Алқалы жиынға Парламент депутаттары, қоғам қайраткерлері, тарихшы ғалымдар мен батыр ұрпақтары және елорда тұрғындары қатысты. Іс-шараға сардардың туған елі – Қостанай облысынан арнайы делегация келді.
Конференция Амангелді Имановтың мерейтойына байланысты құттықтаулар легімен басталды. Алдымен Ғылым және жоғары білім вице-министрі Талғат Ешенқұлов пен Мәдениет және спорт министрлігі Мәдениет комитеті төрағасының орынбасары Данияр Әлиев сөз алып, жиын жұмысына сәттілік тіледі. Одан кейін Қостанай облысы әкімінің орынбасары Ринат Мұхаметқалиев батыр тойына қандай іс-шаралар жоспарланып отырғанын атап өтті.
«Амангелді Имановтың 150 жылдығына байланысты облыс әкімінің тапсырмасымен біраз іс-шара жоспары бекітіліп, ауқымды жұмыс басталды. Мысалы, Амангелді ауданындағы батыр атындағы мемориалдық музейге жөндеу жүргізіледі. Аудан орталығындағы батыр ескерткішінің аумағын абаттандыруға облыстық бюджеттен қаржы бөлінді. Сонымен қатар Амангелді ауданындағы Мәдениет үйі, балалар мен жасөспірімдер спорт мектебіне керек құрал-жабдықтар алынады. Қысқасы, біз мәдени, ғылыми іс-шаралардан бөлек, ауданның экономикалық-әлеуметтік жағдайына оң ықпалын тигізетін осындай жобаларды жоспарлап отырмыз. Батырдың негізгі тойы қыркүйек айында өтеді. Соған дейін осы жұмыстар аяқталады», деді ол.
Атақты академик Қаныш Сәтбаев кезінде Амангелді Имановтың күрескерлік жолына тоқталып, оның батырлығы арғы текті бабаларынан дарығаны туралы мақала жазған. Белгілі ғалым, Парламент Сенатының депутаты Алтынбек Нұхұлы осы тақырыпта ой қозғады.
«Бүгінгі конференция атауының өзі батырдың барлық болмысын ашып тұр. Мен негізі химик болғаныммен, бір бүйрегім тарихқа бұрып тұрады. Академик Қаныш Сәтбаевтың халық батыры туралы жазған дүниелері аз емес. Соның бірі – «Амангелді батырдың бабалары» деген мақаласы. Осы мақалада Амангелдінің атасы Иманның Кенесары ханның он жылға жуық жанында жүрген бас батырларының бір болғанын айрықша атап өткен. Сондай-ақ Қаныш ағамыз батырдың немере інісі Бақыт Имановтың «Амангелді» романын қолжазба түрінде оқып, оған жылы пікірін білдірген. 1916 жылы 25 маусымдағы Ресей патшасының 19-дан 43 жасқа дейінгі қазақ жастарының армияның қара жұмысына алу туралы жарлығы жалпақ елді дүр сілкіндірді. Жалпы, бұған дейін де қазақтың төзімі сарқылуға жеткен еді. Өйткені 1893 жылдан 1917 жылға дейін халқымыз 45 миллион десятина жерінен айырылып қалды. Сондықтан жеріңді тартып алып, өзіңді қара жұмысқа жегіп жатса, сен оған қалай шыдайсың. Патшаның мұздай қаруланған әскеріне Амангелді Иманов алғашында 15 мың көтерілісшімен қарсы тұрып, одан кейін олардың саны 50 мыңға жетуі, отаршылдық саясатқа деген халқымыздың үлкен қарсылығын көрсетті», деді ғалым.
Академик Хангелді Әбжанов «Қаһарлы 1916 жыл: ұлы бетбұрыс қырлары мен астары» атты баяндамасында сардардың өмірі барынша зерттелді дегенімізбен, әлі де ақтаңдақтар бар екенін айтты.
«Ежелден еркіндікте өмір сүріп, азаттықты бәрінен жоғары қойған халқымыз XX ғасырдың алғашқы 20 жылында түрлі сын-қатермен бетпе-бет келді. Тап осы жылдары империяны, тіпті әлемді сілкіндірген үш революция Ұлы даланың ұлы перзенттерін тарих сахнасына шығарды. Олар отанды сүюдің басты шарты мемлекет құру екеніне көз жеткізді. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі еліміздің барлық аймағын қамтыды. Соның ішінде Торғай өңіріндегі халық батыры бастаған көтеріліс кең көлемде ұйымдастырылды. Қазір елімізде Амангелдіні білмейтін жан жоқ. Сардардың бейнесі әдеби шығармаларда көркем сомдалды. Елді мекендерге, көшелерге есімі берілді. Алайда батырдың өмір жолын әлі де зерттейтін тұстары баршылық», деді ол.
Шоқан Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы Зиябек Қабылдинов өз баяндамасында 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің басталу себептеріне тоқтала келіп: «Біз бүгін халық батырын не үшін дәріптеп отырмыз. Оған сардардың мерейтойы ғана себеп емес. Қазір әлемдегі саяси жағдай өте күрделі. Сондықтан қазақтың рухын көтеру үшін бізге Амангелді Иманов секілді тұлғалар керек. Отанымызды қорғауға ержүрек атамыз сияқты дайын болуымыз қажет», деді профессор.
Содан соң сөз алған батырдың немересі Батырлан Рамазанұлы Амангелдиев өмірінде атасының өнегелі із қалдырғанын жеткізді. «Мен атамды 10 жасымда таныдым. Содан бері қаншама жыл өтті. Техникалық мамандықты игеріп, басқа салада қызмет істесем де, ғұмыр бойы атамның өмірі мен күрескерлік жолын зерттеп келемін. Біраз тарихи құжаттар мен мұрағат материалдарын жинадым. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің 100 жылдығына орай атам туралы кітабым шықты. Бүгінге дейін ол кісі туралы қаншама әдеби, ғылыми еңбек жазылды. Әлі де жазылады деп ойлаймын. Халық батырын ұлықтап жатқан барлық азаматқа алғысымды айтамын», деді батырдың ұрпағы.
Сондай-ақ конференцияда ел ақсақалы Мұхтар Ходенов, Арқалық қаласындағы Дала өлкесі тарихы облыстық музейінің ғылыми қызметкері Батырлан Сағынтаев, тағы басқа да ғалымдар баяндама жасап, тұғырлы тұлға туралы жан-жақты ой сараптады.
Одан кейін іс-шара «Халық батыры» атты көрмеге жалғасты. Көрмеге Қостанай облыстық тарихи-өлкетану музейі, Арқалық қаласындағы Дала өлкесі тарихы облыстық музейі және Амангелді ауданындағы батыр атындағы мемориалдық мұражайдан әкелген құнды жәдігерлер қойылды. Оның ішінде патшаның қазақ жастарын тыл жұмыстарына шақыру туралы жарлығына байланысты архив құжаттарының көшірмелері мен сардардың өмір жолын зерделеген тарихи суреттер бар. Әсіресе Амангелдінің домбырасы мен жақын туыстарының жеке заттары, көтеріліс сарбаздарының қару-жарақтары қонақтардың қызығушылығын туғызды. Сонымен қатар әйгілі суретші Әбілхан Қастеевтің, Баки Урманченің, Нағымбек Нұрмұхамедовтің картиналары, мүсінші Хакімжан Наурызбаев пен Украинаның халық суретшісі Ефим Белостоцкийдің мүсіндері көрмені айшықтай түсті. Ал кешкісін мәдени іс-шара «Астана» концерт залында «Дала дауылпазы» атты салтанатты концертке ұласты.
