Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Кейбір қызметтерді пайдалану үшін әртүрлі сайтта немесе әлеуметтік желіде, қызмет көрсету компанияларында аты-жөніміз, телефон нөміріміз, поштамыз секілді жеке деректерімізді қалдыра береміз. Бірақ оның қаншалықты құпия сақталатынына, қауіпсіз екеніне мән бермейміз. Ал хакерлер кез келген ақпарат арқылы Android және iOS құрылғыларына шабуыл жасай алады. Қытай компаниясының деректер базасында ел азаматтарының жеке ақпараттарының жүруі біздегі ақпараттық қауіпсіздіктің әлсіз әрі мәселенің өзекті екенін көрсетіп отыр.
Атап айтқанда, «iSoon» компаниясынан ұрланған деректердің ішінде telecom.kz, beeline.kz, kcell.kz, tele2.kz, enpf.kz (БЖЗҚ), «Air Astana» компанияларының мәліметтері кездеседі. Шабуылдаушылар жеке тұлғалардың хат алмасуын, қоңырауларын, қозғалысын бақылауға алған.
Cert.kz басылымы таралған ақпараттардың бірін ұсынған екен. Онда: «telecom.kz – 2021.05 – бұл – оператор тіркелген байланыс операторы. Сонымен қатар виртуалды хостинг және бейнебақылау сияқты қызметтерді ұсынады. Үлгінің негізгі өрістері: аты-жөні, электрондық пошта мекенжайы, пошталық мекенжайы, ұялы телефон нөмірі, тіркеу деректері.
Beeline.kz – 2019-2020 – интранет бақылауда және қоңыраулар тізімінің деректерін тексеруге болады. Интранет бақылау жабдығы тым көп болғандықтан, деректердің үлкен көлемін сұрау мүмкін емес. Орналасқан жер туралы деректер әлі де ізделіп жатыр.
Kcell.KZ, tele2.kz – 2019-2021-интранетті, файлдық антивирустық сервер. Толық бақыланады. Нақты уақыттағы қоңыраулар тізімі сұрауларын және пайдаланушы туралы ақпарат сұрауларын қамтамасыз ете алады», деп жазылған. Бұған қоса ұялы байланыс операторларының ішкі жүйелерінен алынған мәліметтер, жеке абоненттердің барлық қоңырауы мен әрекеті туралы егжей-тегжей журналдар бар.
Сондай-ақ ақпаратта БЖЗҚ туралы айтылады. «enpf.kz – 1,92 гб – 2019.12 – интранет толығымен бақыланады және пайдаланушы деректерінің атын, идентификаторын, мекенжайын және телефон нөмірін тексеруге болады», деп көрсетілген.
Алайда БЖЗҚ бұны ресми түрде жоққа шығарып, мәлімдеме жасады. «БЖЗҚ қауіпсіздік қызметтері GitHub сайтында жарияланған деректерге егжей-тегжей талдау жүргізді. Соның нәтижесінде жарияланған каталогте сайттың enpf.kz деген сипаттамасы ғана көрсетілгені анықталды. Сайт ақпараттың ашық көзі әрі салымшылар мен алушылардың дербес деректерін қамтымайды. Бұл жүйе қордың АТ-инфрақұрылымының сыртқы және ішкі периметрін белсенді түрде қорғау әдістерін қамтиды. БЖЗҚ осы саладағы үздік әлемдік тәжірибелерді қолдана отырып, оқиғаларға, ақпараттық қауіпсіздіктің қатерлері мен тәуекелдеріне уақтылы ден қояды», делінген хабарламада.
Ал Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі Қытайлық компанияның деректер базасынан еліміздің азаматтарының жеке деректерінің тарап кеткені туралы ақпарат белгілі болғаннан кейін Ұлттық қауіпсіздік комитетімен бірлесіп, материалдарға талдау жүргізіп жатқанын жеткізді. «Талдау нәтижесінде тиісті ұйымдарда Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздік туралы заңнаманың талаптарына сәйкестігі тұрғысынан жоспардан тыс тексерулер жүргізілетін болады», деп хабарланды.
Айта кетейік, мәліметтер базасы нысанға алынған елдер арасында Қырғызстан, Моңғолия, Пәкістан, Малайзия, Непал, Түркия, Үндістан, Египет, Франция, Камбоджа, Руанда, Нигерия, Гонконг, Индонезия, Вьетнам, Мьянма, Филиппин, Ауғанстан мемлекеттері бар.
Қытай хакерлерінің бұл деректерге қол жеткізуі үлкен қауіп төндіреді. Киберқылмыскерлер жеке тұлғалардың банк шоттарынан қаражат ұрлау, несие ресімдеу үшін құжаттарды қолдан жасау секілді алаяқтық әрекеттер жасауы, сондай-ақ жеке адамдардың дерегін интернетте теріс пиғылда пайдалануы әбден мүмкін. Әсіресе солардың ішінде құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, құпия ақпаратқа қол жеткізе алатын мемлекеттік қызметкерлерге кибершабуыл жасалатын болса, ұлттық қауіпсіздік үшін алаңдатарлық жағдайға айналады. Алайда мұндай шабуылдар тек мемлекеттік мүдделерге ғана емес, сондай-ақ осындай оқиғаларға ұшыраған қызметкерлердің жеке өміріне де қауіп төндіретінін атап өткен жөн.
Цифрландыру қарқынды дамып келе жатқан кезеңде киберқауіпсіздік жеке деректерді қорғау мен кибершабуылдардың алдын алу үшін өте маңызды. Мына болған жағдай қазіргі қауіптердің күрделілігі мен ауқымын көрсетіп отыр. Қызмет көрсету саласындағы компаниялардың азаматтардың жеке мәліметтерін шетелдік компанияға оңай қолжетімді етуі олардың тұтынушылар дерегіне жауапсыз қарауының салдары. Осы тұста мамандар тұтынушылардың өздері де қауіпсіздікті сақтап, жеке деректеріне сақ болғаны абзал дейді. Кибершабуылдарды талдау және тергеу орталығының басшысы Олжас Сәтиев мәселеге қатысты пікір білдірді.
«Біз олардың бюджеті көп, тұтас кибер армиясы бар екенін түсінуіміз керек, олар бұл үшін қыруар қаржы бөледі. Ал киберқауіпсіздік мәселесі – бұл әрқашан бюджет мәселесі. Бүкіл әлемде киберқауіпсіздікке IT-бюджеттің 10 пайызы бөлінетін тәжірибе бар екенін, ал Қазақстанда бұған 1-3 пайыз ғана бөлінетінін ескерсек, проблеманың бар екенін көреміз. Сондай-ақ көбіне басшылық пен қарапайым азаматтар бізді ешкім бұзбайды, ол кімге керек деп ойлайды. Соңғы жағдай «иә, біздің ақпараттық қорғанысымызды бұзып жатыр, біз оларды қызықтырамыз, олар біз туралы деректер жинап, кибертыңшылық жасап жатыр» дегенді көрсетіп отыр», деді ол.
