Мейірімге қанбаған жәутеңкөздер: Асырап алынған балалардың 6%-ы кері қайтарылады

Мәселен, осы бағыттағы соны да сауапты бағыттың бірі – 2016 жылы іске қосыл­ған Бала асырап алу жөніндегі ұлт­тық агенттік. Оның міндеті бала асы­рап алуға ниеттенгендерді әке-ше­ше болуға кәсіби түрде даярлау, бала асы­рап алған отбасыларға бағдар берумен қатар, бала асырап алу мәдениетін дамыту еді.

Ұлттық агенттік жетімдік мәселесін толық шешпесе де, тек өткен жылы 128 баланы қамқор болады-ау деген 104 отбасына орналастырғанын еске сала кетейік. Әлбетте бала асырап алудан ниетті үміткерлермен психологтер жұмыс істейді. Бұған қоса әр өңірде бала асырап алғысы келетіндерге оның заңдық мәселелері бойынша кеңес беріліп отырады. Өкінішке қарай, осының бәріне қарамастан, асырауға алынған балалардың кейбірі жетімдер үйіне қайта оралып жатады. Бұл қалыпты жағдай болғандықтан, қазіргі таңда Асырап алушы ата-аналар мектебі құрылып, осындай отбасыларға бағыт-бағдар көрсетіліп отырғаны аян.

Бұрын балалар үйіне қайта оралатындар шамамен 5% болса, биыл бұл көрсеткіш 1%-ға өскен. Ақиқатына келгенде, қаншама сәбидің көңіліне қаяу салатын, адамдарға деген сенімін азайтқан 1% деген де аз сан, аз тағдыр емес. Бұл баланың жанына жазылмайтын жара салатын оқиға болғандықтан, барлық отбасымен үш жыл бойы жұмыс жүргізіледі. Оларға құқықтық мәселелер бо­йын­ша психологиялық кеңес бе­ріледі, қолдау көрсетіледі.

Бір кісі бала асырап аламын деп ойласқанда, болмысына қарап ішкі түй­сігімізбен әбден қарсы болғанымыз есімде және неге қарсы екенімізді әбден дәлелдеп, түсіндірдік. Бала асы­рап алу – аштан өлтірмей бағып-қағу емес, тамақ пен төсек жетімдер үйінде де бар. Шын­­­ды­ғында сіз­дің ішіңізден шық­паған баланы бақай есепсіз мейі­­рімге бөлеп, қиын­дығына көніп, өміріңіздің соңына дейін адамгершілік таны­ту­ға шыда­мыңыз жете ме?

Дегенмен жоғарыдағы кейіп­керіміз жүгіріп жүріп құжат­тарын түгендеп, асырап алды, үде­сінен шықпады. Баланы ары-бері сүйрелеп, ақыры балалар үйіне қайтарып берді. Ұзақ әң­гіме. Содан кейін тұрмысқа шық­паған бір апамыз да сандалып жүріп бір бала асырап алған. Балалар үйінен сау бала табу қиын. Дені сау болғанымен, пси­хологиялық тұрғыда тумай жатып сат­қындық көрген кішкентай адамның жүйке­сін­де кінәрат болмай қоймайды. Ол бала да кері қайтқан сыңайлы. Бұлар балаға тамақ, киім тауып берді. Бірақ аналық махаббаты мен мейірімін оята алмады. Ең сұмдығы да сол. Бір емес, қайта-қайта тағдыр тәл­кегіне түсудің қасіретін ба­сы­нан өткен жетім жүрек қана біледі. Қысқасы, жетімдер үйі­нен бала асырап алу үшін, жүре­гіңіз бен иманыңыз өзгеше жаратылуға тиіс.

Бүгінде жетім бала­лар мен ата-ана­сының қамқор­лы­ғынсыз қалғандарды тәр­биелеуге бейім­делген ұйым­дарда балалар са­нының азаюын байқауға болады. Статистикаға сүйенсек, жыл басында бір ғана Алматы қала­сы бойынша 3 366 бала асы­рап алу тізімінде тұрған. Осы орайда Бала асырап алу жө­нін­дегі ұлттық агенттік – «Ана үйі» қоғамдық қорының өкіл­дері қам­қор­шылық рәсім, асырап алушы ата-аналардың мектебі не үшін керек, бұл бала­лардың жаңа отбасыларына қалай сіңетіні туралы біраз мағлұмат берді.

«Психологиялық дайын­дық­тан өту үшін бала асыраудан үміткерлер тікелей агент­тікке немесе колл-орталық­тың 1422 нөміріне жүгінеді. Кан­ди­даттармен біздің психолог ма­мандар жұмыс жүргізеді. Диаг­­ностикалық сұхбат барысын­да әрбір үміткердің се­беп­терін анықтаймыз. Мотив­тер конс­трук­тивті де, деструктивті де болуы мүмкін. Мысалы, біреу өз қа­жет­тіліктерін қанағаттандыру ниетімен келсе, ал біреулер шын мәнінде балаға ба­қытты ба­ла­лық шақ сыйлағысы келеді. Сондықтан әр үміткердің ниетін тану аса маңызды. Осыған сүйене отырып, біз белгілі бір үміт­керлермен әрі қарай жұмыс іс­тейміз бе, жоқ па, соны шешеміз», дейді Бала асырап алу жөніндегі ұлт­тық агенттіктің басшысы Фарида Рахметова.

