ІІІ тоқсан қорытындылары көңіл тоғайтады
Үш ай сайын Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының қорытындысын шығарып, талдау жасауды дәстүрге айналдырып отырмыз. Алдыңғы мақалаларда атап өткендей, беделді халықаралық Ұйымға төрағалық – бұл біздің ортақ абыройымыз. Өзге елдермен тереземіздің теңелгенін, бүкіл Еуропаға кім екенімізді дәлелдеудің бір жолы да осы болса керек.
Жалпы, ЕҚЫҰ-дағы төрағалығымыз өте мазмұнды әрі түрлі шараларға толы өтуде. Әсіресе, бірінші жартыжылдықта ұйым алдына төрағалық аясында қажетті тапсырмалар мен міндеттерді қойсақ, екінші жартыжылдықтың басынан бастап белсенді түрде сол мақсаттарға қадам бастық.
Еуропа елдері халықтармен қатар, өзімізбен көршілес Орталық Азия елдерінің халықтары сенім артып отырғандықтан, Қазақстан ЕҚЫҰ шеңберінде өте күрделі мәселелерді қарастырып, керекті шешімдер қабылдауға тиіс болды. Десе де ол миссияны да ойдағыдай алып келе жатқанына халықаралық қоғамдастық куә.
Төрағалығымыздың ІІІ тоқсанының басында, 16-17 шілде күндері Алматының түбіндегі “Ақбұлақ” спорттық-сауықтыру кешенінде ЕҚЫҰ-ға мүше елдер сыртқы істер министрлерінің бейресми кездесуі өткен. Бұл бейресми кездесудің тақырыптары ЕҚЫҰ аймағындағы қауіпсіздік мәселелері, соның ішінде Қырғызстанның тұрақтануына жағдай жасау, “Корфу үдерісін” ілгерілету арқылы ағымдағы мәселелердің шешімін табу, сонымен қатар, ЕҚЫҰ Саммитін өткізу жөнінде нақты шешім қабылдау еді.
Осы орайда қалың оқырманға түсінікті болу үшін “Корфу үдерісі” туралы қысқаша түсініктеме бере кетейік.
Былтырғы 28 маусымда сол кезде ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен Грекияның Корфу аралында тұңғыш рет ұйымға мүше мемлекеттер сыртқы істер министрлерінің бейресми басқосуы ұйымдастырылған болатын. Сонда гректердің ұсынысы бойынша 56 мемлекеттің ресми тұлғалары Еуропадағы ұлтаралық, нәсілдік жанжал, шекаралық қақтығыстарды реттеу тетіктерін реформалау жөнінде және ЕҚЫҰ аймағын барынша қауіпсіз, барынша тұрақты, барынша қуатты аймаққа айналдыру мақсатында дәстүрлі түрде көпжақты консультацияларды бастауға келіскен еді. Міне, осы бағыттағы, яғни Еуратлантикалық және Еуразиялық қауіпсіздік жөніндегі үнқатысу “Корфу үдерісі” деген атауға ие болған-тын. “Корфу үдерісін” Ұйым кеңістігінде болып жатқан күрделі оқиғаларға байланысты қатысушы елдердің қисынды реакциясы деп тануға болады. Бір сөзбен айтқанда, “Корфу үдерісі” – Еуропа қауіпсіздігі сәулетшілерінің құралы деген мағынаны иеленді.
“Ақбұлақтағы” жиналыста Елбасымыз бен Іс басындағы төрағадан кейін сөз алған ЕҚЫҰ Бас хатшысы М.П. де Бришамбо атап өткендей, алдағы пікір алмасу және Қазақстан тарабы ұсынып отырған ЕҚЫҰ Саммиті мүше мемлекеттер Ұйым шеңберіндегі міндеттерін ортақтаса орындай алатын жағдайды жасауы тиіс. Сонымен қатар, мемлекеттердің ара-жігін бөліп отырған мәселелерді шешуге, соның ішінде “созылмалы қақтығыстар” және қаруды бақылауға алу мәселелері, трансұлттық қауіп-қатерлер, Ауғанстандағы және Қырғызстандағы жағдайлар секілді ортақ сындармен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
“Қазақстанның басшылығы мен мүше мемлекеттер өзара түсіністік мәселелері мен қайшылықтардың алдын алуда үлкен жұмыс атқарды. Өзара сенімділікті қайта қалыптастыру үшін маңызды қадамдар жасалды. Енді нақты іс-әрекет пен қарқынды күшейтетін кез келді”, деді ол өз сөзінде.
