткіліксіз экономикамызда қордаланған мәселелерді жақсы білетін Президент барлық күрделі мәселелерді шешудің нақты жолдары макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде, экономиканы әртараптандыру мен цифрландыруда, шағын және орта бизнес пен адам капиталын дамыту, сондай-ақ заң үстемдігін орнықтыруда жатқанын саралап берді. Мемлекет басшысы жаңа экономикалық бағдарымыздың басты басымдығы мемлекеттік капитализмнен, басқаша кестелесек, мемлекеттің экономикаға шектен тыс араласуынан бас тартуда жатқанына акцент жасады. Осы орайда экономикада бәсекелестікті дамыту, бәріне бірдей мүмкіндік беру және ұлттық табысты әділ бөлу мәселелерін де кесіп айтқаны көңілге үлкен сенім ұялатты.
Сондықтан да Қасым-Жомарт Кемелұлы баға белгілеу ісіне мемлекет араласудан бас тартатынын, бірақ монополистердің тарифтері қатаң бақылауда болатынын тағы да ескертті. Осы орайда монополияның табысын шектеу қажеттігі мен инфрақұрылымға инвестиция салуды қамтамасыз ету арасында тепе-теңдікті сақтаудың да маңыздылығына айрықша тоқталды.
Мемлекет басшысы экономиканы одан әрі монополиясыздандыру үшін нақты институционалдық шешімдер қабылдау қажеттігіне, фискалды реттеу ісін қайта жаңғырту үшін 2023 жылы жаңа Салық кодексін әзірлеу керектігіне, салық саясатының тиімді болуы кеден жұмысының ашықтығына, кәсіпкерлікті жүйелі түрде қолдауға, еңбекақы төлеу қорын көбейткен және салық төлемдерін арттырған кәсіпорындарға қолдау көрсетуге көңіл бөле отырып, мемлекет пен жекеменшік серіктестігінің жаңа үлгісіне көшу керектігін Үкіметке тапсырды.
Сонымен қатар бюджет саясатына реформа жасалады. Ақырғы нәтижені дөп басу үшін Бюджет кодексінде шекті нормативтер бекітілетін болды. Президент елімізде несие ресурстарының тапшылығы отандық бизнес үшін үлкен проблема болып отырғанын да тілге тиек етті. Кәсіпкерлерге жер телімдерін ашық әрі жедел бөлудің тиімді тәсілдерін қарастырудың да күн тәртібінде өткір тұрғаны рас. Осы кесек мәселелерді де Жолдауда ерекше айтып өткен Мемлекет басшысы аталған шаралар кәсіпкерлердің ғана емес, жалпы экономиканың бәсекеге қабілетін арттыра түсетініне назар аударды.
Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Жолдауда екінші бағдар нақты секторды дамытуға арналды. Бұл бөлімде де Президент көптеген өзекті мәселелерге егжей-тегжей тоқталды. Жер қойнауын игеру ісіне инвестиция тарту үшін заңнаманы және рәсімдерді барынша жеңілдету мәселесін айрықша көтергені көңілден шықты. Үкіметке индустрия және жер қойнауын игеру салаларының инвестициялық тартымдылығын арттыруды тапсырды. Қазіргі геосаяси жағдайда Азия-Еуропа арасындағы аса маңызды құрлық дәлізі болып отырған Қазақстанның транзиттік қуатын арттыру мәселесі де Жолдауда дұрыс қамтылды. Президент «Қазақстан темір жолы» компаниясы толыққанды транзиттік-логистикалық корпорация болып қайта құрылатынын жеткізді.
Ұлттық экономика құрылымындағы құрылыс секторына ерекше назар аударып отырған Мемлекет басшысы Үкіметке Қала құрылысы кодексін қабылдауды тапсырды. Енді әрбір қаланың жер телімдері мен коммуналдық желілердің схемасы көрсетілген функционалды интерактивті картасы жасалатын болады.
Президент еліміздің ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемін және оның қосымша құнын арттыру мәселесін стратегиялық міндет етіп қойды. Үкімет агроөнеркәсіп саласын субсидиялаудың ұзақ мерзімге арналған жаңа тәсілдерін әзірлеуі керек екенін ескертті. Тұтастай алғанда, еліміздің агроөнеркәсіп кешені келесі жылдан бастап шаруалар аңсағандай жаңа әрі тұрақты ереже бойынша жұмыс істеуі қажет екенін баса айтты. Үкімет пен әкімдіктер келесі жылдың соңына дейін жерге қатысты халықтың табысын арттыратын нақты шешімдер қабылдауы қажет.
