Елордада Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы жұмысын жалғастыруда

РУХАНИ-МӘДЕНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР — АДАМЗАТТЫҢ БАСТЫ БАЙЛЫҒЫ

Кеше Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы секцияларда жалғасты. Олардың тақырыптары да сан алуан болды. Солардың бірқатарына біздің тілшілеріміз де барып қатысқан болатын Үндестік үйлесімге шақырады “RІXOS” қонақүйінің “Жер­ұйық” залында алғашқы секция “Рухани мәдениет: бүгінгі қөзқарас, өркениеттің даму жолына әсері” деген тақырыпта өтті. Форумның І сек­циясына кімдер келмеген. Мұ­сылмандар, христиандар, будда­лықтар, тіпті атеистер де бар. Бар­лығын ойландырған рухани мә­дениеттің өркениет дамуына әсері. Алғашқы болып мінберге көте­рілген Новосибирь қаласынан келген Ирина Арефьева рухани даму үйлесіммен өрбу үшін алды­мен жаратылыс заңдылықтары бұзы­лмауы шарт, Жаратушы бізді түрлі етіп жаратты, біз түрлі мәде­ниет пен өркениетті таратушы­лармыз, бірақ осының барлығы қатар жүргенде эволюциялық даму жолынан, Жаратушы иенің сілтеген бағытынан ауытқымауы тиіс. Сонда барлығының табиғи үйлесімі ор­нына келеді, деді. Өткен ғасырда жер бетіндегі мемлекеттер ұғыныстыққа жетеміз деп Ұлттар Лигасын, онан кейін Біріккен Ұлттар Ұйымын құрды. Бірақ әлі діттеген жерге жеткен жоқ, деп жалғады сөзін шешен. Сондықтан, адамзат өркениетінің дамуына жаңа вектор қажет. 1992 жылы қазанда Қазақстанның сол кездегі астанасы Алматы қаласында Бүкіләлемдік рухани келісім конгресінің 1-ші сессиясында конгреске қатысушылар 18 қазанды әлем бойынша Рухани келісім күні деп бекіту жайын көтерді. Бұл – өте орынды бастама. Ресейлік ақын, философ Эдуард Балашов сөзінің негізгі желісі адамзат өркениетінің болашағы үшін жас ұрпақ тәрбиесінен ма­ңыз­ды ештеңе жоқ дегенге сайды. Адам­гершілігі мықты адам ғана биік рухты отбасын құрады, сондай рухтағы балалар тәрбиелейді, осын­дай мемлекет құрады. Мемлекеттің өзі негізге алатын конституцияның өзі сол мемлекеттегі халықтың ділімен санасуы қажет. Ал тәртіп де­геніміз – ардың бұйрығын орындаушы болуы тиіс. Өзінің ары алдында тайсалмай тура қарайтын жан тәртіпсіздікке, қиянатқа, әділетсіздікке бармайды, деді ол. Бүгінгі күні адамзат атаулы жер бетіндегі барлық баланы өз балам деп қарауы тиіс, деген шешен осы орайда Мадагаскар аралын мысал ете кетті. Онда балалардың әкесі кім екеніне қарамастан, егер олардың шешесі жаңадан тұрмыс құрса, өгей әке үшін бұрынғы күйеуден туған балалар өз баласы болып саналады екен. Әрине, мен елдің барлығы мадагаскарлықтарша ойлап кетеді демеймін, алайда, жер бетіндегі барлық балаларға өз балаңдай қарасаң, әділетсіздікке жол жоқ. Кедейшілік пен сауатсыз­дық та болмайды, деп ой қорытты Э.Балашов. Белгілі ресейлік продюсер Бари Алибасов атеист көрінеді. Өз сөзінде ол адам баласының био­сфераға туған баласы тәрізді емес, өгей шешедей қарайтынын айтып мәселе көтерді. Продюсерден соң мінберге көте­рілген жапондық мейман Масами Саянджи сөзі Б.Али­ба­сов­тың материалистік көзқарасынан өзгеше шықты. Масами ханым сөз құдіретінің күшіне баса мән берді. Сөз – билік, сөз – дін, сөз – шын­дық, сөз соғысқа да, бейбіт­шілікке де әкеледі. Сөз құдіреті қоғам дамуына, мемлекет дамуына әсер етеді. Сондықтан адам баласы сөз құдіретіне қалай болса солай қарамай, оның құдіретін жасам­паздыққа жұмсағаны абзал. Егер жер бетіндегі әр адам айтқан сөзіне толық жауап берсе рухани биіктікке көтеріле түсер еді, деді жапондық қайраткер әйел. Ол–Әлемдік Гоя бейбітшілік қорының төрайымы екен. Секция жұмысында қазақстан­дықтар да өз үндерін жеткізді. Орыс тілі пәнінің мұғалімі Ләззат Жәутікованы қоғамдағы кедейшілік пен асқан байлық арасындағы ара­салмақ толғантса, Әуезхан Қодар үнқатысу үшін тек өзіңе ғана емес, сенімен үнқатысу орнатар жаққа да өзіңдей қарауың маңызды. Бұл дегеніміздің өзі – таным кеңістігін байыту. Мысал үшін, қазақ ұлттық мәдениетіне модернизм, постмо­дернизм ұғымдары сәйкес емес деп алайық. Дегенмен, оның барлығын түйсінудің өзі ұлттық мәдениеттегі көптеген үдерістерді дамытуға катализатордай әсер ететіні айқын. Ал ұлттық мәдениет көкжиегінің кеңеюі өзгелерде жүріп жатқан үдерістерді теріске шығармағанда шын мәнінде жүзеге асырылады. Егер өзіңді танығың келсе, алды­мен қарама-қарсы жақты зертте. Қазақстан рухани дамуында әлемге есігін ашып, өзінің рухани мұра­сының өткені мен бүгінгісіне сын