Отырысқа Орталық референдум комиссиясының мүшелері, бейнеконференция режімінде облыстардың, Астана, Алматы, Шымкент қалаларының аумақтық референдум комиссияларының төрағалары мен мүшелері және осы өңірлердің әкімдері аппараттарының басшылары қатысты. Сондай-ақ мұнда Бас прокурордың, Мәдениет және ақпарат, Цифрлық даму, Инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлерінің орынбасарлары, ішкі мен сыртқы істер министрліктерінің, сондай-ақ Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (ТМД) байқаушылар миссиясының өкілдері болды. Бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері де осы ортадан табылды.
Отырыста 6 қазанға белгіленген республикалық референдумда дауыс беру күніне учаскелердің дайындығы; аккредиттелген қоғамдық бірлестіктер, коммерциялық емес ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің қатысуы; референдум өткізу кезінде заңнаманың сақталуы; референдумды ұйымдастыру әрі өткізу барысында жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау туралы мәселелер қаралды.
Сөз басында ОРК төрағасы Нұрлан Әбдіров отырысқа қатысушыларды плебисцит қатысушыларының дауыс беру күніне дайындығына әсер ететін бірқатар маңызды іс-шараның іске асырылуы туралы хабардар етті. Осылайша, 3 қыркүйектен бастап ОРК мен АКР референдумға дайындық жұмыстарын жүргізіп, ұйымдастыру шараларын қабылдады.
Біріншіден, референдум науқаны аясында 9 қыркүйектен 3 қазанға дейін дауыс беру күніне дайындықты ұйымдастыру мәселелерін зерделеу мақсатында ОРК мүшелері еліміздің барлық 20 өңіріне барып, референдум учаскелерін, олардың материалдық-техникалық жарақтандырылуын, мүгедектігі бар адамдар үшін жағдай жасауды, азаматтарды референдумға қатысуға құқығы бар азаматтардың тізімдерімен таныстыру жөніндегі комиссиялардың жұмысын, азаматтарды ақпараттандыру бағытындағы жұмысты және комиссия мүшелерін жергілікті деңгейде оқытуды ұйымдастыруды тексерді.
Екіншіден, бұл науқанның маңызды бөлігі – референдум комиссиясының мүшелері мен басқа да плебисцит қатысушыларын оқыту. Оқу іс-шаралары каскадты әдіс бойынша өтті. Референдумға дайындық аясында комиссия мүшелері үшін 3 700-ге жуық семинар ұйымдастырылды. Осылайша, барлық деңгейдегі комиссияның 70 мыңнан аса мүшесі оқытылды.
Жергілікті деңгейде референдумға қатысушылардың әртүрлі санаттарына осындай семинарлар ұйымдастырылғанын атап өткен жөн. Аумақтық комиссиялардың деректері бойынша 24 мың адамды қамтитын 550-ден аса семинар өтті.
Референдум ұйымдастырушыларын оқытудың дәстүрлі форматымен қатар Орталық референдум комиссиясы байқауға қатысуға аккредиттелген республикалық және өңірлік қоғамдық бірлестіктері, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне, саяси партияларға арналған онлайн-форматта семинар өткізді. Жалпы, азаматтық сектордың 300-ден аса өкіл қамтылды.
Тұрақты серіктес «Шырақ» мүгедек әйелдер қауымдастығы» қоғамдық бірлестігімен бірлесіп, Астанадағы ЕҚЫҰ Бағдарламалар кеңсесінің қолдауымен 18-19 қыркүйекте референдум өткізу кезінде мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету мәселелері жөнінде референдум комиссияларының мүшелері мен әлеуметтік қорғау саласындағы жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлеріне онлайн-тренинг өтті.
Үшіншіден, қоғамдық бірлестіктерді, оның ішінде саяси партияларды, коммерциялық емес ұйымдарды аккредиттеу жұмыстары жалғасып жатыр.
Күн тәртібіндегі бірінші мәселені талқылау барысында облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының референдум комиссиялары төрағаларының өңірлердегі дауыс беру күніне дайындық барысы туралы есептері тыңдалды. Олар бюллетеньдерді учаскелерге жеткізу, есептен шығару куәліктерін беру, учаскелерде ақпараттық және әдістемелік материалдардың болуы, дауыс беруге арналған учаскелерді материалдық-техникалық жарақтандыру және мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын іске асыру үшін жағдайларды қамтамасыз ету, комиссия мүшелерін оқыту, азаматтардың өтініштері мен шағымдарын қарау бағытында жүргізілген іс-шаралар туралы баяндады.
Мәселені талқылау барысында ОРК төрағасы заңнамаға сәйкес дауыс беру күні шетелдегі Қазақстан азаматтары республикадан тыс жерлерде құрылған дауыс беру учаскелерінде дауыс бере алатынын атап өтті. Бұл учаскелер Сыртқы істер министрлігінің сайлау округіне жатады. Таяу Шығыстағы әскери-саяси жағдайдың шиеленісуін және ел азаматтарының қауіпсіздігіне қатерді ескере отырып, Ливандағы, Ирандағы және Израильдегі елшіліктер жанындағы референдум учаскелерінің қызметін тоқтата тұру туралы шешім қабылданды.
