Теңге-рубль конвертациясынан бас тартамыз

Апта басында «Ашық НҚА» порталында Ұлттық банк «Ре­сей Федерациясының Үкіметі, Ресейдің Орталық банкi және Қазақстан Республикасының Үкі­меті, Қазақстан Респуб­ли­касының Ұлттық банкi ара­сындағы рубль мен теңгенiң өза­ра конвертациялануын және бағам­дарының тұрақтануын қам­тамасыз ету жөніндегі шаралар туралы келісімнің күшін жою туралы» қарардың жобасын жариялады.

Ұлттық банк атап өткендей, тараптар осы халықаралық шарт бойынша өз міндеттемелерін уақтылы орындады. «Келісімде көз­делген барлық шаралар орын­далды, ал жүзеге асырылуы ұзақ мерзімді перспективаға арнал­ған шаралар Кеден одағы, Еур­АзЭҚ, ЕАЭО сияқты халық­аралық шарттар кешеніндегі сабақ­тастық пен жетілдіру тәрті­бінде ескерілді», деп хабарлады Ұлттық банк.

Естеріңізде болса, бұл келісімге 1995 жылы 20 қаңтар күні Мәскеу қаласында қол қойылған еді. Осы келісім бо­йынша Қазақстан мен Ресей теңге мен рубльдің бір-біріне және еркін айырбас­талатын валюталарға қатысты бағамын тұрақтандыру бойынша шараларды кезең-кезеңімен жүзеге асыруға, сондай-ақ екі валютаның өзара айырбасталуына қол жеткізуге міндеттеме алған болатын. Қарар жобасында қазіргі келісімнің «маңыздылығын жоғалтқаны» айтылған.

Сарапшылар Ұлттық банк бұл шешімге кезең-кезеңімен келгенін айтып отыр. Әуелі екінші деңгейлі банктерге рубльді бір реттік негізде Қазақстаннан қолма-қол ақшамен шығаруға рұқсат берді. Рұқсат қолма-қол рубльді қолма-қол ақшасыз нысанға айырбастау және банктердегі корреспонденттік шоттарды толықтыру мақсатында енгізілді. Қысқасы, теңгені рубльдің интоксикациясынан тазартудың алғышарттары тасбақаның жүрісіндей болса да жүріп жатыр.

Мамандар Ұлттық банктің бұл қарарын теңгені рубльдің ықпалынан тазар­туға бағытталған қадам деп дәме­леніп қалуға болмайтынын ашық айтты. Ресей жақын көрші ғана емес, ЕАЭО-дағы стратегиялық әріптес ел. Екі ел арасындағы тауар айналымының қанша пайызы «көлеңкеде» жүргені, банктердің депозиттерінде қанша рубльдің жатқанын біз білмейміз. Үкімет пен Ұлттық банк рубльді түгендеп, скрининг жасайды дегенді естіген де жоқпыз. Біздің қолда тек ресми статистика ғана бар.

Қаржыгер Ілияс Исаев бірінші кезекте банктер рубль міндеттемелерімен жабылатын рубльден құтылуы керегін айтты. Рубльдің қаржы саясатындағы ойын ере­жесін өзгерте алмайтыны байқалып қал­ды. Ресей импортының түбі қай елден шы­ғып жатқаны күмәнді екені енді айтылып жа­тыр. Рубльден тазартуға талпыныс болғаны­мен, үлкен нәтиже бар деп айта алмаймыз.

Қаржыгер айтып өткендей, ЕАЭО-мен арадағы келісімдерде рубль-теңгенің байланысы әлдеқашан реттеліп қойған. Ұлттық банк ұсынып отырған қарарда келісім маңыздылығын жоғалтқан соң күшін жоятыны ашық айтылды. Ресейдің де 28 жыл бұрын қабылданған келісімнің шалғайына жармаса қоймайтыны анық. І.Исаевтің пікіріне қарағанда, 28 жыл емес, соңғы бірер жылдың өзінде Қазақ­станның банк секторында біршама өзгеріс болды. Ротацияның нәтижесінде бір банкті құтқарсақ, екіншісін жоғалттық. Хэдлайнерлер де жетеді. Ендігі жерде Қазақстанның рубльге, Ресейдің теңгеге қатысты ойын ережесі өзгеретіні анық.

