ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫ КЕҢЕЙТУГЕ ЫҚЫЛАС МОЛ

Сәрсенбі күні ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы, еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев Түркіменстанға сапармен келді. Ол мұнда 24 маусым күні өткен Орталық Азия және Каспий бассейні аймағында қарусыздану мәселелері жөніндегі халықаралық конференцияға қатысқан болатын.

Жақсыбай САМРАТ — Ашғабадтан.

Биылғы ыстық бір кездері “Ыс­тықабад” (Ышшық абад) – Ашға­бад­ты да күйдіріп тұр екен. Қанат Сау­дабаев сапарының ресми бөлігі әуежайға түскен бойда-ақ бас­талып кетті. Ол бірден Түркі­мен­стан Ми­нистрлер кабинеті төр­ағасының орын­басары – Сыртқы істер ми­нистрі Рашит Мередовпен кездесуге барып, екіжақты келіссөз жүргізді. Кездесуді ашқан Р.Мере­дов Түркі­мен­стан тарабының ұсы­нысын қа­был алып, осында бола­тын кон­фе­ренцияға қатысуға келіп отырғаны үшін Қ.Саудабаевқа өзінің ризашы­лы­ғын білдірді. Ал екіжақты қаты­настар туралы айт­қан­да, оның жо­ға­ры қарқында дамып келе жатқанын ауызға алды. Со­нымен бірге, Қазақ­станның ЕҚЫҰ төрағасы ретіндегі бастама­ларын да қолдайтынын айтты. Өз кезегінде Қ.Саудабаев та екіжақты қатынастардың түсіністік пен тиімділік негізінде дамып отыр­ғанын атап көрсетіп, жоғары деңгейдегі кездесулердің жиі өтіп және онда үнемі жақсы нәти­же­лерге қол жеткізілетінін көлденең тартты. Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы жоғары деңгейдегі кездесулер салыстырмалы түрде айт­қанда жиі болып тұрады. Со­ның ішінде Түркіменстан Прези­ден­ті Гурбангулы Бердымұхам­медов­тің 2007 жылғы 28-29 мамыр­да Қа­зақ­станға жасаған мем­ле­кет­тік сапа­ры­нан кейін екіжақты қа­тынастар жандана түсті. Екі жаққа да тиімді сауда-экономикалық ын­тымақтас­тық­тар мұнай-газ сала­сын­да және көліктік инфрақұры­лым ба­ғыттарында жақсы дамыды. Сол жыл­дың қыркүйек айында Қазақ­стан Президенті Нұрсұлтан Назар­баев та Түркіменстанға ресми са­пар­мен барған еді. Бұл сапар да екі­жақты ынтымақтастықтың дами түсуіне ықпал етті. Сол жолы қа­зақстандық компаниялардың Түр­кі­менстандағы мұнай-газ кен орын­­дарын игеру жобаларына қа­тысуы және “Өзен – Қызылқия – Бе­рекет” бағытында Иран аумағы­на шығатын темір жол салу мә­се­лесі талқыланған. Осы кездесуден соң 2007 жылдың 1 желтоқсанында жал­пы ұзындығы 680 шақырым­дық Қазақстан, Түркімен­стан және Иран Ислам Респуб­ли­касы Үкі­мет­­терінің арасында “Өзен – Қы­зыл­қия – Берекет – Этрек” темір жо­лын салу туралы келісімге қол қой­ылған еді. Оның 140 ша­қы­рымы Қазақстанның, 450 шақы­ры­мы Түркіменстанның, 90 шақы­рымы Иранның үлесіне тиесілі. Түркі­менстан жағы өзіне тиесілі үлестің құрылысын 2008 жылы бастап кет­кен еді, қазір оның 150 шақы­ры­мын салып та қойды. Қазақстан те­мір жол салуға 2009 жылдың 30 қыр­күйегінде кіріскен-тін, оны бел­гіленген мерзімде аяқ­тау мүм­кін­дігі бар. Алдын ала ай­тар бол­сақ, Қ.Сау­да­баев Г.Берды­мұ­хам­ме­дов­пен бол­ған кездесуден шығып, журналис­тер­ге берген брин­фин­гінде де темір жол ма­гистралі құры­лысының уақытында аяқталаты­нына сенім білдірді. Соңғы жылдары Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық бү­кіләлемдік экономикалық дағда­рыс­тың салдарынан біршама тө­мен­деп кетті.  Екі елдің Үкі­мет­аралық комис­сиясының соңғы отырысы 2009 жыл­дың 13-14 сәуі­рінде Астанада өтіп, онда сауда-экономикалық ынтымақ­тастықты қайтадан жандан­дыру мәселелері қаралды. Алыс-берістің өсуіне ке­дергі келтіріп отырған фак­тор­лар­дың арасында Түркіменстан ұлт­тық валютасының конверттелмей­ті­ні де бар. Сондай-ақ түркімен жағының ішке енген тауарларға жанама салық салатыны да кедер­гі­нің бірі болып та­былады. Осы және басқа да кедер­гілер еңсерілсе, тауар айна­лымының өсу мүмкіндігі зор. Ынтымақтастықты дамытудың көрінісіндей бір шара үстіміздегі жыл­дың 26-27 мамырында  Ашға­бад­та Қазақстанның сауда мис­сиясының ашылуы болды. Оны ашуға Қазақ­станның Экспорт және инвести­циялар жөніндегі агенттігі мен Түр­кіменстанның Сауда-өнер­кәсіптік палатасы бастамашылық танытты. Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы жылу-энергетикалық сектордағы ынтымақтастықтың әлеуеті зор. Екі ел де өздерінің қуат ресурстарын бір-бірінің аумағы арқылы сыртқы рынокқа шығаруға мүдделі. Соның ішінде Қазақстан жағы түркімен жері ар­қылы мұ­найын Парсы шығанағы­на, ал Түр­кіменстан жағы газын қазақ жері арқылы Ресей, Украина және одан әрі Еуроодақ елдеріне, сондай-ақ Қытай бағытына шы­ғаруға мүдделі. Осы бағыттағы өз­ара іс-қимылдың орасан көріні­сін­дей болып былтыр “Түркіменстан – Өзбекстан – Қа­зақстан – Қытай” газ құбыры іске қо­сылды. Көлік және коммуникация са­ла­сында да ынтымақтастық жақсы дамып келеді. Екі жаққа да тиімді темір жол, тасжол және су жолы жобалары іске асуда. Соның ішінде “Астрахань – Атырау – Ақтау –Түр­кіменстан шекарасы” бағытын­дағы автожолдың күрделі жөн­деу­ден өткізіле бастағанын айтуға бо­лады. Каспий теңізімен екі ел арасындағы жаңа су жолдарын ашу мә­селелері де қарастырылуда. Сон­дай-ақ жоғарыда айтылған Өзен – Қызылқия – Берекет – Этрек – Горган теміржол бағыты да бұл саланың аса үлкен жобасы. Қазақстан мен Түркіменстан арасында ауыл шаруашылығы сала­­сындағы ынтымақтастық та артып келеді. Қазақстанның “Азық-түлік корпорациясы” АҚ Түркіменстанға астық пен ұн сату бойынша жұ­мыстар жүргізуде. Осы күні Түркіменстан жерінде 60 мыңға жуық қазақ тұрады. Бұрын олардың саны 120 мыңнан аса­тын. 2002 жылға дейін Түркі­менстанда қа­зақ тілінде оқытатын 40 мектеп бол­ды, онда 6 мыңнан артық бала оқы­ды. Бірақ 2003 жылы Түркімен­стан өзге ұлт тіл­деріндегі барлық мек­тептерді жап­қа­ны белгілі. Сондықтан да қан­дастарымыз өзінің тарихи Отанына оралуда. Қазір еліміздің Алматы, Маңғыстау, Қос­танай және Қа­ра­ғанды қалаларында түркімен­дердің этномәдени бір­лестіктері бар. Олар Қазақстан халқы Ассамблея­сы­ның жұмысына белсене қатысады. Өкі­ніш­ке қарай, Қазақстан жағы бір­не­ше рет өтініш жасағанымен Түр­кіменстанда әлі күнге бірде-бір қа­зақ ұлттық-мәдени орталығы ашыл­­маған. Бұл – алдағы уақытта оң шешімін табуы тиіс мәселе­лердің бірі. Қ.Саудабаев Р.Мередовпен кез­десуден шыққан соң, Министрлер кабинеті орналасқан ғимаратқа бет алды. Ол мұнда Түркіменстан Пре­зиденті Гурбангулы Бердымұ­хам­медовпен кездесіп, келіссөз жүр­гізді. Кездесуден кейін Қанат Бек­мыр­за­ұлы, жоғарыда айтқанымыз­дай, жур­налистерге шағын бри­финг берді. Бұл кездесу екіжақты қарым-қаты­настардың жоғары деңгейде екенін көрсетті, деді ол. Түр­кі­менстан Пре­зи­денті Қазақ­стан басшысының сә­лемін ыстық ықы­ласпен қабыл алды. Біз екі­жақты ынтымақтастықтың кешенді түрде жақсы қарқынмен дамып келе жатқанын атап өттік. Сондай-ақ біздің аймақтағы кикіл­жің­дерге қар­сы әрекеттеріміз де бір­ле­се орындалып жатыр. ЕҚЫҰ-ның төрағасы ретінде біз Түркімен­стан­ның Ұйым жұмысына қатысу­дағы белсенділігін атап көрсеттік. Осы орайда мен Түркіменстан бас­шы­сына Қазақстанның бастамала­рын белсенді қолдағаны үшін ризашы­лығымды білдірдім. Одан әрі Қ.Саудабаев Түр­кі­мен­стан астанасындағы конферен­ция­ның маңызына тоқталды. Аймақта қару-жарақ таратпау және қарусыз­дану мәселелеріне арнал­ған конфе­ренция – Түркіменстан Прези­денті­нің бастамасын іске асыруға арнал­ған шара. Біздің де­легация оның жұмысына белсенді түрде қатысады, деді Қ.Саудабаев. Сөзі­нің соңында Түркіменстан Пре­зиденті Г.Берды­мұ­хаммедов Елбасы Н.Назарбаевтың шақыруы­мен биыл Қазақстанға мем­лекеттік са­пармен келетінін айтты. Орталық Азия мен Каспий бас­сейні елдерінде қарусыздану мәсе­лелеріне арналған халықаралық конференцияның аймақта ғана емес, ғаламдық бейбітшілікті сақ­тауда маңызы айтарлықтай. Біз конферен­цияның жұмысы туралы келесі ха­барымызда толық айтатын боламыз. Ал ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы, еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер ми­нистрі Қанат Саудабаев Түркі­мен­стан Президенті Г.Бер­ды­мұхам­ме­довпен кездескеннен кейін ЕҚЫҰ-ның Ашғабадтағы аймақтық ор­та­лығында болып, оның жұмысымен танысты. Одан кейін Түркіменстан Парламентінде Медж­лис Төрағасы А.Нұрберды­ева­мен кез­десіп, екіжақты парламент­тік бай­ланыстарды дамытудың перспекти­ва­лары туралы пікір алмасты