көзімен қарай алуы тиіс, деді. Ресейлік Лев Семашко өз сөзін соңғы төрт ғасыр бойына адамзат баласы индустриялық өркениетте өмір сүріп келеді деп бастады. Оның басты құндылығы – мате­риалдық байлық, экономиканы дамыту үшін пайданы қайтсем кө­бейтемін деп экономиканы алдың­ғы орынға шығару. Оның ойынша, осы үдеріс әлі солай жалғасып келеді. Индустриализм, экономизм, технократизм, материализм, импе­риализм атты көп “измдер” өр­кениеттің синониміне айналып кеткендей. Бұл – шарықтау емес, түптің түбінде шектелуге, мүжілуге әкелетін қатер. Осындай ортада рухани мәдениеттің өзі жоғарыда айтқан “измдерге” қызмет жасап жүр. Ал ол, керісінше, адамзаттың негізгі құндылығы – адамдардың рухани және әлеуметтік баюына жұмыс атқаруы тиіс-тін. Әрине, бұл қоғамда да осы үдерістің зиянды екенін айтып дабыл қағушылар, түрлі мақалалар мен шығармалар жазып, адамдарды оятқысы келетін жандар бар. Алай­да, осы ғасырлар жүзінде тұтастай ойлау жүйесіне өзгеріс енген жоқ. Бұл ғасырлар өзінің тарихи мис­сиясын атқарып болды, қажетті мате­риалдық базалар жасалды, енді бетті дұрыс бағытқа бұрып, рухани мәдениет алдыңғы орынға шыға­тын өркениет құратын уақыт жетті. Рухани дүние екінші қатарға ысырылған заманда жоғарыдағы “измдер” өздерінің күшінің әлсіз­дігін мойындап отыр. Олар қыл­мыс, террор, нашақорлық, т.с.с. па­талогиялармен күресе алмайтынын білді. Ендеше, жаңа мыңжыл­дықтың алғашқы ғасырында адам­зат баласына құндылықтардың мәнін ашатын жаңа көзқарас керек. Секция жұмысы cан түрлі ой айтқан шешендер сөзімен тұз­дықталып аяқталды. Алаңдатқан түйткілдер түйіні қандай? Кеше ғалам ғалымдарының басқосуында егжей-тегжейлі талқыланып, рухани ортақ мәселелерді шешуде өзара ынтымақтастық пен   мәдени байланыстардың орны қашанда биік болып қала беретіні айтылды. Адам баласы табиғаттан тыс жеке өз алдына томаға-тұйық өмір сүре алмайтыны сияқты әлемдегі бірде-бір ел де, халық та дербес өз алдарына мемлекет ретінде өмір сүргенімен, рухани-мәдени құндылықтарға келгенде бәрібір бірінсіз бірі күн кеше алмайтыны, себебі, түрлі табиғат апаттары жер бетіндегі бүкіл адам баласына қаншалық қасірет шектіріп жатса, басқа да тосын қауіп-қатерлерге қарсы “бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара” жұмылуы соншалық олардың бірлігі мен тірлігіне әсер ететіні белгілі. Жұдырықша жұмылу идеясы тек елдік тұрғыда айтылып қойылатын, өзіңнің жаның мен рухыңа ғана тән құндылықтарды көз қарашығындай қорғау, мәңгі құрмет тұта сүйіп өтумен шектелмейді, адамзат баласы алдында ғаламдық, жаһандық мұнан да ауқымды мәселелер менмұндалайды. Елордада ғалам ғалымдарын бір мақсатқа ұйыстырып, бастарын  қосып жатқан Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы сол қордаланған ортақ түйткілдерді бірлесе шешуге үндеген бірден-бір халықаралық шара саналуда. Парламент Сенатының депутаты, әлеумет­тік-мәдени даму комитетінің төрағасы Ақан Би­жановтың төрағалық етуімен өткен басқо­су­да төрт тақырып бір арнада түйінделіп, ғалам­дық мәселелер әңгіме өзегіне айналды. Кіріспе сөзді ашқан Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің әлеуметтану про­фессоры, үндітанушы, мәдениеттанушы Ким Шилин адамдардың үйлесімді қарым-қаты­настары, саяси, рухани еркіндігі, қоршаған ортаға, балаларға деген сүйіспеншілік туралы айта келіп, рухани салада  атқарылып жатқан жұ­мыстарға оң бағасын берді.  Бұл ретте Ресей Қазақстаннан үлгі алуы керек, деп атап өтті ғалым. Тарихи отаны Ресей болып саналса да Мәскеу мен Санкт-Петербургте Лев Гумилев сынды ғұламаның атында әлі күнге дейін бірде-бір оқу орны жоқ, ал елорда түрколог ғалымға ілтипат білдіруден біздерді басып озып кетті. Ресейден бұрын осынау тұлғаға Қазақстанның айрықша құрмет көрсетіп, елордадағы ең ірі оқу орнына оның есімін беріп отырғаны “бұл ша­һар шын мәнінде дүние жүзінің рухани ор­талығы болуға лайықты” деген көкірегімдегі се­німді бұрынғыдан да нықтай түсті, деген ол. Бұл ретте ғалым сөзін патриоттық екпінде са­бақтады. “Ресей үшін жан-тәніммен жұмыс істеймін, мен оны мәңгі сүйіп өтемін. Бірақ менің Ресейдің шынайы патриоты бола тұра, Қазақстанға да осындай адамзаттық ұлы еңбектерге асқан құрметі үшін  сүйіспеншілігім шексіз” деген ойшыл пайымынан жоғары парасат иесі екені аңғарылған. Рас, елорда соңғы жылдары көптеген ха­лық­аралық шараларға ұйытқы болған алып алаң­ға айналып келеді. Бірақ, әрине, бұлай