Агенттік өкілі үміткерлердің 20-30%-ы Асырап алушы ата-аналар мектебінен өткен кезде іріктелінетінін айтты.

«Көп жағдайда үміткерлер асығыс шешіммен келеді, олар әрдайым бала­ның өмір сүріп жатқан ортасына байланысты өзіндік ерекшеліктері бар екенін ескере бермейді. Кейбір ата-аналар оқу үдерісінде бұған дайын емес екенін, өздерінде ресурстардың жоқтығын түсі­неді. Біз үшін бұл – жақсы нә­тиже, өйткені үміткер әу бастан бала үшін жауапкершілікті алуға дайын екенін түсінуі керек. Егер бала кейін қайтарылса, бұл – сәби үшін өте үлкен соққы», дейді Ф.Рахметова.

Аталған мектепте оқу 3,5 ай бойы жүргізіледі және тақы­рыптық са­бақтардан тұрады. Осы уақыт ара­лы­ғында үміткер­лер маман­дармен жұмыс істейді, оларға кеңес береді, нәти­жесінде, олар өзде­рі­нің мүм­­кін­діктері мен ресурс­тарын біледі. Мектепті бітіргеннен кейін үміт­­кер­лерге осы дайындықтан өтке­ні туралы сертификат бері­леді. Орталық мамандары бала асы­рап алушы отбасыларды тағы үш жыл бақылайды.

«Балалар үйінен шыққандар – ерекше бала. Әрбірінің өз тағ­дыры, басынан кешкен ауыр оқиғасы бар, ол соның бәрін өзін асырап алған отбасына ала барады. Оның асырап алған отбасына үйренісуі үшін жақсы дайындық қажет. Біздің мектеп­тің атқаратын жұмысы – ата-аналарды баланы қабылдауға дайындау, қажетті ақпараттарды беру, ең маңызды сұ­рақтарға жауап алу», деді агент­тіктің психологі Ләззат Серімбетова.

Осы арада Бала асырап алу жөніндегі ұлттық агенттік өткен жылы түрлі дерттері бар балаларды асырап алған отбасыларға оңалту және көмек көр­сету бо­йынша қанатқақты жобаны іске қосқанына тоқтала кету керек. Агенттік өкілдерінің айтуынша, балалар үйіндегі ең көп та­рал­ған диагноз – бұл олардың дамуындағы кешеуілдеу. Бірақ мамандар ем-дом, оңалту жұмыс­та­рын жүргізгеннен кейін, кей балалар кеселдерінен жазылып кететін жағ­дайлар да жиі кез­десетінін айтады.

«Арнаулы мекемелерде 4 мыңнан аса бала тәрбиеленіп жатса, оның 80%-ы бауырлары бар балалар болғандықтан, заң жүзінде оларды бір-бірінен ажыратуға болмайды. Олар – жасөспірімдер мен ауруы бар балалар. Өкінішке қарай, кеселге шалдыққан балаларды қабылдауға ниетті немесе дайын адамдар көп емес. Сондықтан 2022 жылдың мамыр айынан бастап біз оңалту бойынша жаңа қанатқақты жобаны іске қостық. Жоба аясында отбасыларға үш түрлі көмек көрсетіледі. Егер операция қажет болса, бұл жағдайда қор қаржы­ландырумен айналысады. Егер одан әрі оңалту немесе түзету қажет болса, біз орта­лықтармен шартқа отырып, оның қаржысын біздің қор тө­лейді», дейді «Ана үйі» қоғам­дық қорының басшысы.

Көмектің үшінші түрі – жеке логопед, дефектолог, психо­лог­тің қызметтерін алу үшін төле­не­тін атаулы көмек. Кө­мек­тің бұл түрі аталған маман­дар­дың орталығы жоқ ауылдық жерлерде тұра­тын отбасыларға беріледі.

Жоғарыда атап өткендей, асырап алын­ған кішкентайлар балалар үйіне қайта оралатын жағдайлар жиі кездеседі. Себеп­­тері әртүрлі болуы мүм­кін, кө­бі­несе ересектердің даярлығы жоқ.

«Біздің қордың статистикасы бо­йынша, өз үйімді таптым дейтін бала­лардың 6%-ы қайтарылды. Бұған негізінен ересек адамның қолынан ата-ана болудың келмеуі, ресурсы, шы­дамдылығы жетіспеуі себеп болады. Әрине, ескеретін жәйттер да бар. Мысалы, қамқор­шы­сы қатты науқастан, яки қай­тыс болған кездерде балалар кейін қайтады. Сондай-ақ туған балаларымен тіл табысуда қиын­дық туындайды және осы себепті асырап алынған балалар қайтадан балалар үйіне оралады», деді Ф.Рахметова.

АЛМАТЫ