– Ұлттық банк бұл келісім маңызды­лығын жоғалтқан соң күшін жою туралы шешім қабылдағанын жеткізді. 28 жыл ішінде осы келісім шеңберінде қабылданған құжаттар ЕАЭО заңдарына бейімделді. Демек алдағы уақытта одақ шеңберінде қаржы айналымы туралы құжаттар қайта қаралуы мүмкін. Үкі­меттің экономикалық, қаржы блогіне қалғып кетуге болмайтын сәттер енді келді. Үкімет ендігі шешімнің жобасы­ның қандай боларын ашық айтып, қоғамға ойланып алуға мүмкіндік беру керек, – деді І.Исаев.

Сарапшы теңгеміздің тағдыры осыдан 28 жыл бұрын қабылданып, бүгін-ертең жойылғалы тұрған келісімге байланып отырмағанын айтады. Бірақ Ұлттық банк екінші деңгейлі банктерге қанша рубль бар екенін ашып айтпай отыр. Маусым айында Қазақстандағы рубль массасының көлемі 50 млрд екені айтылды. 31 тамызға дейін рубльді сыртқа шығаруға берілген рұқсат жағдайды реттей алмады. Қыркүйек-қазан айларында елге кем дегенде 5 млрд рубль келді. Демек рубль миграциясынан біздің екінші деңгейлі банктер 5-5,8  млрд теңге шығынға ұшырап отыр. Алдағы уақытта жағдайдың Ресей қалаған сценарийде жалғаса беруі мүмкін емес. Келісімнен шығу туралы ұсыныс біздің тараптан айтылып отыр.

– Ұлттық банк келісімнің жойылатыны туралы көзқарасын көпшіліктің назарына, көптің талқысына ұсынып отыр. Қаржы секторының ойыншылары, бизнес қауымдастық бұл талқылаудан қалыс қалмауға тиіс. Осы күнге дейін теңгені доллардың емес, рубльдің ықпалынан шығару туралы ұсыныстар көп айтылды. Келісім күшін жойса, теңге мен рубль дәлізі 1:1 болып қалмасы анық. Бірақ бұл жаңалықты теңгенің ағзасын тазартуға бағытталған қадам деп қабылдауға болады, – дейді І. Исаев.

Тәуелсіз сарапшы Айбар Олжаевтың пікіріне ден қойсақ, жекелеген мемле­кет­тердің ұлттық валюталарының қалып­тасуына мемлекеттік келісімдердің әсері аз. Оның бағамын тек нарық қана анық­тайды. Демек Ұлттық банктің Ресеймен арадағы келісімді бұзуынан саяси астар іздеудің қажеті жоқ.

– Мұны тек келісім маңыздылығын жойған соң ғана бұзылды деп қабылдауға болады. Соңғы 20-30 жылдағы қабыл­данған келісімдердің қаншасының жұмыс істейтінін, қаншасының маңыз­дылығын жойғанын біз білмейміз. Дегенмен, бұл келісімнің күшін жойғанын құп көремін. Ортақ қаржы нарығы туралы сөз болса бізде осындай келісімдер болғанын алға тартып, нарық жолымен қалыптасуына кедергі келтіруі мүмкін, – дейді А.Олжаев.

Сарапшы айтып өткендей, біз «рубль-теңге 5:1» деп қатып қалған өлшемнен алыстап бара жатқан елміз. Рубльдің қолдану аясы шектеулі болып қалды. Алдағы уақытта рубльді зат не тауарға конвертациялауды жалғастырсақ, Ресей импортына деген тәуелділігіміз жоғарылай береді. Бізге Ресейдің экономикалық ықпалынан босап шығу үшін импортты әртараптандыру керек. Қытай, Түркия, Үндістан, Иран, Өзбекстанның нарығы елімізді Ресей нарығынан алыстататын мүмкіндік.

– Ұлттық банк пен Үкіметтің Ресеймен арадағы келісімдерді қайта қарауы дұрыс. Мұны қаржыгерлер қауымы да құп­тап отыр. Сең бұзылды, алдағы уақыт­та ЕАЭО шеңберінде асығыс қабыл­да­нып кеткен шешімдерді кезі келгенде қайта қарауға, тиімсіз шешімдердің кү­шін жоюға мүмкіндік беріп тұр. Ұлт­тық банктің ендігі ұстанымының қан­дай боларын, бұл шешімді жоюға Ресей­дің қалай қарарын біз білмейміз. Теңге сияқты рубльдің биржадағы құны және инвесторлардың оған деген көзқара­сына, бізге Ресейден келетін импорт тауарларға қарап анықталады. Ресей импортының реэскпорттық сипаты алдағы жартыжылдықта анықталады, – деп сөзін түйіндеді А.Олжаев.

АЛМАТЫ