Бұрын ауылда елдің атын шығарып, халықтың алдында жүрген азамат туралы әңгіме бола қалса, жасы үлкен қариялар ақ сақалын тарамдап: «Е, оның әкесі жақсы адам еді. Ол сол жақсының жалғасы, асылдың сынығы ғой» деп сыртынан тәнті болып отырған сөздерін талай естіп едім. Осыны белгілі ақын, талантты аудармашы, режиссер, сценарист, қысқасы, ұлт руханияты мен мәдениетіне ауыз толтырып айтарлықтай еңбегі сіңген азамат Бақыт Ғафуұлы Қайырбековке қарата айтуға болады.
Шынында да, Бақыт ағамыз – бүкіл қазақ қадір тұтқан Ғафекең секілді тектінің тұяғы. Оның есімін «өмірі шаттыққа толы баянды, бақытты болсын!» деп әжесі қойыпты. Ақын осы әжесінің бауырында өсіп, қазақы тәрбиенің қайнарын қанып ішеді. Алғашқы өлеңін де әжесіне арнайды. Мектепте есеп сабағына жүйрік болса да, жаны әдебиетті жақсы көрді. Тіпті мемлекеттік емтиханда әдебиеттен еркін тақырыпта тұтас поэма жазып, айды аспанға бір-ақ шығарады. Жасынан өлеңге жақын өрен орта мектепті аяқтағаннан кейін Мәскеудегі М.Горький атындағы Әдебиет институтының аудармашылар даярлайтын бөліміне түсіп, талай талант қанат қаққан ұядан білім алды. 1978 жылы «Күзгі сырласу» атты алғашқы кітабы басылды. Одан кейін «Өмір сүремін деп айт» атты екінші жыр жинағы шықты. Қысқасы, бүгінге дейін ақынның оннан аса жыр жинағы жарық көріп, ол әдебиет сыншылары мен оқырмандар тарапынан жоғары бағаланды. 1983 жылы КСРО Жазушылар одағына, кейіннен Қазақстан Жазушылар одағына қабылданды. Сөйтіп, бір шаңырақта қос жүйрік поэзия аламанында құйғыта шапты. Ресей жазушысы Георгий Пряхин ол туралы жазған мақаласында: «Бақыт шығармасын орысша жазса да, бірақ одан қазақы болмысы көрініп тұрады» деп жылы пікірін айтыпты.
Кейіпкеріміздің ерекше бір қыры – аудармашылығы. Қос тілді шебер меңгерген қаламгер XV-XX ғасырлардағы жыраулар поэзиясынан бастап, Абдолла Жұмағалиев, Мұқағали Мақатаев, Оразақын Асқар, Есенғали Раушанов секілді ақындарды аударды. Әкесінің кең тынысты эпикалық поэзиясын орыс тілді оқырмандарға мөлдіретіп жеткізді. Әсіресе ойшыл ақын Шәкәрім Құдайбердіұлының «Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі» атты тарихи еңбегін аудару екінің бірінің қолынан келмейді. Оған шеберлік қана емес, терең білім қажет. Осы қасиеттер бір бойына тоғысқан Бақыт ағамыз оны келістіріп аударып шықты. Сонымен қатар Қойшығара Салғара, Сайын Мұратбеков, Ақселеу Сейдімбек, Тұрсын Жұртбай, Әміржан Әлпейісов секілді жазушылардың прозалық шығармаларын тамаша тәржімалады.