болуы үшін алда әлі көп іс күтіп тұрғаны тағы аян. Ал ол жұмыс қалай атқарылуы керек, ке­ле­шекте кімнің еншісінде қандай жұмыстар бар, мұның бәрі өзара келісім арқылы, тұрақты мәдени байланыстар барысында тиянақ­та­ла­ты­ны мәлімделді. Қазір мұндай өнегелі үлгілерде бә­се­келестіктен гөрі, өзара сыйластық сезімдердің маңызды екені атап өтілді. Израильдің тәнтанушы ғалымы, “Өркениет жарығы” қоғамдық ассоциациясының дирек­торы Борис Элькон қозғаған ой тереңіне бой­ласаң, түпсіз құдықтай тартатын ауқымды әңгі­ме болып шықты. Ол жаһандық сәулет өнері жауһарларын мысалға келтіре отырып, қоғамды үш ұрпаққа бөліп талдау жасады. Соның бәрі­нен де осы кезеңнің арқалар жүгі басқаларға қарағанда салмақтырақ сезіледі. Себебі, адам ба­ласының қазір сана-сезімі мейлінше шарық­тап, дамудың биік сатысына табан тірегенін ешкім жоққа шығара алмайды. Солай бола тұра, әлемде өркениет жарығына көлеңкесін үйірер түйткілдер де азаймай отыр. Соғыс пен ашаршылық, есірткі мен терроризм секілді есте жоқ ескі замандар еншісіне әлдеқашан өтіп, ұмытылар ұғымдар әлі күнге дейін өткір күйіндегі өзекті мәселе болып өркениеттің өңменіне қадалуда. Әлемдік рухани мәдениет мәселесін талқылаған жандарды осындай ортақ дерттер қатты мазалады. Германиядан келген медицина ғылымдары­ның докторы Бернард Швайгер қазіргі болып жатқан оқиғалар және оның адам денсаулы­ғына әсері туралы ойларымен бөлісті. Бүгінгі сәт сайын кезігіп отыратын оқиғалар адамның бірінші кезекте сана-сезіміне әсер етпей қой­майды. Жақсы жаңалық та, керісінше жат көрі­ніс болсын, бәрі де ең әуелі адам пси­хикасына белгілі бір мөлшерде өзгеріс алып келетіні әлдеқашан дәлелденген бұлтартпас ақиқат. Бүгінде әлем жаңалықтарына құлақ түрсеңіз жан түршігерлік оқиғаларды естисіз. Соңғы жылдарғы табиғат апаттарынан зардап шегіп, тағдыр тәлкегіне ұшыраған сандаған жандар­дың мұңына алаңдаушылық білдір­меуге бол­майды. Мұның бәрі бір адамның, бір отбасы­ның немесе бір елдің басындағы ауыртпалық емес, жалпы жер бетіндегі бүкіл адамзат бала­сының ортақ қасірет-қайғысын­дай қабылдана бастауы сана-сезімнің жоғары деңгейге өсуінің бір ғана көрінісі. Өзімшілдік қасиет рухани құндылықтарды бірте-бірте биіктетумен азая береді деген сенім алға озды. Халықаралық өнер фестивальдерінің лау­реа­ты, “Келешек толқыны” ғаламдық жоба­сының авторы әрі жетекшісі, ресейлік Леонид Тимошенко аймақтардағы таланттардың тағ­ды­рын талқылады. Біреуді талантты деп қарау, ал енді бір адамдар мұндай қасиеттен мүлде құр­ала­қан деп бөле-жару дұрыс емес, деп есептейді ол. Адамдардың бәрінің бойында белгілі бір шамада қабілет болатынын ескеру керек. Ғаламдық жоба иесі өзінің ғажайып ізденісінде сол ойын жүзеге асыруға талпынбақ. Бұл бір елдің аумағынан шықпай қалмаса екен деп үміттенеді. Автордың жобасы қазірдің өзінде көптеген елдерден қолдау таба бастапты. Қытайлық Хоу Цзинлинь көкейкесті ойларын осы жиынға әбден түйіндеп келіпті. Ол мәдениеттің руханилығы мен өркениеттің қарама-қайшылығы, рухани экологиялық өркениет және оның тұрақты дамуы, таралуы, оқу-ағарту шаралары жайында өте қызықты мағлұматтарды алға тартса, Еуропа жастары ісі жөніндегі халықаралық бөлімнің жетекшісі Гарсия Сицилия Инес бостандық, теңдік, бауыр­малдық жайындағы тұшымды әңгімесі­мен жұртты иіріп әкетті. Өзі және “Мир через культуру” халықаралық ассоциациясын басқа­ра­тындықтан, сөзін негізінен жастар пробле­масымен сабақтастыра өрбітті. Адамдардың арасындағы бауырмалдық сезімді күшейтсе, барлық жұрт бір-бірімен туыстай, бауыр жандардай жақындаса түсер еді, келешекте осындай біртұтас мемлекет құруымыз керек, деп үмітпен аяқтады сөзін. Ресей жоғары шығармашылық жазушылар кеңесі одағының мүшесі Ямиль Мұстафин Ре­сейде қазақтың хас батыры Бауыржан Момыш­ұлына, шығыстың қос жұлдызы Мәншүк Мәметова  мен Әлия Молдағұловаға қалай құр­мет көрсетіп отырғандарын тебірене жеткізді: “Мен үйдің тоғызыншы баласымын. Анам марқұм тоғызың тоғыз түрлісің, бірақ бәріңді жүрегіммен бірдей көремін деп отырушы еді. Сол айтқандай, бес саусақ бірдей болмағанмен, әрқайсысының өз орны бар емес пе? Кеңестік кезеңнің кейбір жарқын беттерін көңілден сызып тастай алмаймын. Қазақстан мен Ресей арасындағы өзара достық қарым-қатынастың мұнан да басқа шынайы үлгілерін көптеп кездестіруге болады”, деді. Бірнеше секция бойынша рухани мәде­ниеттің өзекжарды өткір мәселелерін