Қазақ төрағалығына сын болып бұйырған көршілес Қырғызстандағы мәселелердің біразын шешіп, осы елді дағдарыстан кейінгі қайта аяқтан тік тұруына ЕҚЫҰ шеңберінде де, екіжақты деңгейде де белсенді атсалысудамыз. Осыған байланысты Қазақстан өз тарапынан Қырғызстанға 11 миллион доллардан астам қаражат көлемінде гуманитарлық көмек көрсетуге шешім қабылдады. Соның ішінде, қажетті құрылыс заттары, жанар-жағармай, шаруашылық, тұрмыстық заттары, күріш, қарақұмық жармасы секілді азықтар қамтылған.
Сонымен қоса, Қырғызстан азаматтарының күнделікті қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиімді көмек көрсету мақсатында ЕҚЫҰ тарапынан Қырғызстанға полицей кеңесшілерін жіберу ұсынылған болатын. Бұл полицейлердің негізгі міндеті қолына қару алып, әскери тәртіп орнату емес. Консультативті ақыл-кеңес беріп, халықты бірлікке, қақтығыстар орын алған елді мекендерді қайта қалпына келтіру үшін тірлікке шақыру. Қазіргі кезде Қырғызстан үкіметі осы мамандардың қабылдаудың нақты жағдайларын елде жаңадан сайланған парламент анықтауға құқылы деген шешімге келген болатын. Бірақ, түбінде, полицейлер жөніндегі ұсыныстың ЕҚЫҰ-дан гөрі Қырғызстанның өзіне пайдасы көп екенін айырқалпақты ағайындарымыз түсінеді деген үміт бар.
Осы тоқсан төрағалығымыздың ең маңызды кезеңі болды десек, қателеспеген болар едік. Себебі, 3 тамызда ЕҚЫҰ Сыртқы істер министрлерінің кеңесі Астанада 1-2 желтоқсан күндері ұйымға мүше мемлекет басшыларының саммитін өткізу туралы тарихи шешім қабылдаған болатын. Шын мәнінде бұл саммит Қазақстанның қалауымен ғана орын алып отыр деген қате пікір болып табылады. Бұл жерде Қазақстан заман талабының орындалуына мұрындық қана болып отыр. Осы орайда Дмитрий Медведев, Николя Саркози, Ангела Меркель, Сильвио Берлускони, Виктор Янукович, Тари Халонен, Борис Тадич және баска да Еуропаның белгілі саясаткерлері өз қатысуларын растап үлгергенін айта кеткен жөн. Қалған мемлекеттердің көшбасшылары да жақын арада Астанаға келуін растайтынына ешбір күмән жоқ.
Кейбір сарапшылар мен саясаткерлер ЕҚЫҰ қызметінің тиімсіздігі туралы айтып, жай ғана формальды түрде өмір сүріп жатқан құрылым деген пікір білдіруде. Мұндай пікірлер мүлдем негізсіз десек артық кеткеніміз болар. Себебі, уақыт өте келе әлем де өзгерістерге ұшырайды, әлеммен бірге туындайтын сындар мен мәселелердің нышаны да өзгеретіні анық. Сондықтан қандай да ұйым болмасын, белгілі бір уақыт аралығында жоғары деңгейдегі кездесулер өткізіп, солар арқылы бірлескен іс-қимыл қағидаттарын жаңартып тұрғаны абзал. Астанада өтер жиналыста да уақыт талабына сай жол сілтеп, ұйым бағытын түзеуге мүмкіндік туары анық. Мысалы, ЕҚЫҰ Саммиті соңғы рет 11 жыл бұрын Ыстамбұлда өткені көпшілікке мәлім. Сол уақыттан бері қанша өзгерістер болды. Қазір көз алдыңызға елестетіп, 1999 жыл мен қазіргі 2010 жылды салыстырып көрсеңіз, айырмашылығы жер мен көктей. Дәлелдеуді де қажет етпейді.