Бақыт Қайырбеков өткен ғасырдағы сексенінші жылдардың аяқ кезінде Мәскеудегі ВГИК жанындағы сценарий және режиссерлік жоғары курсын бітіріп келген соң отандық кино өндірісіне белсене атсалысты. Оны әріптестері деректі фильмді түсірудің шебері деп бағалайды. Бір өзі сценарий жазып әрі режиссерлікті де атқара береді. Оның түсірген деректі фильмдері Румыния, Қытай, Иран, Мажарстан, Германиядағы халықаралық кинофестивальдерде қатарластарынан қара үзіп келді. Ағамыздың алғашқы деректі фильмі әкесіне арналды. Ол «Мен саған сәбимін» деп аталды. Бұл туындыда Ғафу атамыздың туған жері – Торғайға барып, топырағына аунап, ауылдастарынан ортасында мәре-сәре күй кешкен сәттері шынайы бейнеленген. Бір ғажабы, осында ақын қоңыр дауысымен сөзін өзі жазған, Шәмші Қалдаяқовтың «Ана туралы жыр» әнін орындағанда, оның жүзінен туған елінің мейіріміне қанып, мерейі асқан тұлғаның бейнесін көресіз. Бұдан бөлек, автор халқымыздың сан ғасыр бойы сақталып, бүгінге жеткен салт-дәстүрлері туралы түсірген «Ай толғанда» триптихі мен «Сүндет» атты фильмдерінде көшпелілер ұрпағының дүние есігін ашқаннан соңғы деміне дейінгі қолданған жоралғыларды көркем жеткізген. Әсіресе, режиссердің «Әлемнің 9-шы территориясы» атты 100 сериядан тұратын деректі туындысы – туған елдің тарихы мен танымын тануға арналған соқталы дүние. Мұнда жер көлемі бойынша дүние жүзінде тоғызыншы орын алатын мемлекетіміздің тарихы, табиғаты, онда тұратын халықтың тұрмыс-тіршілігі баяндалады. Сондай-ақ Қазақ хандығының 550 жылдығына арнап түсірген «Дешті Қыпшақ. Құпия таңбалар» атты деректі фильмін көріп отырып, тарихымызға қатысты көптеген тың дерекке куә боласың. Мәселен, аталған фильмнің бірінші бөлімінде қыпшақтар мен армяндар арасындағы қарым-қатынас сөз болса, екінші бөлімде Петр шіркеуінің кітапханасында сақталған «Кодекс Куманикс» атты құнды кітап туралы айтылады. Оны Венеция кітапханасына 1362 жылы Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті ақыны Франческа Петрарка сыйлаған. Сонымен қатар Абай атамызға арнаған «Махаббат сәулесі», Құрманғазы жайында «Кісен ашқан», Әбіш Кекілбайұлы туралы «Ұлан-ғайыр» және Дінмұхамед Қонаев, Асанәлі Әшімов, Айман Мұсақожаева секілді жиырмаға жуық тұлғаларымыздың өнегелі өмір жолын кино тілімен суреттеді. Бір сөзбен айтқанда, талантты режиссер бүгінге дейін 80-нен аса деректі фильм түсірген. Ол «Қазақфильм» киностудиясын басқарған жылдары, отандық кино өндірісі жаңа тыныс алып, сол кезде көрерменге жол тартқан бірқатар туынды халықаралық кинофестивальде топ жарды.
Қаламгердің айта берсе қыры көп. Былтыр «Астана Балет» театрында Б.Қайырбековтің либреттосына жазылған «Жібек жолы» балеті қойылды. Бұдан бұрын осы өнер ордасында «Әлем» және «Байбарыс сұлтан» балеттері, «Астана Опера» театрында «Дала дауысы» балеті, «Astana Musical» театрында «Астана – менің махаббатым» мюзиклі көрермендерге жол тартты. Осыдан біраз бұрын Алматыда «Notebook. Естеліктер күнделігі» атты фотокөрмесі өтті.
Бақыт ағамыз бір сұхбатында: «Менің негізгі тақырыбым – біреу. Ол аңыздарды жинау, фольклорды зерттеу, оның не екенін түсінуге тырысу. Әдет-ғұрпымызда, салт-дәстүрімізде бір құпия жасырынғанын сеземін. Бұл айналысқан ісімнің бәріне нәр берді. Соның қайнар көзін таптым. Содан шабыт аламын» деп айтыпты. Бұл – бекер сөз емес. Оны автордың «Ұлттық салт-дәстүрлер. Қазақи этикет» кітабын оқығанда көзіңіз жетеді. Мұнда халқымыздың ғасырлардан жалғасып келе жатқан салт-дәстүрлері мен әдептілік ұстанымдары туралы тың деректерге қанық боласыз.
Мақаламыздың басында Ғафу Қайырбековтің баласы Бақытқа арнаған бір өлеңін келтіріп едік. Соның соңғы шумағы былай аяқталады:
«Білемін мен, нанамын,
Шаңырақты сақтайсың.
Ең асылы қарағым,
Кісілікті баққайсың».
Әке аманатына адал болған ұл кісілікті де кішілікті де сақтап, жетпістің жотасына шықты.