баяндап, ұсыныс-тілектерімен, тың жобаларымен бөліскен сала мамандарының түптеп келгендегі байламы – ХХІ ғасырдың сәулеттік жауһары осы күндерде өзін өркениетке ілескен әлемдегі ең жас қала ретінде танытып қана қоймай, дүние жүзіндегі айтулы тұлғаларды, құрметті есімдерді молынан тоғыстырған мәдени оқиғаға куә шаһар болып тарих парағына қатталуда. Өзара ой бөлісіп, іштегі шерін толғана бір тарқатуға себепші болған елордаға олардың сезімі селдей, көңіл-күйі көлдей болып көрінді. Қатысушылар лебізі Ежелгі дәстүр жалғастығы Ақай КЕНЕ,  “Алтай” рухани  орталығының президенті: – Ұлы Дала әрқашан да халықтардың басын қоса білгені тарихтан белгілі. Астанада өтіп жатқан Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы – соның заңды жалғасы іспеттес, өте құптарлық әрі мақтанарлық оқиға. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бұл бастамасы сол жасампаз ізгі дәстүрдің жалғасы. Біздер әрқашан қонақтарды жайымен қарсы ала білдік, сол қонақжайлылығымыз осындай ірі шараны өткізуден көрініс табады. Менің пайымымша, мұның артында үлкен болашақ бар, ата-бабаларымыздан қалған дәстүр бар. Бізде, Алтайда “адам адаммен бай” деген қанатты сөз бар. Көшпелілердегі бұл қағидатты ұғымға сайсақ, дос таба білудегі, қонағын күте білудегі әрекеттердің барлығы да байлық деп саналса керек. Аталған форумға қатыса оты­рып, өзімнің бір саты болса да байи түскенімді сезінемін деген ойдамын. Алтайда біз де қарап қалмай, өзіміздің түркілік дәстүрлеріміз бен мәдениетімізді сақтап қалуға әрекеттеніп келеміз. Әсіресе, соңғы жылдары бұл үрдіс белсенді түрде жалғасын тауып, қазіргі заманға лайық орнын алуда. Сондықтан болашақ осындай дәстүрлерді жаңғырту арқылы өміршеңдігін дәлелдей алмақ. Бір кездері ата-бабаларымыз, Бумын қаған, Шыңғыс хан түркілік миссияны орындап келсе, қазір ол Н.Назарбаевқа жүктеліп отырғандай. Жылылық жетіспей жатады Фарух ЗАКИРОВ, “Ялла” ансамблінің жетекшісі: – Біз Бүкіләлемдік рухани мәдениет фо­румы­нан тек жақсылық қана күтеміз. Бұл жерде көптеген әлемге әйгілі тұл­ғалармен бетпе-бет кө­рісіп, тіпті қол алысудың өзі неге тұрады. Рухани құндылық­тардың сөз болуы, мәдениеттің тереңіне бойлау қазіргі кезде қажет әрі маңызды екендігін көр­сетіп отыр. Астананы өзінің мәртебесін алмай тұрған кезінен білемін. Өңір эволюциялық жол­мен дамып келе жатқа­нына көзім жете түсті. Бір кездері кент сияқты бол­ған қала қазір мегапо­лиске айналған. Осыны көріп, көңілде қуаныш ұялағанын несіне жа­сырайын. Жақында ғана осы Тәуелсіздік сарайында концертіміз өтіп, оған өнерсүйер қауымның көп келуі халықтың мәдениетке, өнерге деген сүйіспеншілігін көрсетті. Біз, әрине, бей­бітшілікті дәріптеп, бақытты, достықты және адами сезімдерді әнге қостық. Міне, бетпе-бет өзіңнің тыңдарман­дарың­мен кездескенде сезінген жылылық осы форумнан да көрініс табуда. Егер әркім осы форумнан бір жылылық алып кетсе, онда оның өзін өзі ақтағаны деп білемін. Рухани азық алудың артында адамдардың бір-бірімен араласуы жатыр. Қазіргі заманда әлемдегі орын алған әр түрлі қақтығыс­тардан құлақ тұнады. Соның орнына “Ассалау­ма­ғалейкум” деп амандасқанымыз­дың өзі неге татиды. Бұл амандасудың артында “мен саған бейбітшілік тілеймін” деген жылы сезімнің жат­қаны және де соған жауап беріп жатудың өзі рухани байлық болып есептеледі. Егер мен сахнада тұрып ән айтсам, оны тыңдар­ман ерек­ше зейінмен тыңдаса, мұндайда бір ғанибет, яғни рухани байланыс бар деген сөз. Әмбебап құндылықтар қажет Бокан ЮРИЙ, Жаһандық бейбіт мәдени зерттеулер орталығының президенті: – Аталған шара маңызды әрі кең ауқымда өтіп жатыр. Қазір әлемдік қоғамдастық, өкінішке қарай, тұрақтылық жолымен дамымай келеді. Әр түрлі деструктивті жәйттердің көбейіп кеткені байқалады. Осы ретте Қазақстан және оның басшылығы қазіргі таңдағы қауіптерге қарсы әрекеттерге көшіп, көптеген түйткілдер­дің шешімін табуына қолұшын беруде. Мен үшін бұл өте маңызды. Адамзат басына төнген осындай жағдайдан шығу үшін әмбебап рухани құндылықтардың жүйесі қажет екені де белгілі. Бағыт-бағдардың өзі форумның атауында жатса керек, ол, сонымен қатар, рухани құндылық­тардың иерархиясын құрайды. Жаһандану дәуірінде осындай үлкен ауқым­дағы шараны өткізу өте маңызды. Осы ретте аталған халықаралық форумды өткізуге мұрын­дық болған ел басшылығына, әсіресе, Пре­зидент Нұрсұлтан Назарбаевқа ізгі рахметімізді айтқымыз келеді. Көптеген