Орталық референдум комиссиясының отырысына Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Алуа Надиркулова қатысып, шетелдік учаскелердің басқа елдерде дауыс беруге дайындығы туралы хабардар етті. Референдумда дауыс беру үшін барлығы 10 323 учаске, оның ішінде 59 елдегі шетелдік мекемелер жанынан ашылған 74 учаске жұмыс істейді.
Екі онлайн-сервистің дауыс беру күніндегі жұмысы туралы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министрі Ростислав Коняшкин баяндады. Ол азаматтарды тіркеу орны туралы мәліметтерді тексеру жөніндегі сервис референдумның 4 622 учаскесінде, ал Қазақстанда тіркелмеген азаматтарды тіркеу жөніндегі сервис 196 учаскеде қолжетімді болатынын хабарлады.
Күн тәртібіндегі екінші мәселе бойынша ОРК мүшесі Анастасия Щегорцова баяндама жасады. Ол референдум комиссияларының мүшелері мен дауыс беруге құқығы бар адамдардан басқа, референдум учаскесінде қатысушылардың тағы төрт санаты болуы мүмкін екенін түсіндірді. Олар – аккредиттелген қоғамдық бірлестіктердің, коммерциялық емес ұйымдардың және саяси партиялардың байқаушылары; шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың аккредиттелген байқаушылары; шетелдік БАҚ өкілдері; отандық БАҚ өкілдері. А.Щегорцова дауыс беру күні учаскелерде аталған санаттағы адамдардың болуының заңнамалық аспектілеріне, оларға қажет құжаттарға және басқа да рәсімдік мәселелерге егжей-тегжей тоқталды.
Күн тәртібіндегі үшінші мәселеге көшкен Нұрлан Әбдіров 4 қазан референдум алдындағы үгіттің соңғы күні екенін атап өтті. 5 қазан, сағат 00.00-ден бастап – тыныштық күні. Тыныштық күні және референдум күні үгітке байланысты кез келген әрекетке тыйым салынады. Бұл үшін заңнамада құқықтық жауапкершілік қарастырылған.
Сонымен қатар дауыс беру күні бұқаралық ақпарат құралдарында және онлайн-платформаларда қоғамдық пікірге сауал салу нәтижелерін, референдумға байланысты өзге де зерттеулерді, дауыс беру нәтижелерінің болжамдарын жариялауға жол берілмейді. Дауыс беру күні дауыс беруге арналған үй-жайда қоғамдық пікірге сауал салуға да тыйым салынады.
Республикалық референдум алдында үгіт жүргізу кезінде заңнаманың сақталуы туралы Мәдениет және ақпарат вице-министрі Қанат Ысқақов пен Бас прокурордың орынбасары Жандос Өмірәлиев баяндама жасады.
Күн тәртібінің төртінші мәселесі бойынша республикалық референдумды дайындау мен өткізу кезеңінде Орталық референдум комиссиясына келіп түскен жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау барысы туралы ОРК мүшесі Асылбек Смағұлов хабарлады. Ол референдум өткізуге дайындық кезеңінде ОРК-на 66 өтініш, оның ішінде заңды тұлғалардан – 27, жеке тұлғалардан – 31, бұқаралық ақпарат құралдарынан 8 өтініш түскенін атап өтті. 43 өтініш бойынша тиісті жауаптар берілді.
Аумақтық референдум комиссияларының қарауына барлығы 32 өтініш келіп түсті, оның 16-сы – заңды тұлғалардан, 15-і – жеке тұлғалардан, біреуі – бұқаралық ақпарат құралдарынан. Келіп түскен өтініштер бойынша 21-іне тиісті түсініктемелер берілді. Референдумды әзірлеу мен өткізуге қатысты талап-арыздар сот органдарына түскен жоқ.
Отырыс аяқталғанға дейін барлық деңгейдегі аумақтық референдум комиссиясына үндеу жасаған ОРК басшысы 6 қазанда дауыс беру күнін ұйымдастырудың жоғары деңгейін, жалпыхалықтық дауыс беруді өткізу рәсімдерінің барынша ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз етудің маңызы мен қажеттілігін атап өтті. Референдум ұйымдастырушылары мен қатысушыларына қойылатын негізгі талап – заңнаманы қатаң сақтау.
Сондай-ақ Н.Әбдіров дауыс беру күні Орталық референдум комиссиясы ел бойынша дауыс беру барысы туралы бұқаралық ақпарат құралдары үшін әр 2 сағат сайын тікелей эфирде брифингтер өткізетінін атап өтті.
Отырыстан кейін ОРК мүшелері және отырыстың басқа қатысушылары БАҚ үшін дәстүрлі брифингке қатысып, журналистерге барлық мәселе бойынша түсініктемелер берді.
