Авторлық құқықтар қорғалуға зәру

Бүгінде интернет желісінің кең тарауына байланысты көптеген мәселелер туындауда. Ақпарат алмасудың ең жылдам түрі саналғанымен ол да кемшіліксіз емес. Соның бірі – интернет желісінде авторлық және сабақтас құқықтардың қорғалмауы. Кеше Әділет министрлігінде осы тақырыпқа байланысты бірқатар мемлекеттік органдармен бірлесе отырып дөңгелек үстел өткізілді. Мәселені Әділет, Байланыс және ақпарат министрліктері бірлесіп көтерді. Шындығында да аталмыш мәселенің шешімін табу осы министрліктер құзырына тікелей қатысты. Басқосуға осы іске мүдделі органдар, атап айт­қанда, Бас прокуратура, ІІМ, Ин­дустрия және жаңа технологиялар министрлігі, Мәдениет ми­нистр­лігі, Қаржы полициясы, сондай-ақ қазақстандық ІТ-компаниялар ассоциациясының, Қазақстандық авторлық және сабақтас құқық­тарды қорғау ассоциациясының, құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың өкілдері қатысты. Еліміз 2004 жылдың 16 сәуі­рінде Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының авторлық құқық жөніндегі және орын­дау­лар мен фонограммалар жөніндегі шарттарына қосылды. Бұл шарт­тар мемлекетімізді интернет же­лісінде авторлардың, орындау­шы­лардың және фонограмма шы­ғарушылардың құқықтарын қам­тамасыз етуге міндеттейді. Сан­дық технологияның екпінді да­муы, ғаламтордың тұрақты кеңей­тілуі тұтынушылар үшін жаңа мүмкіндіктер ашты. Қазіргі кезде қарақшылық жолмен көбейтілген түрлі фильмдер, ойындар, музы­ка, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін, сондай-ақ оларды тұтынушылар арасында өзара алмасуға мүмкіндік және жағдай жасайтын сайттар көбею­де. Оның ішінде ғаламтордан алатын түрлі ақпараттарымызды, музыкалық туындылар, фильм­дерді авторлық және сабақтас құқықтарды белінен баса отырып қолданып жүргенімізді өзіміз де біле бермейміз. Өйткені әр туын­дыны, оны даярлаған, сол үшін еңбек еткен жандардың ақысын төлемей, тіпті кейде келісімінсіз сайтқа орналастырып жатады. ДЗМҰ әзірлеген баяндамаға сәй­кес, кино индустриясындағы ав­торлық құқық иелері, қазіргі уақытта күнделікті 400 мыңнан 600 мыңға дейін фильмдерді заңсыз орналастыра алатын тыйым­сыз кеткен қарақш­ы­лық­тан сақтай алатын тиісті қорғау пайда болмайынша, онлайнға өздерінің дыбыстау-бейнелеу туындыларын шығаруға күдікте­неді. Өйткені олар одан материал­дық зардап шегеді. 2010 жылы батыстық ірі киностудиялар бас­шылары интернет арқылы фильм­дерді тарату жалпы таратудан түсетін жылдық табыстың тек 4 пайызын ғана береді деген бол­жам айтқан. Дегенмен Қазақстан заңнамасында бұл мәселе сон­шалықты олқы емес. Атап айтсақ, заңнамада авторлардың құқық­тарын бұзғандығы үшін жауап­кершілік көзделген, оның ішінде ғаламтор да бар. Тіпті 1996 жылғы 10 маусымдағы заңда авторлық және сабақтас құқықты қорғау­дың техникалық құралдарын орнату құқығы да көзделген. Со­нымен қатар құқық иеленушінің келісімінсіз құқықтарды басқару туралы ақпараты жойылған немесе өзгертілген авторлық не­ме­се сабақтас құқықтарды қорғау­дың техникалық құралдарын айналып өтуге мүмкіндік беретін заңсыз пайдаланылатын құрыл­ғылардың көмегімен жасалған авторлық құқық және сабақтас құқықтар нысандары контра­фактілік болып табылады. Әңгіме барысында құқық иелері, орындаушылар ғаламтор­дағы авторлық және сабақтас құқықтар нысандарының заңсыз пайдаланылуына қатысты алаң­даушылығын білдірді. Дөңгелек үстелге қатысушылар зияткерлік меншік құқықтарын сақтауды қамтамасыз ету саласындағы ын­тымақтастық туралы меморан­думға қол қойды. Венера ТҮГЕЛБАЙ.