Алтай өлкесі ежелден түрлі шаруашылық жүйелерді, технологиялық, дүниетанымдық-философиялық идеяларды қалыптастыру орталығы, мәдени-тарихи байланыстар аймағы болғаны мәлім. Сондықтан өткен ғасырлардағы оқиғалардың көптеген материалдандырылған іздері осы күнге дейін сақталған. Тарихи мұраларымен аты шыққан аймақтың археологиялық әлеуеті зор.
Ұлттың мәдени мұрасын зерделеу мақсатында 2016 жылдан бастап аталған өңірде «Шығыс Қазақстан облысындағы археология саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын дамыту бағдарламасы» табысты іске асырылып келе жатыр. Сондай-ақ еліміздің археологиялық ғылымының дамуына жаңа серпін беріп, тың жаңалық қосып жатқанын да айта кетейік.
Ғылыми-зерттеу археологиялық жұмыстардың қорытындылары жыл сайын «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» конференциясында ұсынылады. Жалпы, Ұлы дала көшпелілерінің материалдық-рухани және мәдени мұраларының бірегей ескерткіштерінің ашылуы – Қазақстанның ежелгі тарихын және Еуразияның іргелес аймақтарын қайта тірілту үшін зор маңызға ие екені сөзсіз. Жыл сайын өткізілетін ғылыми-практикалық конференциясы халықаралық ғылыми қоғамдастықты және қоғамның кең ауқымын аймақтың археологиялық әлеуетімен таныстыру мақсатын көздейді. Ал ғалымдар мен зерттеушілер халықаралық ғылыми қоғамдастықты бірнеше жылғы нәтижелі ісімен мойындатуға күш салып жатыр.
Сонымен, биылғы конференция жұмысында ғалымдар: «Соңғы қазба жұмыстарының нәтижелерін ғылыми айналымға енгізу керек», деген мәлімдеме жасады. Сол арқылы аймақтың археологиялық әлеуетін тереңірек зерттеуге мүмкіндік туады.
Ойықтары бар асықтар
Алқалы жиынға Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Ербол Нұрғалиев, Ұлттық музей директорының міндетін атқарушы Айбек Сыдықов, Мәдениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитеті Музей ісі және материалдық емес мәдени мұра басқармасы басшысы Гүлзейнеп Пазылова, Мемлекет тарихы институтының директорының орынбасары, профессор Бүркітбай Аяған, еліміздің және шетелдерден – Түркия, Өзбекстан, Ресей мен Әзербайжан, Германиядан келген археолог-ғалымдар қатысты.
Конференцияға модераторлық еткен тарих ғылымдарының докторы, профессор Зейнолла Самашев бастаған археологтер соңғы қазба жұмыстардың нәтижесін ортаға салып, қорытындылады. Экспедиция құрамы 37 маманнан тұрады. Конференцияда жеті шетелдік ғалым баяндама жасап, ғылыми негіздерімен бөлісті.
Ауқымды іс-шара барысында сөз алған Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Ербол Нұрғалиев биыл конференцияның Дүниежүзілік көшпелілер ойындарына орай арнайы Астана қаласында өткізіліп жатқанын атап өтті. Сондай-ақ еліміздегі жетекші археологтерге үлкен алғыс айтты.
№ 1 ұңғыманы тазалау кезіндегі тас балғаны табу кезеңі
«Шығыс Қазақстан – еліміздің рухани-мәдени орталықтарының бірі. Баға жетпес тарихи, мәдени, табиғи мұраны зерттеу, сақтау, насихаттау – бұл біздің патриоттық парызымыз. Бағдарлама аясында еліміздің жетекші археологтері – тарих ғылымдарының докторлары, профессорлар Зейнолла Самашев пен марқұм Әбдеш Төлеубаев жаңа жаңалықтар ашуға мүмкіндік алды. Археологиялық зерттеулердің қорытындысы бойынша сегіз жыл ішінде мұражай қорлары 28 мың баға жетпес артефактімен толықтырылды, олар біздің өңірдің ғана емес, бүкіл елдің мақтанышын туғызды. Салтанатты-жерлеу костюмдерінің 7 тарихи реконструкциясы орындалды», деді Ербол Нұрғалиев.
Сондай-ақ ол Алтайдың маңайы әлі көп зерттеле қоймағанын айтты.
Мәдениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитеті Музей ісі және материалдық емес мәдени мұра басқармасы басшысы Гүлзейнеп Пазылова аталған жиынның тарихи маңыздылығына тоқталып, министрдің құттықтау хатын оқыды.
Профессор Зейнолла Самашевтің айтуынша, еліміз археологиясы соңғы 5-10 жылда қарқынды түрде дамып келеді.
«Дамып келе жатқан бағыт – пәнаралық зерттеу. Соның ішінде палеогенетикалық зерттеулер. Біздің археология жалпы тарихқа ерекше үлкен үлесін қосып, жаңа бір сатыға көтерді. Археологиялық деңгейде зерттеулер дамып жатыр», дейді ғалым.
Ал археолог Жолдасбек Құрманқұловтың айтуынша, Алтайдың қойнауында құнды жәдігер көп.
«Еліміздің өмірінде маңызы зор отырықшылық, тау-кен ісіне қатысты бірқатар сауалға жауап тапқымыз келді. Соның бір нәтижесі – Ақбауыр кешеніндегі қазба жұмыстары. Тарихи мекеннен жиырмадан астам қоныс табылды. Сақтардың өндіріс орындары мен егістік алқаптарын зерттедік. Ауқымды археологиялық еңбектер екі томдық кітапқа жүк болды. Бұған дейін де бірнеше мәрте конференция ұйымдастырдық, бірақ бұл іс-шара тікелей Шығыс Қазақстан облысына бағытталды», дейді ғалым.
Тарих ғылымдарының кандидаты Ақан Оңғарұлы ел археологиясының алдында тұрған міндет – бүгінге дейін жиналған барлық мұраны, білімді жүйелеу деп есептейді.
«Соңғы үш жылдың ішінде Тас дәуірінен бастап орта ғасырға дейін барлық кезең бойынша сабақтастықты дамыту мақсатында арнайы топ құрылды. Бүгінгі таңда Қазақстан тарихы деген үлкен еңбек жазылып жатқанын білесіздер. Бірінші томда Тас дәуірінен бастап бесінші ғасырға дейінгі ел тарихында болған тарихи-мәдени оқиғалар қамтылған. Орта ғасырдағы археология – қазақ тарихындағы ерекше парақ. Бұл – мемлекеттіліктің дамуы мен жаңа қазақ халқының қалыптасуының жолы. Соңғы бес жылда Қазақстан археологиясында көптеген ашылулар болды. Пәнаралық жұмыстар атқарылып жатыр», дейді ол.
Сондай-ақ конференция барысында философия ғылымдарының докторы, Едітепе университетінің профессоры, түркиялық ғалым Ахмет Ташағылдың «Қытай дереккөздері бойынша ежелгі түркі тарихы» атты баяндамасы ерекше талқыға түсті. Жиынға модераторлық еткен Зейнолла Самашев әр тақырыптың маңыздылығына тоқталып, ғылыми негізді, терең талдаулармен жазылғандығын атап өтті.
Алқалы жиын пленарлық және тақырыптық-секциялық отырыстарға жалғасып, зерттеу жұмыстары жан-жақты талқыланды.