шығындар болғаны анық, соған қарамай, жақсы жағдайлар жасалынды. Бұл шығындардың барлығын адамзат болашағы үшін, ертеңге деген сенім ұялату үшін жасалған қадамдар деп қарастыру қажет. Олимпизм қазіргі әлемнің әмбебап рухани құндылықтарды іздестіру жүйесіне айналып отыр. Барлығының басын қосатын құндылықтар қажет болса, ежелгі Грекияда туындаған олимпиялық идеялар бүгінгі таңда да маңызды бола бастады. Әмбебап құнды­лықтар дегеніміз баршаға ортақ әрі қоғамның барлық таптары тарапынан қабылданатын құндылықтар. Әмбебап құндылықтардың астарында тұрақтылық деген кең ұғым жатыр. Тұрақтылық дегеніміз – өмір. Әлем форум арқылы елді таниды Арманд АССАНТЕ, голливудтық актер: – Әр түрлі фильмдер арқылы адамдар көптеген нәрселерді ұға бастайды. Өнер адам қиялын ұш­тап, белгілі бір жетістік­терге жетуге итермелейді. Бұл саладағы жетістіктер осындай Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумының өтуіне мұрындық болса, сол арқылы ол әлемге жайылып жатады. Яғни, әлем форум арқылы елді таниды. Ел имиджі жолындағы серпінді секірістер Кеше Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы аясында “ІІІ мыңжылдықтағы білім беру: отбасы, мектеп, қоғам” атты төртінші секциялық мәжіліс өтті. Үш күнге жоспарланған форум шеңберінде бүкіләлемдік рухани мәдениеттің басты мәселелері талқыланды. Ал университетке жиналғандар адамзат өркениетіндегі дағдарыстар жүйесі жайлы озық ойларын ортаға салса, оның кейінгі ұрпақ үшін рухани құндылықтардың жаңғыруына өз септігін тигізері анық. Форумның қазақ жерінде өтуі егеменді еліміздің имиджін қалыптастыруға зор үлес болып қосылмақ. Мақсат – рухани және мәдени құндылықтардың мәртебесін жоғарылату. Еуразия ұлттық университетінің ректоры Бақытжан Әбдірайымов: “Қадірлі зиялы қауым, біз бүгін тәуелсіз Қазақстанның төрінде, жас Астананың оқу ордасы – Еуразия ұлттық университетінің қонақжай ұжымында сіздерді қарсы алғаны­мызға өте қуаныштымыз. Оқыту­шылар мен студенттер құрамының атынан қазақ жеріне келулеріңізбен құттықтаймын. Бәріміз білеміз, ата-бабаларымыздың бағзы заман­дардан бері жаратылыс пен бей­бітшілік үшін өмір сүріп, соның жолында күресіп келе жатқан­дығын. Осы ізгі ойларымызға жетудегі алғашқы қадамдарымыз жемісті болғай!” – деп секция отырысын ашып берді. Форумның қадірлі қонақ­тарының бірі ретінде отырысқа “Өзіңді-өзің таны” бағдарла­ма­сының авторы мен жетекшісі, Қазақстанның бірінші ханымы Сара Назарбаева қатысты. Есте­ріңізде болса, биылғы жылдың 1 қыркүйегінен бастап Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен еліміздің барлық мектепке дейінгі білім беру ұжымдарында, жалпы білім беретін мектептерде, гума­нитарлық колледждер мен пе­дагогикалық жоғары оқу орын­дарында “Өзіңді-өзің таны” атты жаңа пән енгізілген болатын. Мә­жіліс барысында өзіңді-өзің таны түсінігі жайлы көптеген сауалдарға жауап алу мүмкіндігі туды. Сара Алпыс­қызы: “Осыдан он жыл бұ­рын осы курсты оқи бастаған едім. Көп ұзамай, оның қоғамдық қажеттілігін тереңдей түсініп, отан­дық білім беру бағдарламасына енгізуді армандадым. Бүгінгі таңда біздің қоғам аталған пәннің маңыз­дылығын түсінді. Республикадағы барлық мектептерде ол арнайы оқыту сабағы ретінде енгізіліп отыр. Әрине, осы үшін ел бас­шы­лығына, Үкіметке және бұл бағдарламаны насихаттауға атса­лысқан барлық азаматтарға шексіз алғысымды айтамын”, деп өз ризашылығын білдірді. Сонымен қатар, жиын бары­сында, “Бөбек” қоры түсірген бейнефильм тамашаланды. Фильм ата-ана мен бала, оқушы мен мұғалім арасындағы сүйіспеншілік және жылылық, мейірімділік пен даналыққа толы екендігін көрсетті. Тәрбие сағаты тұрғысынан түсіріл­ген фильмді тамашалаған форум қатысушыларының көпшілігі көз жасын сүртіп алды. Ондағы ананың баласына деген махаббаты барынша ашылғандығы көпшілікке сілкініс берді. Ана жүрегінен шыққан ыс­тық лебізді тыңдаған баланың көз жасы ешкімді бей-жай қал­дырмады. Алғашқылардың бірі болып Ресейдегі гуманистік педагогика халықаралық орталығының жетек­шісі профессор Шалва Амона­шви­ли баяндама жасады. Оның “Білім беру саласындағы рухани мәдение­тіміздің мәні” деген тақырыпта сөйлеген сөзі өте қызықты болды. Шалва Амонашвили: “Бүгінгі кезең – технологияның барынша қарыш­тап дамыған кезеңі. Оған қарсы ешкім уәж айта алмас. Десек те, инновациялық озық үлгілерге көп көңіл бөлініп, рухани мәдение­тімізді шетке ысырып жатқан жайымыз