Университеттегі ғылымның әріптестік әлеуеті

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ғылым және технологиялар жөнін­дегі ұлттық кеңестің бірінші отырысында еліміздің ғылыми-техникалық саясатының алдағы басымдықтарын атап берген еді.

«Қай заманда да дамудың басты кілті – ғылым. Адамзат тарихындағы жетістіктің барлығы – білімнің жемісі. Әсіресе қазіргі озық технология дәуірінде ғылымсыз алға басу мүмкін емес. Сондықтан мен ғылымды дамыту ісіне айрықша мән беріп отырмын. Осы өзекті мәселе бойынша сайлау алдындағы бағдарламада арнайы өз пікірімді айттым. Себебі ғылымды дамыту – мемлекет саясатындағы ең маңызды бағыттың бірі. Өкінішке қарай, елімізде ұзақ жыл бойы оған баса назар аударылған жоқ. Соған байланысты шешімін таппай жатқан мәселелер аз емес. Тіпті бұл сала артта қалды деуге болады. Біз өркениетті ел боламыз десек, осы олқылықтың орнын толтыруымыз керек. Үкімет Қазақстанда ғылымның ашық моделін қалыптастыру үшін кешенді шараларды жүзеге асыруы керек. Ең алдымен, ғылымды дамытудың жаңа тәсілдерін заң жүзінде бекітіп, мемлекеттің ғылыми-технологиялық және экономикалық саясатының өзара байланысын күшейткен жөн», деді Президент.

Оның айтуынша, ғылым мен тех­нологиялық саясат туралы арнайы заң әзірлеу керек. Бизнесті ғылымға қаржы құюға ынталандыру үшін салық жеңілдіктері мен инвестициялық преференцияларды «ауқымды шеге­рім­дер» түрінде енгізу қажет. Яғни бизнес экономиканың өндірістік сек­тор­ларындағы ғылыми-зерттеу жұмыс­тарының көлемін ұлғайту үшін ғылыми қоғамдастықпен ынтымақтасуға тиіс екенін атап өтті.

Иә, бизнес дегеніміз – өндірістің табысы. Ал өндірістегі табыстың артуы үшін өнім өндірудің әр кезеңі алдымен зерттеліп, нәтижесі алдын ала болжанып, жан-жақты жүйеленуге тиіс. Мұны әлбетте ғылым, ғылыми қауымдастық іске асырады. Осы ретте ғылымның бір бөлігі болатын, болуы қажет жоғары оқу орындары қалай әрекет етіп жатыр? Өндіріс орындарымен, өзге де ұйымдармен әріптестік байланыс орнатып, университеттегі ғылымның әлеуетін арттыруға, әрі өндірістің өнімін көбейтуге, өндірісі, дамуы артта қалған салаларға маман даярлауға қаншалықты күш салып жүр? Осы сұраққа жауап табу мақсатында шолу жасап көруді жөн санадық.

Неміс-қазақ ғалымдары тер­мо­ядро­­лық технологияларды бірге зерт­темек. Ядролық физика институты мен әлемдегі ең жоғарғы ғылыми-зерт­теу және білім беру мекемесі саналатын Карлсруэ технологиялық институты өзара мемо­ран­думға қол қойды. Дәл осы екі­жақты келісім термоядролық техноло­гиялар саласында бірлескен ғылыми-қолданбалы жобаларды әзірлеуге, соны­мен қатар оларды бірлесіп жүзеге асыру, екі елдің ғалымдары арасында тәжірибе мен білім алмасу үшін тұрақты және өзара тиімді мүм­кіндіктер жасауға бағытталған. Сондай-ақ бұл ынтымақтастық осы кездегі маңызды мәселелерді шешу үшін және ғылыми әлеуетті кеңейтіп қана қоймай, болашақ физика саласындағы мамандарға сапалы білім беруге мүмкіндік жасамақ.

Ал Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті мен «Алматы электр станциялары» акционерлік қоғамы бір­­лесіп «жасыл» сутегін шығармақ. Тараптар қоршаған ортаны қорғау және газ-сутегі отынының қоспасын пайдалану бағытында ынтымақтастық пен өзара іс-қимыл туралы меморандумға қол қойды. Осы арқылы атмосфераға бөлінетін зиянды қалдықтарды азайту үшін отынның жаңа түрін өндіру технологиясын әзірлеуге келісті. Аталған университет пен электр стансалары бірлескен жобасы «жасыл» сутегін өнеркәсіптік деңгейде өндіру және оны табиғи газбен оңтайлы араластыру мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған. Жаңа технология атмосфераға көмірқышқыл диоксиді қалдықтарын азайтуға, табиғи газдың жағылу тиімділігін арттыруға және оның шығындарын төмендетуге қажет.

С.Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университетінде заманауи зертхана ашылды. Зертхана студенттер мен оқытушы-ғалымдарға өз идея­ларын жүзеге асыруға, түрлі эксперимент пен зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді. Атап айтсақ, бұл жерде 25 білім беру бағдарламасы бойынша 394 зертханалық жұмысты орындауға болады. АтМГУ алдағы оқу жылынан бастап «Өнеркәсіптік энергетика» білім беру бағдарламасының барлық тәжірибелік сабағын зертханалық сабаққа ауыстыруды жоспарлап отыр. Бұл қадам тәжірибеге негізделген, зерттеуге бағытталған оқыту үрдісін қалыптастыруға оң ықпал етеді. Осы зертхана да – университет пен Теңізшевройл компаниясының әріптестік орнатуының нәтижесі.