ЕҚЫҰ Сыртқы істер министрлерінің кеңесі қабылдаған шешімге қолдауын білдіре отырып, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 5 тамызда арнайы жолдау жасады.
“Қабылданған шешім Қазақстан халқының Тәуелсіздік жылдары ішінде қол жеткізген табыстарына халықаралық қоғамдастық жоғары құрметінің белгісі болып табылады. Біз бұдан біздің еліміздің ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы қызметіндегі күш-жігеріне кең ауқымды қолдауды көреміз”, – деді Елбасы өз сөзінде. Расында, бұл халықаралық қауымдастықтың тағы да артқан бір сенімі.
Қазақстан төрағалығының басқалармен салыстырғандағы тағы бір артықшылығы, ЕҚЫҰ айналысатын мәселелер шеңбері мен географиялық ауқымын кеңейткенімізде. Осы орайда Президент атап өткендей, “Ұйымды басқара отырып, Қазақстан еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бүгінде құрлықтық шеңбер ауқымынан асып кеткен деген тезисті белсенді түрде ұсынумен келеді”.
“Бізге Еуроатлантикалық және Еуразиялық кеңістікте барлық үш өлшемде де сақталып отырған және жаңадан туындайтын қатерлерге қатысты бірлескен қадамдарды қалыптастыру міндеті тұр. Астана Саммиті стратегиялық бағыттар мен ЕҚЫҰ дамуының “Жол картасын” белгілеп беруді көздейді”, – деген Елбасының пікіріне бірнәрсе қосудың өзі қиын.
Саммитке дайындық барысында, мүше мемлекеттердің алдыңғы жиындарды алған міндеттемелердің орындалуын мұқият қарастыру мақсатында Қазақстан төрағалығының белсенді атсалысуымен ЕҚЫҰ-ның арнайы Шолу конференциясы басталған еді. Осы жиналыстарда тараптар саммиттің мазмұндық жақтарын, маңыздылығын талқыға салды. Өзі үш бөлімде өтеді. Алғашқысы, өткен аптада Варшавада аяқталған болатын. Екіншісі – 18-26 қазан аралығында Венада, ал соңғысы – 26-28 қараша аралығында Астанада өтетін болады.
ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиу атап айтқандай, “Шолу конференциясы бір ғана мәселеге нақты тоқталуы мүмкін: ол – біздің үкіметтеріміз басқа мүше мемлекеттерге және біздің барлықтарымызға, яғни азаматтарға қатысты өзіне жүктеген міндеттерді ұстанады ма деген сұраққа қандай жауап бере алатынымыз”. Әрине, жалғыз сұрақтың астарында көптеген мәселелер жатқаны белгілі. Сондықтан бұл басқосуларда ЕҚЫҰ аясындағы барлық проблемалар қамтылып, әскери-саяси, экономика-экологиялық және гуманитарлық мәселелер талқылануы тиіс.