бар. Гуманистік педа­го­гиканы дұрыс түсінуіміз үшін, ең алдымен, бір-бірімізге деген қа­рым-қатынасымыз жоғары дең­гейде болуы шарт. Ол үшін көздегі жас, шаттық, қуаныш, күлкі, жақсы не жаман күйдегі сезімдердің қадірін жете түсінгеніміз абзал. Бұл – бірінші мәселе. Екіншіден, кез келген ғылыми оқулықтарды алып қарасаңыз, онда махаббат, жылы­лық, сүйіспеншілік деген рухани мәдениет кездеспейді. Барлығы бір­дей стереотипке негізделіп жазыл­ған дүниелер. Бұл – қоғам мен мәдениет үшін өте қауіпті іс. Өмір­дегі кез келген үдеріс махаббат арқылы ғана жүзеге асатынын мойындағанымыз дұрыс. Ал оны мойындамау – көптеген олқылық­тарға соқтыратыны әмбеге аян. Ал үшінші мәселе – сыйластық. Мұға­лімді, ата-ананы, өзін-өзі сый­ламау бүгінгі күннің өзекті мәсе­лесіне айналып отыр. Демократия­ның кең көрініс тапқан тұсында осындай рухани мәдениетімізден жұрдай болып бара жатқандығымыз жасырын емес. Қай ел болмасын, бәрінде бірдей осы қателік кезде­сетінін аңғардым”, деп Сара Алпысқызының ойын ары қарай сабақтады. Секциялық мәжіліс барысында алыс-жақын шет елдерден келген форум қатысушылары, яғни Гер­манияның білім беру жүйелерінің басшысы Манфред Кюфнер, ака­демик Валерия Ниорадзе, Авс­трияның жастар ісі жөніндегі өкілі Виктор Эстер, сондай-ақ Украина, Эстония, Грузия, Өзбекстан, Мол­дова, Латвия елдерінен келген белгілі педагог-мамандар өз ой-пайымдарын ортаға салды. Шара барысында Қазақстанның бірінші ханымы, “Бөбек” қорының төр­айымы Сара Назарбаеваға Еуразия ұлттық университетінің ғылыми кеңесі рухани мәдениетті дамыту ісіне қосқан үлесі үшін “Еуразия мақтанышы” медалімен марапат­тады. Аталған наградаға Ресей мен АҚШ-тың екі ғалым-профессоры да ие болды. Ізгілік ізденістері Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумы барлық өзге де қоғамдық құндылықтардың үстіндегі мәдениет пен руханият басымдықтары­ның нығаюы жолындағы қазіргі өркениеттің жүйелі дағдарысынан шығуды іздестіруге арналғаны белгілі. Осыған орай Парламент Мәжілісінің отырыс залында да секция жұмысы ұйымдастырылып, онда жаһандық стратегиялық бастамалар тақырыбында талқылаулар болып өтті. Мәжілістің жалпы отырыс залында өткен жаһандық страте­гия­лық бастамалар тақырыбын­дағы мәжілісті Мәжіліс депутаты, белгілі ғалым Кенжеғали Сағадиев жүргізіп отырды. Форумның көздеген мақсаты өте жоғары, ол – қазіргі заманның жылдан жылға күрделеніп бара жатқан дағдары­сынан шығудың амалын бірлесе іздеу. Адамзаттың болашақ ізгілік жолын рухани мәдениет деп біліп, оны ең жоғары адами құндылық дәрежесіне көтеру уақыт талабына айналып отыр. Аталған секция жұмысына танымал қоғам және мемлекет қайраткерлері, ғалымдар, шығар­ма­шылық зиялы қауым өкілдері, қысқасы, көптеген зиялы азамат­тар қатысты. Барлығын алаңдатып отырған мәселе адамзаттың тұрағы болып табылатын Жер шарының қазіргі жағдайы. Жер-ана өз тарихында терең дағдарыстық кезеңді басынан кешіріп отыр, деді Кенжеғали Әбенұлы. Бұдан шығатын қорытынды – адамзат өзінің болашағы туралы ойлауы тиіс, турасын айтқанда, өз бола­шағын өзі таңдауы керек. Секция жұмысы жаһандық стратегиялық бастамалар тақыры­бына арналғандықтан, оған қа­тысушылар назарына  Ноосфера­лық этиканың экологиялық конс­титуциясының тұжырымдама жобасы ұсынылды. Негізінен бұл тақырып бойынша жүзге тарта ғалым баяндамаға жазылыпты. Алайда, мұншама адамға сөз беру де мүмкін емес еді. Сондықтан сөз осы жоба авторларының бірі – ре­сей­лік ғалымдарға берілді.  Әлем­дік ноосфералық-рухани эколо­гия­лық ассамблеясының төрайы­мы Любовь Гординаның сөзіне қарағанда, жаңа конституция жобасын әзірлеу барысына барлық адамзат бей-жай қарай алмайды. Бұл жобаны жүзеге асыру 1995 жылы Ресей Мемлекеттік Дума­сы­ның экология жөніндегі комите­тінде “Тұрғындарды энерго-ақ­па­рат­пен қамтамасыз ету жағдайын жақсарту туралы” заң жобасы тал­қыға түскен күннен бастау алып­ты. Жан-жақты пысықталып, қол­дауға ие болған заңдық құжат араға үш жыл салып, парламент ауысқан соң керегі болмай ысы­рылып қалған. Бірақ жоба автор­лары аталған құжатты халық­аралық деңгейге шығарып, оны адамзат игілігі үшін жұмыс істеуге икемдеген көрінеді. Барлық заңдық құжаттар адам үшін әзір­ленсе, аталған құжатта адамның өзіне сипат беріліп, оның құ­қық­тық кеңістіктегі орны белгіленген. Оның үстіне алғаш рет адамды әлеуметтік, ғаламдық және биоло­гиялық тұрғыдан қарастырып, оның құқықтары мен міндеттері нақты көрініс тапқан. Ғалымдар адам ағзасының  95 пайызы ақпа­раттық энергетикадан тұратын­дығын анықтапты.  