Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Кеңес өкіметі орнай сала, қазақ қоғамына ықпалы зор қайраткер мен оның 3 ұлын оққа байлайды. Біздің селсоқтығымыздан ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасыр басында осы атырапта білімі мен білігі жағынан алдына кісі баласын түсірмеген Лапы баласы Мұңайтпас та, көзі жұмылғанша ұлтына қызмет етіп өткен ұрпақтары да саяси-қуғын сүргін құрбандары қатарына әлі қосылған жоқ. Олардың әзіз есімін ақтау былай тұрсын, атажұртында Мұңайтпас пен балалары жатқан қорым да көпке дейін қараусыз қалып келді. Осыдан 2 жыл бұрын әулет тарихын зерттеп жүрген жергілікті өлкетанушы Жұмабай Байзақұлының бастауымен айналасын шеңгел басқан қорымға жете алмай қайтқанымыз бар. Сол сапардан жазылған «Құмда қалған қайраткер» атты мақала осы «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланғаннан кейін ғана Сырдария ауданы әкімдігі тарапынан қозғалыс болып, ағайындары басына белгі орнатты.
Мұңайтпастың бір баласы Серәлі Гөр-Әмір, Регистан, Шаһи-Зинда кешендеріндегі, Көкілташ медресесіндегі басқа да көне архитектуралық ескерткіштердегі арабтың көне емлелерімен өрнектелген көркем жазуларды орысшаға аударып, ғылыми айналымға қосты. Олардың тұрғызылған уақытын, салдырған сәулетшілер дерегін алғаш анықтады. Оның «Шаһнама», «Туһрат әл-Хани» дастандарының парсы тіліндегі қолжазбаларын тауып, ғылыми айналымға қосқанын да ұмытпағанымыз жөн.
1868 жылы Перовск уезіндегі Кеңтүп болысының 4-аулында туған Серәлі Лапин Ташкенттегі мұғалімдер семинариясын, Санкт-Петербор университетінің заң факультетін бітіріп, Самарқан әскери губернаторының аудармашысы болып қызмет атқарады. Елу бір жасында Самарқанда сағаты соққан қайраткердің әулиелер мекені Шаһи-Зиндаға жерленуі де – өз ортасына ықпалды болғандығының айғағы.
Облыстағы музей қызметкерлері есімі елеусіз қалған қайраткердің еңбегін насихаттап, елге таныту бағытында біраз жұмыс атқарып келеді. Соның арқасында Серәлі Лапиннің 1894 жылы жарық көрген «Перевод надписей на исторических памятниках г.Самарканда», 1915 жылы Самарқан қаласында басылып шыққан «Русско-узбекский словарь» еңбегінің 4 басылымының электронды көшірмесі зерттеліп, облыстық музей қорына өткізілді. Алғашқы еңбекте 56 фотоға түсіндірме берілсе, қалта сөздігінде күнделікті тұрмыстық әңгімеде қолданылатын 4000 сөз бен өзбек тілінің қысқаша грамматикасы қоса қамтылған.
Ақмешіт музейінің ұйымдастыруымен өткен іс-шарада еңбекті қазақшаға аударған өлкетанушы Жұмабай Байзақұлы Сыр өңірінен шыққан Лапиндер мен Қожықовтар әулетінің тек еліміздің ғана емес, Орталық Азия халықтарының тарихында алатын орнына тоқталды. Облыстық тарихи-өлкетану музейінің ғылыми қызметкері Асхат Сайлау бұл құнды жәдігерлер елімізге белгілі ғалым, тарих ғылымдарының докторы, профессор Хазіретәлі Тұрсын арқылы алынғанын айтады.
Іс-шараға қатысқан облыстық мәслихаттың депутаты Аида Әбибуллаева ғұмырын ұлтына арнаған қайраткерлердің есімін ақтап, олардың рухына лайықты құрмет көрсету турасында ойын жеткізді.
Қызылорда
