Оскар Уайльд. Жан терезесі

Бақыттың мәні, өмір суының мәні адамдарға жақсылық жа­сауда, жақсы көзқарас қалып­тас­тырып, демеу беруде екенін түсіндірген ханзаданың жан толқынысы кісіні әрі-сәрі етеді. Ал тамыры көне Грек мифологиясында жатқан «Нарцисс туралы аңыздың жалғасына» қараңыз. Сондағы бұлақтың сөзі деп ұғыңыз: «Мен нарцистің соншалық сұлу екенін жете аң­ғара алмасам да ол үшін жылап отырмын. Жылайтыным, жағамда бүр жарып, суыма ең­кейген кезінде, жанарының түбі­нен сұлулығымның ұшқыны көрінер еді…»

Оскар Уайльд дегенде ес­ке түсетіні – талғампаздық, қорда­ланған білім шоғыры. Білімі мол адам ғана алысты қиялдай алмақ, жақыннан алысты көр­мек. «Дориан Грейдің портре­ті» шығармасында жазушы­ның жан тебіренісі, қиқарлығы, уақытқа үкім айта білуі көрініс тапқан. «Мен сұлулықты сана­ға бағындырылған күйден ада ет­кім келеді», дейді шығарма­да. Шынында, көп дүние санаға сіңген пішім арқылы ғана жүзеге асатыны белгілі. Адамзат баласы алғашқы ірі қала деп тапқан Месопотамия қаласын басқаша атауға болар еді. Бірақ әлдебір кісінің шешімімен солай аталды. Солай болып қалды да. Яғни көп құндылық адам қолымен жа­салады.

«Қандай қайғылы болса да ұлылықтың ғұмыры сұлулықтан әлдеқайда ұзақ». Бір жағынан бұл сөйлемді терістеуге де болады. Сұлулық деген не? Ол – табиғат, шебер жаратылыс, көркем жан, Тәңірдің сүйіп жаратқан дүние­нің бәрі… Ал мұны ұлылық демеу мүмкін емес.

Осы тұста оқиға желісі шие­ленісе түседі.

«– Сізге портрет ұнамай қалды ма? – деді ақыры Холлуорд, До­риан­ның түсініксіз үнсіздігін көңіліне алып.

– Әрине ұнайды, – деп жауап берді ол үшін лорд Генри».

Дориан портреттен неге шошиды? Қызық.

Кейде шығармадағы кейіп­керлердің психологиялық күй­лері күлкі шақырады. Кейде ажыр­ғы тілді Оскар мырза адам­ның санасына келмейтін әр­түрлі ұғымдарды бастырмалата жөнеледі.

«Әйелдер ешқашан мінсіз болмайды. Олар – өмірдің әше­кейі. Сондай-ақ әлемге айтуға тұрарлық ештеңесі болмаса да, сөйлеуді ешқашан қоймайтын тіршілік иелері, әрі мұны өте әдемі жасай білетіндер ғана». Батыс философиясының әйелдерге деген қасаң көзқарасы, меніңше, діннен туған. Інжіл аңыздары бойынша, Адам атаның жұмақтан қуылуына бірден-бір себепкер – Хауа ана. Сондықтан да болар, Еуропа елдерінде әйелдер туралы пікірлер көбіне кереғарлық тудырады. Мұны Шопэнгауэр, Жан Жак Руссо, Вольтер философиясынан кезіктіруге болады.

Жазушының прозасымен қатар өлеңдері де бір төбе. Кө­біне окульттық көзқарастарға құрылған жырлар. Ғажайыптар аралында саяхаттап жүргендей сезім кешесіз. «Дориан Грейдің портретінде» ақындар жайлы көптеген соны пікірлер кезік­тіруге болады. «Ұлы ақын, шын мәніндегі ұлы ақын, тіршіліктің тамырын сезінуге құштар. Ал екінші сорттағы ақындар өмірдің тамаша білгірі болып шығады. Өлеңдері неғұрлым әлсіз болса, мәнерлері мен сырт келбеті сондай мінсіз. Егер нашар сонеттері жарыққа шыққан ақындарды оқысаңыз, келбетін көрмесеңіз де, өмірде көзтартарлық сұлу екеніне сене беріңіз. Олар со­нет­теріне енгізе алмаған поэзия­ны өмірлеріне енгізеді. Ал ұлы ақындар өмірде жүзеге асыруға батылы жете бермейтін поэзияны қағаз бетіне төгеді».

Дориан Грейдің портреті – шын мәнінде, кейіпкер Дориан­ның жаны. Ал өзі – тәнін әрбір қызыққа қарыған тәкаппар пенде. Қанша бей-берекет іске ұрын­са да, тәні өз көркемдігін сақ­тай­ды. Ал суреттегі жан келбеті ажар­сызданып, солған гүлге ұқ­сап қалады. Неге? Себебі жан сұлу­лығы тәкаппарлық пен жа­уыздық бар жерде ешқашан құлпырмақ емес. Пенделіктің теріс желінен тән құламас, тірі жүре берер, бірақ жан солар. Жүрекке дақ түсер. Мәселен, үлкен адамдарға қарағанда, балалар сүйкімді, жасы кіші адамдар әлдеқайда көркем көрінеді. Мұның сыры тәнде де емес, жү­ректе. Тұмса табиғаттай дүниеге келген дене өсе келе өлшеумен, таразымен ұстамай жүрегін был­ғамақ. Жүрегі былғанған жанның жүзінен нұр кетпек, сүйкімі азаймақ.

Оскар Уайльд «Дориан Грей­дің портреті» арқылы сайтанға жүгінген ақыл жанды құбы­жық­­қа айналдырарын, құбыжық жан кісіні осы өмірде-ақ тозаққа түскендей азаптайтынын жаза­ды. Көңілдегі өкпе, реніш, қызға­ныш, күндестік сынды «вирус­тар» жүрек терезесін топыраққа толтырып, дүниені топырақ етіп көрсетер. Жаны қураған адамның жүзі гүлдеп тұрмасы анық. Біз «Дориан Грейлің портреті» ар­­қылы негізгі құндылықтың ба­ғасын айқындай түсеміз, қадір­лі оқырман.