Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Жергілікті жерлерде де қалалардың келбетін жаңғыртатын, айрықша көрік беретін үрдіс пайда болды. Елімізде 2,8 мың көпқабатты үй ескірген, оның ішінде 788-і апатты деп танылған. 2022-2025 жылдар аралығында 251 үйді бұзу белгіленген, оның ішінде Қызылжар өңірі де бар. Кей оқырманның «Шағын қалалар үшін реновация бағдарламасының қаншалықты қажеті бар?», деген сауалын біз облыстық Құрылыс басқармасы басшысының орынбасары Абай Лесбековке қойған едік.
Басқарма өкілі көпқабатты үйлерді қала шетіне салу оңайырақ болғанымен, инфрақұрылымға жұмсалған қаражат өзін өзі ақтамайтынын айтады. «Себебі жылу, коммуникациялық жүйелерді алыстан тарту оңай шаруа емес. Қоғамдық көлік қатынасы да қиындайды. Пайдалану мерзімі біткен үйлердің көбі қала орталығында орналасқандықтан амалсыз сүруге тура келеді. Сондықтан қалалықтардың өмір сүру сапасы мен құрылыс саласына инвестиция тартуға бағытталған реновациялауға үлкен басымдық беріп отырмыз. Бір ғана «Копай» шағын ауданын алып қарайық. Бұл шағын ауданның жаңартылмағанына жарты ғасырдан асты», деді мәселені жан-жақты түсіндіріп өткен А.Лесбеков. Құрылыс басқармасы басшысы орынбасарының айтуынша, қазір өңірде «Жаңа қала» деген үлкен жоба қолға алынды. Жоба бойынша 117 ескі жекеменшік баспана сүріліп, 2,8 мың пәтерлік 27 көпқабатты үй, сондай-ақ балабақша, мектеп, емхана тұрғызылмақ. «Ал орталық шағын ауданда 120 ескі баспана бұзылып, көпқабатты үш үй бой көтерді. Олардың жанынан балабақша, спорт кешенін салу жоспарланған. Студенттерге арналған үш жатақхана пайдалануға беріледі. «Береке» шағын ауданында 2,7 мың пәтерлік 30 көпқабатты үй тұрғызылды. Тұтастай алғанда, 50 алаңда құрылыс жүріп жатыр. Алдағы уақытта олардың саны 61-ге дейін жетпек. Сөйтіп, тұрғын үй құрылысына салынатын инвестицияны үш есе арттыруға мүмкіндік алдық. Бұдан ешкім ұтылмасы анық», деді Абай Лесбеков. Басқарма қызметкерінің айтуынша, қала халқы жыл өткен сайын көбейіп келеді. Былтыр 7 мың адам көшіп келсе, үй кезегінде 15 мың адам тұр. Былтыр 350 мың шаршы метр тұрғын үй қолданысқа берілсе, биылғы меже – 410 мың шаршы метр. Алдағы бес жылда 2,3 млн шаршы метр тұрғын үй қолданысқа берілмек, бұл 21 мың пәтер немесе 70 мың адам баспанасын жақсартады деген сөз.
Дегенмен бұл мәселе төңірегінде пікірлер әрқилы. Облыс орталығында ең зәулім тұрғын үй кешенінің биіктігі – 18 қабат. Биыл қаланың бас жоспарына сәйкес 30-35 қабатты үйлер салынбақ. Тұрғындар осыған алаңдаулы. «Қала батпақты жерде орналасқан, осы жағы ескерілмеген. Төтенше жағдайлар бола қалған жағдайда құтқарушылардың қалай әрекет жасары белгісіз», дейді. Жаны бар сөз.
Жуырда облысқа жұмыс сапармен келген Төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильин 10 қабатты үйлерде тұратын адамдарды қауіпсіз жерлерге шығаратын арнайы құралдардың жоқтығын айтып, шарасыздық танытты. Облыстық құрылымға тиесілі техникалардың 77,6 пайызы ғана жаңарған. Өкініштісі сол, қаржы жоқтығынан 22 қабатқа дейін су жеткізетін заманауи жабдықты сатып алу мүмкін болмай тұр. Бағасы – 100 млн теңге. 90 метрге дейін су айдайтын жабдық 1 млрд теңге тұрады. Зәулім ғимараттарға шығатын саты да жоқ. Бұдан кейін адамдардың қарапайым қауіпсіздігі туралы сөз қозғаудың өзі артық. Екіншіден, құрылыс компаниялары кадр жетіспеушілігіне жиі шағымданады. Алайда жазда студенттер еңбек етуге құлық танытқанымен, жұмыс берушілер арнайы мамандығы жоқтығын сылтауратып, ат тондарын ала қашады. Өздеріне жүктелген міндетті жауапкершілікпен атқарудың орнына ұзын арқан, кең тұсау салатын құрылыс ұйымдары аз емес. Таяқтың бір ұшы істің ұтымды жолын таппай отырған аудан, қала әкімдеріне тиеді. Өңірде жобалық-сметалық құжаттарды әзірлеумен айналысатын мекемелер үшеу ғана. Сырттан тартылған мамандар теріскейдің ерекшеліктерін жете білмегендіктен, жобаларға көп түзетулер енгізіліп жатады. Құрылыс материалдарының дені әлі шеттен әкелінеді. Әлемдік нарықтағы күрделі жағдай бағаның күрт қымбаттауына соқтырып отыр. Үшіншіден, жеке сектор тұрғындары тарапынан тозығы жеткен баспананы сүруге келісім бермейтін жайттар да ұшырасады. Олар үй кезегіне тұру міндетті емес деген жеңілдікті түсінгілері келмейді. Төртіншіден, қалалық әкімдік шенеуніктерінің қызмет бабын асыра пайдаланып, сыбайлас жемқорлыққа ұрынатын оқиғалар да кездеседі. Былтырлары «бармақ басты, көз қыстымен» тұрғындардың баспаналарын өз аттарына жаздырып, қордан заңсыз үй беру фактілері әшкереленді. Бесіншіден, өңірде бір шаршы метр тұрғын үйдің бағасы көтеріліп, 11-18 пайызға қымбаттаған.
Жақында ірі құрылыс мекемелері және инвесторлардың қатысуымен өткен республикалық форумда өңірде құрылыс жүргізілетін шағын аудандар, мемлекеттік қолдау шаралары, инвесторларға берілетін жер телімдері, қамтамасыз ету тетіктері таныстырылды. Сондай-ақ іс-шарада реновация бағдарламасы шеңберінде жаңа архитектуралық шешімдер қабылданатыны, баспана қоры жаңартылатыны, Петропавлдың аумағы өзгертілмейтіні, көпқабатты үйлер қаланың ішінде салынатыны айтылды. Өйткені мамандардың айтуынша, қаланы далитып соза берсе, жылу, газ, көлікпен қамтамасыз ету секілді әлеуметтік проблемалар түйткілге айналып, жағдай күрделеніп кететін көрінеді.
Өмір ЕСҚАЛИ,
журналист
Солтүстік Қазақстан облысы