Жоғарыда атап айтқандай, уақытпен бірге қоғам өзгеретін болғандықтан, сол қоғаммен жұмыс істейтін ұйымдар да дер кезінде өз жолын тауып отырғаны дұрыс. Осы тұрғыда Президент Н.Назарбаевтың сөздеріне құлақ салсақ, Саммиттің уақыт талабы екеніне көзіміз жетеді. Расында, құжаттарда осы тәрізді жиындар екі жылда бір рет өткізілгені жөн деп ұсынылғанына қарамастан, соңғы он бір жыл бойы мұндай басқосулар өткізілмеген. Өзінше бір ұсынымыз ретінде осындай жиналыстарды кем дегенде бес жылда бір рет өткізіп тұруға міндеттеу қажет секілді. Және бұл мәселені Тұрақты кеңес қатаң бақылауға алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қазақстан төрағалығының үшінші тоқсанда ұйымдастырып үлгерген тағы да бір маңызды іс-шараны атап кеткеніміз жөн болар. Қыркүйектің 16-17 жұлдыздарында Венада ЕҚЫҰ шеңберінде Қазақстан бастамасымен электронды дауыс беру және қазіргі сайлау стандарттарын сақтау тақырыбы бойынша сарапшылар кездесуі өткен болатын. Кездесу барысында мұндай электрондық сайлау жүйесін қолдайтын немесе артық санайтын сарапшылар арасында пікір алмасу орын алды. Негізі, бұл жүйенің тиімді жақтары көп екені даусыз. Атап айтқанда, біріншіден қарапайым бюллетень арқылы дауыс бергенге қарағанда, едәуір көп халықты тартуға мүмкіндік туады, яғни шынымен толыққанды сайлау орын алады деген сөз. Екіншіден, сайлау аяқталғаннан кейінгі дауыстарды санау мен нәтижелерін шығару айтарлықтай жеңілдейді. Бұл жүйемен сайлау процесіндегі барлық кемшіліктерді жойып жібереміз деп айту қиын, дегенмен алға талпыныс жасап, жақсы жолдар іздегеніміз өте орынды. Бірақ, электронды дауыс беруге күмәнмен қарайтындар оның демократия қағидаттарына сәйкес болу үшін кез келген сайлаудағыдай лайықты бақылауға ашықтықты қамтамасыз ету тетіктерін анықтаған абзал деген пікір айтуда. Мұны электронды сайлаудың жақтастары жоққа шығармай, осы тетіктерді бірлесе бекіту мақсатында пікір алмасуды жалғастыруды ұсынып, осы күрделі мәселені ЕҚЫҰ қауымдастығының назарына ұсынып тұрғаны үшін Қазақстан төрағалығына өздерінің ризашылығын білдіруде.
Әрине, айта берсек, қазбалайтын дүние таусылар емес сондықтан осы жерден тоқтап, Қазақстан халықаралық аренада игі істерге мұрындық болып, әлем тарихында жарқын іздерін қалдыра берсе деген тілек білдіргіміз келеді.
Нұрбек ЖОЛТАЙҰЛЫ.
Жалпы, ЕҚЫҰ-дағы төрағалығымыз өте мазмұнды әрі түрлі шараларға толы өтуде. Әсіресе, бірінші жартыжылдықта ұйым алдына төрағалық аясында қажетті тапсырмалар мен міндеттерді қойсақ, екінші жартыжылдықтың басынан бастап белсенді түрде сол мақсаттарға қадам бастық.
Еуропа елдері халықтармен қатар, өзімізбен көршілес Орталық Азия елдерінің халықтары сенім артып отырғандықтан, Қазақстан ЕҚЫҰ шеңберінде өте күрделі мәселелерді қарастырып, керекті шешімдер қабылдауға тиіс болды. Десе де ол миссияны да ойдағыдай алып келе жатқанына халықаралық қоғамдастық куә.
Төрағалығымыздың ІІІ тоқсанының басында, 16-17 шілде күндері Алматының түбіндегі “Ақбұлақ” спорттық-сауықтыру кешенінде ЕҚЫҰ-ға мүше елдер сыртқы істер министрлерінің бейресми кездесуі өткен. Бұл бейресми кездесудің тақырыптары ЕҚЫҰ аймағындағы қауіпсіздік мәселелері, соның ішінде Қырғызстанның тұрақтануына жағдай жасау, “Корфу үдерісін” ілгерілету арқылы ағымдағы мәселелердің шешімін табу, сонымен қатар, ЕҚЫҰ Саммитін өткізу жөнінде нақты шешім қабылдау еді.
Осы орайда қалың оқырманға түсінікті болу үшін “Корфу үдерісі” туралы қысқаша түсініктеме бере кетейік.