Яғни, бұл адам бойындағы рух пен жан дегенді білдірсе керек. Мәжіліс депутаты Зейнолла Алшымбаевтан форум жұмысына қатысты пікірін сұрағанымызда ол былай деді: “Өтіп жатқан дүние­жүзілік форумның маңызы ерек­ше. Парламент Мәжілісіндегі пікір алысулардан көпшілікті әлемде өмір сүріп жатқан халықтардың келешегі, жалпы адамзаттың ке­лешегі алаңдататынын байқадым”. Сондықтан да Жер шарында өмір сүріп жатқан халықтардың басын­дағы жағдай баршаға ортақ мәселе болса керек. Жер беті халықтарының саны жыл санап өсіп келеді. Оған табиғи ресурстар жетіспейтіндігін тілге тиек еткен депутат жер асты қазба байлықтарын шамадан тыс өндіру етек алғандығын, сондық­тан бұл жағдай адамзатты маза­ламай қоймайтынын алға тартты. Жер-ананың қойнауын қопарып, өзіне қажеттісін алып жатқан адамзатқа табиғат барынша қарсы әрекет жасауда. Қазір әлемде эко­логиялық проблемалар туындай бастауы соның бір айғағы екені анық. Экологиялық жағдай жеке­леген бір мемлекеттерде ғана емес, жер бетіне үлкен өзгерістер алып келуде. Соның себеп-салдары да секциялық отырыс барысында әңгіме өзегіне айналды. Әсіресе соңғы кезде табиғи апаттардың саны артып келе жатқаны байқалуда. Бұл да секция жұмысына қатысушылар тарапы­нан айтылмай қалмады. Оның үстіне адамның өз қолымен жасап жатқан табиғатқа деген қысас­тығы, технологияларды сақтамауы үлкен апаттарға ұрындыруда. Оған АҚШ-тың Мексика шығана­ғындағы соңғы “БритишПетро­леум” компаниясы тарапынан жі­бе­рілген қателіктер мысал бола алады. Секция отырысында аштық мәселесі де назардан тыс қалған жоқ. Дүние жүзіндегі халықтың белгілі бір бөлігі қажетті азық-түлікпен қамтылмаған. Мысалы, ең алып деген Америка Құрама Штат­тары халқы азшылықты құ­раса да ресурстардың 40 пайызын тұтынып отыр. Міне, осындайда адамзат нендей бағыт ұстануы ке­рек, деген түйінді мәселе ортаға салынуда. Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумының маңызы өте жоғары екенін талқылаулар барысы көр­сетіп берді. Ұйымдастырушылар ортаға салынған ғалымдар пікірін топтастырып, кітапша етіп шы­ғаруды жоспарлап отыр. Қатысушылар лебізі Тың идеялар мен бағыт-бағдар бастауы Гаджи МАХАЧЕВ, РФ Президенті жанындағы Дағыстан Республикасының тұрақты өкілі: – Менің айтарым, Бүкіләлемдік рухани мә­де­ниет форумының өт­кі­зілуі маңызды әрі қажет екендігін уақыттың өзі көрсетіп отыр. Экономикалық форумдар жет­кілікті, ал рухани азық болатын жиындардың аз өтіп жатқаны көңілді қобалжытып келе жатқан-ды. Бұл шара соның орнын толтырып тұр. Егер рухани мәдениетке деген көңілімізді көбірек бөлсек, онда елдер арасындағы түсініспеушіліктер орын алмаған болар еді. Сондықтан демократия жолына қадам басқан Қазақстанда форумның өтіп жатуын құптарлық санаймын. Біз көрікті, қазіргі заманға сай Қазақстан Астанасында болғанымыз үшін ғана өзімізді бақытты санаймыз. Баяндамаларда рухани құндылықтарды ба­рынша дамыту қажеттігі тұрғысында көптеген ойлар айтылды. Өкінішке қарай, жастар жағы салт-дәстүрлерді онша түсіне бермейді. Сон­дықтан қазіргі әлемде рухани мәдениет құнды­лықтары өте қажет. Елдің тұтқасы болатын азаматтар көп, бірақ түсініктің жоқ болуынан Дағыстанға тән емес көптеген лаңкестіктер орын алып жатқаны өкінішті. Осының барлығының астарында рухани мәдениеттің біртіндеп жойылуы, жастарды адамгершілікке тәрбиелеудің жоқтығы жатыр дер едім. Мұсылмандарда адам өміріне қол салу – үлкен күнә. Біз Дағыстанда бірдеңені жіберіп алған сияқтымыз. Жастарымызды мәдениетті дәріптеуге, әдет-ғұрыптарымызды сақтауға және рухани құндылықтарды дамытуға үйрет­пегендіктен, олар тыйым салынған ағымдарға ке­тіп қалып жатыр. Осындай форум тың идея­лар мен бағыт-бағдарлар береріне сенім мол. Үлгі етудің ұтымды мінбері Эркам Туфан АЙТАВ, “Еуразия диалогы” Платформасының бас хатшысы: – Әлемдегі рухани мәдениеттің мәселелерін талқыға салып, оны ары қарай дамыту жолдарын қарастыруымыз аса қажет. Бірақ ол мәселелер аса көп көтерілген жоқ. Есесіне әлем халықтарының бір-бірі­мен қалай тату-тәтті өмір сүруіне болады деген жәйт­тер кеңінен әңгі­ме­ленді. Және де мені Қазақ­стан­ның, соның ішінде Астана қаласының дамы­ғаны өте қызықтырды. Соңғы он жылдан бері Қазақстанды бақылап келе жатырмын. Сонда байқағаным, Қазақстан әлемдік саясат