С.Торайғыров университетінің ғалым­­дары мен жылқышылар бірігіп селек­­циялық жұмыстар жүргізген. Жақында Торайғыр ауылында ұйым­дас­тырылған «Қазақстанда және іргелес мемлекеттерде табын жылқы шаруа­шы­лығының жай-күйі мен дамуы» атты ха­лық­ара­лық ғылыми-практикалық конференция аясында селекциялық жұмыстарының нәти­желері көрсетілген асыл тұқымды жыл­қылардың көрмесі өтті. Ғалымдар мен жылқышылардың осындай бірлескен жұмысының нәтижесінде Павлодар облысында жылқы саны 250 мың басқа дейін өскен. С.Торайғыров университеті бірнеше жылдан бері Қазақстанның жылқы өсірушілер қауымдастығымен әріп­тестік орнатып, жұмыс істеп келеді. С.Торай­ғы­ров университетінің ректоры­ Еркін Садықовтың айтуынша, жыл­қы­лармен айналысатын ауыл шаруа­шылығы та­уарын өндірушілер ғылымның осы сала­сын дамытуға көмектесетінін түсінеді, сондықтан олар аталған университет өкілдерімен үнемі байланыста. Өткені сапалы әрі табысты өнім өндіруде бизнес пен ғылымның «достығы» әрдайым әріптестікте жұмыс істеуі аса маңызды.

Қазақ спорт және туризм академиясы мен Этноспорт қауымдастығы бірлесіп ат спортынан кәсіби мамандар даярлауды қолға алды. Бұл үлкен іс те кешенді жұмысты және, ең алдымен, зерттеуді қажет етеді. Себебі кадр даяр­лау үшін білім беру бағдарламасын құрастыру керек. Бірақ мұнымен іс бітпесі анық. Сондықтан аталған академия мен қауымдастық ат спорт түрлерін оқытатын білім беру бағдарламасын әзірлеу және енгізу жөніндегі бірлескен іс-шараларды өткізуге, спорттық-сауықтыру іс-шараларын, конференцияларды, семинарларды, симпозиумдарды, ғылыми зерттеу жобаларын дайындау және оны іске асыру, болашақ мамандарды даярлауда заманауи инновациялық әдістемелерді қолдануға уағдаласты.

Maqsut Narikbayev University-де Financial and Data Science Lab: Refinitiv зерт­ханасы ашылды. Thomson Reuters және Eikon ретінде белгілі қаржылық нарық дерек­терін жеткізуші Refinitiv Workspace әлем­дегі жетекші провайдерлердің бірі сана­латын Лондон қор биржасы тобына тие­сілі (LSEG). Жаңадан ашылған зерт­ха­на­­да аталған университеттің студент­тері мен оқытушылары жаһандық қар­жы­лық дерек­терге, жаңалықтарға және мате­риал­дарға қол жеткізе отырып, Refinitiv де­ректер базасымен жұмыс істеу­ге мүм­кін­дігі бар. Олар осы арқылы қар­жы на­рығының қозғалысын талдап, әлем­дік банк секторындағы жағдайлар мен ком­па­ния­лардың инвестициялық тар­тым­ды­лы­ғы туралы аналитикалық деректерді жасай алады.

Baitursynuly University базасында North West Agriculture and forestry university-мен бірлесіп агроорталық ашылмақ.

А.Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті мен Солтүстік-батыс ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы университетімен (NWAFU – North West Agriculture and forestry university) өзара ынтымақтастық туралы шартқа қол қойды. Міне, енді екі тарап Қостанай жерінде агрономия, вете­ринарлық медицина, экология және био­логия саласында бірлескен ғылыми зерт­теулер жүргізуді қолға алмақ. Осы мақ­сатта Baitursynuly University базасында агро­орталық құры­лады. Онда NWAFU-мен бірлесіп универ­ситет ғалымдары ауыл шаруа­шылығы дақылдарының жаңа сорт­тарын сынақтан өткізеді. Бұл үшін уни­верситет жанындағы қолданбалы био­технология ғылыми-зерттеу инсти­ту­ты­ның базасында картоптың вируссыз тұ­қым­дық материалының зертханасы ашылады. Жақын арада қостанайлық ғалымдар тағылымдамадан өту үшін Қытайға барады, ал 2024 жылдың мамыр айынан бастап зерттеу жұмыстарын бастайды.

Қорыта айтқанда, шолудан универ­си­теттердің ғылыми әлеуетін арттыру бағытында өндірістік орындармен, бизнес өкілдерімен, ғылымы қалып­тасқан жоғары оқу орындары немесе ғылыми ұйымдармен тұрақты әрі тиімді әріптестікке қол жеткізіп жатқаны байқалады. Әрине, мұндай соны серпілістер көңілге қуаныш ұялатады, бірақ бәрі де – әзірге жоспар. Отандық ғылымға және елімізге әріптестіктің нәтижесі жоспардан да маңызды.