Былтырғы 28 маусымда сол кезде ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен Грекияның Корфу аралында тұңғыш рет ұйымға мүше мемлекеттер сыртқы істер министрлерінің бейресми басқосуы ұйымдастырылған болатын. Сонда гректердің ұсынысы бойынша 56 мемлекеттің ресми тұлғалары Еуропадағы ұлтаралық, нәсілдік жанжал, шекаралық қақтығыстарды реттеу тетіктерін реформалау жөнінде және ЕҚЫҰ аймағын барынша қауіпсіз, барынша тұрақты, барынша қуатты аймаққа айналдыру мақсатында дәстүрлі түрде көпжақты консультацияларды бастауға келіскен еді. Міне, осы бағыттағы, яғни Еуратлантикалық және Еуразиялық қауіпсіздік жөніндегі үнқатысу “Корфу үдерісі” деген атауға ие болған-тын. “Корфу үдерісін” Ұйым кеңістігінде болып жатқан күрделі оқиғаларға байланысты қатысушы елдердің қисынды реакциясы деп тануға болады. Бір сөзбен айтқанда, “Корфу үдерісі” – Еуропа қауіпсіздігі сәулетшілерінің құралы деген мағынаны иеленді.
“Ақбұлақтағы” жиналыста Елбасымыз бен Іс басындағы төрағадан кейін сөз алған ЕҚЫҰ Бас хатшысы М.П. де Бришамбо атап өткендей, алдағы пікір алмасу және Қазақстан тарабы ұсынып отырған ЕҚЫҰ Саммиті мүше мемлекеттер Ұйым шеңберіндегі міндеттерін ортақтаса орындай алатын жағдайды жасауы тиіс. Сонымен қатар, мемлекеттердің ара-жігін бөліп отырған мәселелерді шешуге, соның ішінде “созылмалы қақтығыстар” және қаруды бақылауға алу мәселелері, трансұлттық қауіп-қатерлер, Ауғанстандағы және Қырғызстандағы жағдайлар секілді ортақ сындармен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
“Қазақстанның басшылығы мен мүше мемлекеттер өзара түсіністік мәселелері мен қайшылықтардың алдын алуда үлкен жұмыс атқарды. Өзара сенімділікті қайта қалыптастыру үшін маңызды қадамдар жасалды. Енді нақты іс-әрекет пен қарқынды күшейтетін кез келді”, деді ол өз сөзінде.
Қазақ төрағалығына сын болып бұйырған көршілес Қырғызстандағы мәселелердің біразын шешіп, осы елді дағдарыстан кейінгі қайта аяқтан тік тұруына ЕҚЫҰ шеңберінде де, екіжақты деңгейде де белсенді атсалысудамыз. Осыған байланысты Қазақстан өз тарапынан Қырғызстанға 11 миллион доллардан астам қаражат көлемінде гуманитарлық көмек көрсетуге шешім қабылдады. Соның ішінде, қажетті құрылыс заттары, жанар-жағармай, шаруашылық, тұрмыстық заттары, күріш, қарақұмық жармасы секілді азықтар қамтылған.
Сонымен қоса, Қырғызстан азаматтарының күнделікті қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиімді көмек көрсету мақсатында ЕҚЫҰ тарапынан Қырғызстанға полицей кеңесшілерін жіберу ұсынылған болатын. Бұл полицейлердің негізгі міндеті қолына қару алып, әскери тәртіп орнату емес. Консультативті ақыл-кеңес беріп, халықты бірлікке, қақтығыстар орын алған елді мекендерді қайта қалпына келтіру үшін тірлікке шақыру. Қазіргі кезде Қырғызстан үкіметі осы мамандардың қабылдаудың нақты жағдайларын елде жаңадан сайланған парламент анықтауға құқылы деген шешімге келген болатын. Бірақ, түбінде, полицейлер жөніндегі ұсыныстың ЕҚЫҰ-дан гөрі Қырғызстанның өзіне пайдасы көп екенін айырқалпақты ағайындарымыз түсінеді деген үміт бар.