Мемлекет басшысы ел экономикасын тұрақты дамытуға су тапшылығы қатты кедергі болып отырғанына да аса ерекше көңіл аударды. Қазір бұл ұлттық қауіпсіздік мәселесіне айналғанын айтқан Президент сырттан келетін судың азайып бара жатқанын, жер үсті және жер асты суларын кеңінен пайдалану керектігін, бар судың өзін тиімсіз пайдалану жағдайды одан әрі ушықтырып отырғанын, бұл салада инфрақұрылымның әбден тозғанын және автоматтандыру мен цифрландыру деңгейі өте төмен екенін жеткізді: «Бұл мәселелерді шешу үшін Үкімет жанындағы Су кеңесінің жұмысын жандандыру қажет, білімді, тәжірибелі сарапшыларды жұмысқа тарту керек. Қажетті мамандарды даярлау үшін бұл саладағы іргелі әрі мықты жоғары оқу орнын анықтаған жөн». Мемлекет басшысы су саласын дамытудың үш жылдық жобасын әзірлеуді Үкіметке жүктеді.
«Ел болашағына арналған стратегиялық инвестиция» деп аталатын үшінші бағдарда еліміздің басты құндылығы адам екенін астын сызып айтқан Президенттің ойлары мен тұжырымдары да көңілден шықты. Қасым-Жомарт Тоқаев реформаның басты мақсаты ұлттық байлықты тең бөлу және баршаға бірдей мүмкіндік беру екенін тілге тиек етті. Ол ең төменгі жалақы деңгейінің 60 мың теңгеден 70 мың теңгеге дейін көтерілетінін, әлеуметтің талап-тілегін ескере отырып, әйелдердің зейнет жасын 2028 жылға дейін 61 жас деңгейінде қалдыратынын жеткізді. Сонымен қатар Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50 пайызын балалардың арнаулы жинақтаушы есепшотына аударуды ұсынды: «Жинақталған қаржы балалар кәмелет жасына толғаннан кейін олардың баспана немесе білім алуына жұмсалатын болады».
Президент өз Жолдауында жастарға жан-жақты қолдау көрсету мемлекетіміздің басты міндетінің бірі екенін айта келе еңбекпен қамтитын түрлі шаралар арқылы келесі жылы 100 мың жасқа жұмыс беру керектігін тиісті атқарушы органдарға тапсырды. Осылайша, жастардың кәсіпкерлік бастамаларына қолдау көрсетіле бермекші. Оларға жеңілдетілген тәртіппен жылдық өсімі 2,5 пайыз болатын шағын несие беріледі.
Жолдауда белгіленген бес бағдардың тағы екеуін Президент мемлекеттік басқару ісін қайта жаңғырту мен заң және тәртіп мәселесіне арнады. Бұл жердегі ең басты мәселе – Қасым-Жомарт Кемелұлы биыл күзде кезектен тыс Президент сайлауын өткізуді ұсынды. Әділетті Қазақстанды құру жолында түбегейлі және жан-жақты реформаларды табысты жүзеге асыру үшін халықтың жаңа сенім мандаты қажеттігіне жүгініп отырған Мемлекет басшысының бұл шешімі – оңай шешім емес. Бірақ мемлекет мүддесін бәрінен де биік қоятын Қасым-Жомарт Кемелұлы өкілеттік мерзімін қысқартуға және кезектен тыс Президент сайлауына баруға дайын екенін мәлімдеді.
Сондай-ақ ол Президент мандатын ұзақтығы 7 жылдық бір мерзіммен шектеуді, оған қоса қайта сайлануға тыйым салуды ұсынды. Шын мәнінде бұл конституциялық жаңалық билікті монополизациялау қаупін айтарлықтай азайтатыны даусыз.
Ел тағдырын өз тағдырынан да көбірек ойлайтын Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұл батыл шешімі халықтан қолдау табатыны даусыз.
Қорыта келгенде, Мемлекет басшысы өзінің негізгі ұстанымдары заңдылық, бірлік, адалдық, жауапкершілік, еңбекқорлық, халықтың сенімін ақтау екенін шегелеп айтқаны да Жолдаудың құндылығын арттыра түсті деп санаймын.
Бердібек САПАРБАЕВ,
мемлекет және қоғам қайраткері
