Бала Сайын
Қазақ әдебиетіндегі ауыл прозасының ақтаңгері Сайын Мұратбеков туралы аз жазылған жоқ. Десе де, оның ата-әжесімен бірге түскен бір суреті бізді бейжай қалдырмады. Екі қарттың ортасында тұрып, фотоаппарат көзіне тіке қараған бала Сайынның отты жанары тым өзгеше. Ескі қазақ ауылының тумасы екені де бірден білінеді. Екі қолын ата-әжесінің иығына қойып, анасы мен бауыры яки қарындасының алдында маңғаз қалыппен тұрған сұсты қабақты бала болашақта үлкен жазушы болатынын аңдатып-ақ тұр.
Суреттің түсірілген жері Алматы облысына қарасты Қапал ауданының Қоңыр ауылы болса керек, өйткені жазушы – сол елді мекеннің тумасы. Суреттегі бала Сайын төрт-бес жас шамасында. Ауыл өміріне, дала табиғатына бала жасынан қанық болып өскен Сайын есейгенде сол көрген-білгенін ақ қағаз бетінде сөйлетті, тек шынайы сезімдермен, нанымды суреттеулермен. Оның біз сөз етіп отырған суреті де осы ойымызды растайды. Ауылдан шықпаса, ауыл өмірін көрмесе, оны шынайы жазу қиынның қиыны. Ендеше, біз Мұратбеков қаламына ұшқыр шабыт сыйлаған дала табиғаты мен ауыл өмірі деген ұстанымдамыз.
«Жусан иісіндегі» Аянды ата-апасының қолында өскен Сайынның өзі ме дерсіз. Ол да мүмкін. Аянның тағдырына біздің жанымыз ашиды. «Бір-екі рет кейбір шатаққұмар балалар тиісіп те көрген өзіне. Аян үндеместен қабағын түйіп, ондайлардан сырт айналып кетіп жүрді. Өзінің жауап қайыра алмағанына налығандай болып: «Менің көкем де жоқ, апам да жоқ, сондықтан төбелессем, әжем ұрсады ғой», деп қойды ол». Сол Аянның тағдырын керемет туынды етіп жазған қаламгердің өмірге деген көзқарасы, ұмтылысы, онымен күресі сонау балалық шағында басталса керек. Бізге жылы көрінген осы бір фотодағы бала Сайынның отты көзі соны айтқысы келеді.
Бес жасар Хемингуэй
62 жылдық ғұмырында адамзатқа, әдебиет әлеміне өлшеусіз үлес қосқан қаламгердің бірі – Эрнест Хемингуэй. Оның жазған шығармалары әдебиет сыншыларын ғана емес, қарапайым оқырмандарды да өзіне қызықтыра алды. Ол кішкентай адамның тағдырын бейнелеп, оның мінез-құлқын, арманы мен мұратын ақ қағаз бетіне нанымды түрде түсіре алды. Бір сөзбен айтқанда, ХХ ғасырда бағы жанып, жұлдызы жарқыраған жазушы екеу болса, соның бірі Хемингуэй, ал біреу болса, тағы да Хэм ағай екені шындық.
Ұлы Хем Иллинойс штатының Солтүстік Оук Парк даңғылы № 439 мекенжайында (қазіргі Оук Парк даңғылы 339) дүниеге келген. Әлемдік әдеби сайттың бірінен оның бала кезінде түскен суретін көріп, тәнті болдық. Отбасылық суретте болашақ жазушы өзіне сенімді, ширақ екенін білдіреді. Қыз баланыкіндей ұзындау шашы, тұнық қоңыр көзі, ақ сары жүзі – бәрі-бәрі құп жарасып-ақ тұр. Хемингуэйдің бұл фотосы оның бес жасында түсірілген. Ол отбасындағы ортаншы бала еді. Әкесі Кларнес – дәрігер, ал анасы Грейс – композитор. Жазушы бақытты отбасында ержетті деуге толық негіз бар, өйткені оның әкесінің жеке ауруханасы, анасының арнаулы студиясы қала тұрғындарына жақсы жұмыс істеді. Ұлының ойын-сауыққа жақын еместігін білген әкесі бала Хемді дала дағдысына шыңдағысы келеді, онымен бірге аңға шығып, ну ормандарды аралап, кең шатқалдарда табандылықпен балық аулайды. Балалық шағында әкесі үйреткен осы ғадеттер Хемингуэйдің жазушылықтан кейінгі екінші әуесі болды. Кларнес мырзаның ұлымен бірге Мичиган көліне жиі баратыны туралы көп жазылды. Ол шығармашылықта табандылықты балық аулаудан, даралықты орман-тоғайлардан, биіктікті шың, құздардан үйренген сияқты. Хемингуэй отбасының Мичиганның солтүстігіндегі Уоллон көлінде Уиндемер атты жазғы үйі болған, олар жаз айларын сол жерде өткізген. Хемингуэй көлдің жағасына жайғасып алып, балық аулап, қайықпен ағысқа қарсы жүзетін. Сондағы оның қалауы тыныштық екені бесенеден белгілі. Бұл оның өмір бойы, мейлі қай жерде болса да терең ойлануына, не жазса да, жақсы жазуына мүмкіндік туғызды. Табиғат Эрнестің өмірі мен шығармашылығының іргетасы болғаны шындық. Әсем Чикаго, Торонто және Париж сияқты ірі қалаларда ол алшаң басып, тамаша туындылар жаза алды.
Шығармашылықта табысқа жеткеннен кейін ол Ки-Уэст немесе Сан-Франциско сияқты тыныш та жанға жайлы қалаларда өмір сүрді. Бір қызығы Паула, Куба, Кетчум, Айдахо сынды мекендер аң аулап, балық ұстауға ыңғайлы болды. Бір суреттен туған ойлар бізді алысқа жетелейді. Хемингуэйдің бес жаста түскен суретінде оның жарқын болашаққа деген талпынысы, батылдығы, даралығы менмұндалап тұрғанын жасыра алмаймыз. Бәрі де балалық шақтан басталады.