Осы тоқсан төрағалығымыздың ең маңызды кезеңі болды десек, қателеспеген болар едік. Себебі, 3 тамызда ЕҚЫҰ Сыртқы істер министрлерінің кеңесі Астанада 1-2 желтоқсан күндері ұйымға мүше мемлекет басшыларының саммитін өткізу туралы тарихи шешім қабылдаған болатын. Шын мәнінде бұл саммит Қазақстанның қалауымен ғана орын алып отыр деген қате пікір болып табылады. Бұл жерде Қазақстан заман талабының орындалуына мұрындық қана болып отыр. Осы орайда Дмитрий Медведев, Николя Саркози, Ангела Меркель, Сильвио Берлускони, Виктор Янукович, Тари Халонен, Борис Тадич және баска да Еуропаның белгілі саясаткерлері өз қатысуларын растап үлгергенін айта кеткен жөн. Қалған мемлекеттердің көшбасшылары да жақын арада Астанаға келуін растайтынына ешбір күмән жоқ.
Кейбір сарапшылар мен саясаткерлер ЕҚЫҰ қызметінің тиімсіздігі туралы айтып, жай ғана формальды түрде өмір сүріп жатқан құрылым деген пікір білдіруде. Мұндай пікірлер мүлдем негізсіз десек артық кеткеніміз болар. Себебі, уақыт өте келе әлем де өзгерістерге ұшырайды, әлеммен бірге туындайтын сындар мен мәселелердің нышаны да өзгеретіні анық. Сондықтан қандай да ұйым болмасын, белгілі бір уақыт аралығында жоғары деңгейдегі кездесулер өткізіп, солар арқылы бірлескен іс-қимыл қағидаттарын жаңартып тұрғаны абзал. Астанада өтер жиналыста да уақыт талабына сай жол сілтеп, ұйым бағытын түзеуге мүмкіндік туары анық. Мысалы, ЕҚЫҰ Саммиті соңғы рет 11 жыл бұрын Ыстамбұлда өткені көпшілікке мәлім. Сол уақыттан бері қанша өзгерістер болды. Қазір көз алдыңызға елестетіп, 1999 жыл мен қазіргі 2010 жылды салыстырып көрсеңіз, айырмашылығы жер мен көктей. Дәлелдеуді де қажет етпейді.
ЕҚЫҰ Сыртқы істер министрлерінің кеңесі қабылдаған шешімге қолдауын білдіре отырып, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 5 тамызда арнайы жолдау жасады.
“Қабылданған шешім Қазақстан халқының Тәуелсіздік жылдары ішінде қол жеткізген табыстарына халықаралық қоғамдастық жоғары құрметінің белгісі болып табылады. Біз бұдан біздің еліміздің ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы қызметіндегі күш-жігеріне кең ауқымды қолдауды көреміз”, – деді Елбасы өз сөзінде. Расында, бұл халықаралық қауымдастықтың тағы да артқан бір сенімі.
Қазақстан төрағалығының басқалармен салыстырғандағы тағы бір артықшылығы, ЕҚЫҰ айналысатын мәселелер шеңбері мен географиялық ауқымын кеңейткенімізде. Осы орайда Президент атап өткендей, “Ұйымды басқара отырып, Қазақстан еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бүгінде құрлықтық шеңбер ауқымынан асып кеткен деген тезисті белсенді түрде ұсынумен келеді”.
“Бізге Еуроатлантикалық және Еуразиялық кеңістікте барлық үш өлшемде де сақталып отырған және жаңадан туындайтын қатерлерге қатысты бірлескен қадамдарды қалыптастыру міндеті тұр. Астана Саммиті стратегиялық бағыттар мен ЕҚЫҰ дамуының “Жол картасын” белгілеп беруді көздейді”, – деген Елбасының пікіріне бірнәрсе қосудың өзі қиын.
Саммитке дайындық барысында, мүше мемлекеттердің алдыңғы жиындарды алған міндеттемелердің орындалуын мұқият қарастыру мақсатында Қазақстан төрағалығының белсенді атсалысуымен ЕҚЫҰ-ның арнайы Шолу конференциясы басталған еді. Осы жиналыстарда тараптар саммиттің мазмұндық жақтарын, маңыздылығын талқыға салды. Өзі үш бөлімде өтеді. Алғашқысы, өткен аптада Варшавада аяқталған болатын. Екіншісі – 18-26 қазан аралығында Венада, ал соңғысы – 26-28 қараша аралығында Астанада өтетін болады.
ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиу атап айтқандай, “Шолу конференциясы бір ғана мәселеге нақты тоқталуы мүмкін: ол – біздің үкіметтеріміз басқа мүше мемлекеттерге және біздің барлықтарымызға, яғни азаматтарға қатысты өзіне жүктеген міндеттерді ұстанады ма деген сұраққа қандай жауап бере алатынымыз”. Әрине, жалғыз сұрақтың астарында көптеген мәселелер жатқаны белгілі. Сондықтан бұл басқосуларда ЕҚЫҰ аясындағы барлық проблемалар қамтылып, әскери-саяси, экономика-экологиялық және гуманитарлық мәселелер талқылануы тиіс.
Жоғарыда атап айтқандай, уақытпен бірге қоғам өзгеретін болғандықтан, сол қоғаммен жұмыс істейтін ұйымдар да дер кезінде өз жолын тауып отырғаны дұрыс. Осы тұрғыда Президент Н.Назарбаевтың сөздеріне құлақ салсақ, Саммиттің уақыт талабы екеніне көзіміз жетеді. Расында, құжаттарда осы тәрізді жиындар екі жылда бір рет өткізілгені жөн деп ұсынылғанына қарамастан, соңғы он бір жыл бойы мұндай басқосулар өткізілмеген. Өзінше бір ұсынымыз ретінде осындай жиналыстарды кем дегенде бес жылда бір рет өткізіп тұруға міндеттеу қажет секілді. Және бұл мәселені Тұрақты кеңес қатаң бақылауға алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қазақстан төрағалығының үшінші тоқсанда ұйымдастырып үлгерген тағы да бір маңызды іс-шараны атап кеткеніміз жөн болар. Қыркүйектің 16-17 жұлдыздарында Венада ЕҚЫҰ шеңберінде Қазақстан бастамасымен электронды дауыс беру және қазіргі сайлау стандарттарын сақтау тақырыбы бойынша сарапшылар кездесуі өткен болатын. Кездесу барысында мұндай электрондық сайлау жүйесін қолдайтын немесе артық санайтын сарапшылар арасында пікір алмасу орын алды. Негізі, бұл жүйенің тиімді жақтары көп екені даусыз. Атап айтқанда, біріншіден қарапайым бюллетень арқылы дауыс бергенге қарағанда, едәуір көп халықты тартуға мүмкіндік туады, яғни шынымен толыққанды сайлау орын алады деген сөз. Екіншіден, сайлау аяқталғаннан кейінгі дауыстарды санау мен нәтижелерін шығару айтарлықтай жеңілдейді. Бұл жүйемен сайлау процесіндегі барлық кемшіліктерді жойып жібереміз деп айту қиын, дегенмен алға талпыныс жасап, жақсы жолдар іздегеніміз өте орынды. Бірақ, электронды дауыс беруге күмәнмен қарайтындар оның демократия қағидаттарына сәйкес болу үшін кез келген сайлаудағыдай лайықты бақылауға ашықтықты қамтамасыз ету тетіктерін анықтаған абзал деген пікір айтуда. Мұны электронды сайлаудың жақтастары жоққа шығармай, осы тетіктерді бірлесе бекіту мақсатында пікір алмасуды жалғастыруды ұсынып, осы күрделі мәселені ЕҚЫҰ қауымдастығының назарына ұсынып тұрғаны үшін Қазақстан төрағалығына өздерінің ризашылығын білдіруде.
Әрине, айта берсек, қазбалайтын дүние таусылар емес сондықтан осы жерден тоқтап, Қазақстан халықаралық аренада игі істерге мұрындық болып, әлем тарихында жарқын іздерін қалдыра берсе деген тілек білдіргіміз келеді.
Нұрбек ЖОЛТАЙҰЛЫ.