сах­на­сында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізді. Ел Президентінің қолға алған саяси қадамдары әлемдегі көптеген елдер тарапынан қолдау тау­ып келеді. ЕҚЫҰ-ға биылғы төрағалық, келесі жылы Ислам Конференциясы Ұйымына төрағалық Нұрсұлтан Назарбаевтың беделінің арқасы деп білемін. Рухани мәдениет туралы айтқанда, оны этика құралы десек, жарасатын шығар. Әр мәдениеттің өзіндік өзгешеліктері бар, бірақ бі­рінші мақсат – қалай бірлесе өмір сүре аламыз деген мәселені шешіп алу. Бұл орайда Қа­зақстан тамаша табысқа қол жеткізіп отыр. Қазақ­станда 140-қа тарта ұлт өкілдері тұрғаны­мен, мәдениеттері мен салт-дәстүрлерінің өзгешелігіне қарамай, бірлесе өмір сүрудің өзіндік тәжірибесін қалыптастыра алған. Міне, осындай форумдар сондай артықшылықтарды ортаға шығарып, үлгі етуге жақсы мінбер. Форумнан жылылықты сезінемін Арнальдо Тамаио МЕНДЕЗ, Кубаның тұңғыш ғарышкері: – Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумының өтуі адамзат үшін өте маңызды деп ойлаймын. Бұл жерде көптеген мәселелер талқы­ланып, көптеген халықтардың рухани құндылықтары хақында ойлар ортаға салынуда. Соның ішінде адамзат тіршілігі үшін қажет саяси-экономикалық, сонымен қатар, әлеуметтік мәселелердің көтеріліп жатуы да орынды дер едім.  Форумды ұйымдастырушы­лар жақсы бір ауан қалыптасуы үшін жұмыстанғанына көз жеткіздік. Кубалықтар үшін Қазақстанмен қарым-қатынастар орнату ерекше маңызды. Сондықтан да біз осында келіп отырмыз. Мен өзім осыдан отыз жыл бұрын “Бай­қоңыр” ғарыш айлағынан ғарышқа самғаған едім. Сол кездермен салыстырғанда осынау бір шағын қаланың осыншама өркен жайғанына таңданысымды жасыра алмай тұрмын. Мұнда тұратын халықтың қонақжайлылығын, ашық та ақжарқын екендігін жақсы білемін. Мына форумнан да сол жылылықты сезініп отырмын. Барлығы да жоғары деңгейде ұйымдас­тырылған. Рухани мәдениет дегеніміз – саяси жүйе ба­рысын қаперге алмағанда, біз, адамдар өз қолымызбен жасайтын ережелер. Таза адамдар әрқашанда ынтымақтастыққа, бейбітшілікке, татулыққа ұмтылып тұрады. Біз үшін бей­бітшілік, достық және жасампаздықтан асқан ештеңе жоқ. Жақындасуға бастайтын қадам Анар РЗАЕВ, Әзірбайжанның халық жазушысы: – Форум – өз уақы­тында өткізіліп отырған өзекті де маңызды шара. Бүгінде әлемдегі халық­тар мен діндер толеранттылық пен өзара түсіністікті қажет етіп отырған шақ. Қазақстан осы ретте әлемдік қоғамдастық тарапынан толеранттылық сипатта танылып қалған ел ретінде белгілі. Осы жерде әр түрлі этностық топтар, діндер мен дәстүрлер бейбітқатар өмір сүріп жатыр. Бұл көптеген әлем елдері үшін үлгі тұтарлық үдеріс. Ал мәдениетке келсек, ол халықтарды жақындата түсетіні белгілі. Егер саясат халықтар арасын алшақтата бастаса, мәдениет соларды қайта жақындатады. Мен мұнда айтылған ойлардың барлығы сөз жүзінде қалып қоймаса екен деймін. Осының аясында көптеген бірлескен жобалар, соның ішінде бірлесе фильмдер түсіру, кітаптар шығару және сол сияқты шаралар қолға алынса деген тілегім бар. Сол сияқты театр гастрольдерін ұйымдастыру да мәдениеттерді жақындата түсуге өзіндік ықпалын тигізеді. Жалпы, форум жақсысы жақсы ғой, әйтсе де жақындасудың өзге де жолдарын қарастыруымыз қажет.  Астанада өтіп жатқан форум елдерді ғана емес, әлемге әйгілі адамдарды да жақындататын ерекше шара екені даусыз. Ақпарат кеңістігін реттеу келешегіміз үшін керек Елімізде болып жатқан Бүкіләлемдік рухани мәдениет форумының “Рухани мәдениет және БАҚ” атты секциясы кеше Парламент Сенатының мәжіліс залында өткізілді. Секция жұмысын Парламент Сенатының депутаты Қуаныш Сұлтанов жүргізіп отырды. Мұнда көтерілген барлық мәселелер бұқаралық ақпарат құралдарындағы рухани мәдениеттің насихатталу деңгейі қандай деген сұрақтың төңірегінде өрбіді. Мәдениеттің өзі адамдардың және мемлекеттердің дамуына зор ықпалын тигізеді.  Секцияның ашылуында сөз сөйлеген Қуаныш Сұлтанов әлем үшін рухани мәдениеттіліктің маңыздылығы жайлы әңгімесін осылай бастады. Біздің мемлекетіміз өзінің тәуелсіздігін алған күннен бастап дүниежүзілік қоғамдастыққа, бүкіл әлемге өзінің бейбіт ниетімен, бағытымен, әлемде тек халықтардың арасындағы үндестік пен түсіністік жағдайын қалыптастыруға үлес қосатындығымен ерекшеленіп келеді. Осы тұрғыдан біздің мемлекетіміз көп жетістіктерге жетті деп ойлаймыз. Тәуелсіздік алғалы бері біздің ешқандай мемлекетпен саяси қайшылығымыз жоқ, керісінше, түсіністік орнаған. Сондықтан да е