Облыста жеміс-жидек кластерін дамытудың неге кешеуілдеп отырғанын бір шаруаның мысалы арқылы білуге болады
Меркі ауданындағы “Балабек” шаруа қожалығының бағында алқызыл алма былтыр да, биыл да көп болды. Бірақ, бақ иесі Қазым Рүстемов бұған анау айтқандай қуанып та жүрген жоқ сияқты. Неге?
Іріктелген, сұрыпталған, салмағы 200-300 грамм болатын алманың бір килосын көтере сатып алушылар небары 30 теңгеден сұрайды. Ал облыс орталығындағы базарлар мен дүкендерде “золотой превосходный” деп аталатын дәл осындай алмалар 150 – 200 теңгеден сатылып жатыр. Айырмашылық жер мен көктей ме? Әрине, жер мен көктей. Ал қыстың көзі қырауда, тіпті, бұдан да қымбаттап кетеді.
– Алма сақтайтын арнайы қоймам жоқ менің. Мұны алыпсатарлар да біліп алған, сондықтан “арзан бағаға бермесең, алмаң бір айдан кейін-ақ шіріп кетеді” дегенді меңзеп, өзіне пайдалы бағаға сатып алғысы келеді, – дейді бағбан.
Алмалар шынында, арнайы қоймасы болмаса, бір айға әрең шыдайды екен. Содан соң іріп-шіри бастайды. Сондықтан, ысыраптан қорқып, алмаларды, амал жоқ, арзан бағаға өткеруге тура келеді. Былтыр, мысалы, маңдай тер, табан ақымен өскен өнімді су тегінге беруге қимай жүріп 120 тонна алманы қоқысқа төгуге мәжбүр болған. Ол шығын тонналаған алма ғана емес, 10-12 миллионға жуық теңге болатын.
Биыл алмасын арзан бағаға өткізбеске амалы жоқ. Бірақ алыпсатарлар ірі алмаларды ғана талап ететіндіктен, орташа немесе көлемі одан кішілеу алмаларды бәрібір малға беруге тура келеді. Ал бұл дегеніңіз 10-20 тонна жеміс өсіру үшін төгілген тер зая болды деген сөз.
Базарларда осы ортақол деген алмалардың өзін 100-120 теңгеден сатуға болар еді. Бірақ бағбанның сауда-саттықпен айналысуға дәл қазір уақыты жоқ. Өйткені, бақтың шаруасы шаш-етектен. Көмекшілерінің де сіңбіруге мұршасы жоқ. Рас, бүгінгінің шаруасы өзі бағбан, өзі делдал, өзі саудагер, өзі тасымал иесі болмаса, көл-көсір пайдадан қарадай айырылды дей бер. Мұны Қазым да жақсы біледі. Сондықтан, “бағбанның міндеті – өсіру” деп шірене бермейін деп, яғни алма қымбаттаған кезде өткізуді ойлап қойма салған. Бірақ ол талапқа сай болу үшін тоңазытқыш керек екен. Несие алайын деп еді, “болмайды” деген жауапқа тап болды. Ауданның да, облыстың да ауыл шаруашылық басшылары айтқан жауап осы. Оңтүстік бағбандарының өнімін солтүстікке апарып өткізуге қол ұшын беріп, көмектесейік деген жанашыр басшылар да болған жоқ. Мұндай қамқорлыққа, әдетте, Оңтүстік Қазақстан облысының басшылары құмбыл келеді.
Қазымның бағбан атанғанына көп болған жоқ. Әрі кетсе алты-жеті жыл болар. Бұрын экономист те болып қызмет еткен, сауда саласының да нанын жеуге тура келген. Енді, міне, бағбан. Он жеті гектар жері бар. Алманың “золотой превосходный” деген сорты Меркі табиғатына мейлінше үйірсек пе, әйтеуір, өсімтал. Дәл осы жерде тағы бір мәселе туады. Алма көшеттерін сатып пайда табайын десе, лицензия керек екен. Ал лицензиясы бар шаруашылықтардың өнімдері Қазымдыкіне жетпейді. Сонда бұл кереғарлықты қалай түсінеміз? Неге “Балабек” шаруа қожалығына келгенде несие де, субсидия да, лицензия да “қиын түйін” бола қалады? Сұрастырып көрсек, бәрі шаруалар онша ұната бермейтін “кеңсешілдік”, “қағазбастылық” деген әуре-сарсаңға келіп тіреледі екен. Біраз жүгіріп те көрген. Бірақ санап кеп жіберсе, кеңсе де көп, рұқсат алатын қағазы одан да көп. Ал алма бақтағы он екі ай бойы бітпейтін жұмысты басқарып, бас-көз болатын адам жоқ. Сондықтан қасқырды “жезде”, түлкіні “әпке” деуді білмейтін бірбеткей Қазекең “бюрократия” деген бәлекетке қолды бір сілтепті де, шаруасына қайта кірісіп кетіпті.
Аудан басшылары Қазымды білмейді емес, біледі. Астанадан, облыстан лауазымды бастықтар, министрлер келгенде тіпті елпек қағып кетеді олар. Өткен жылы Ауыл шаруашылығы министрі А. Күрішбаев келген. Ол алма бақтың көлемді жерді алып жатқан аумағына, жеміс ағаштары аралығының біркелкілігіне және осы тірліктің тізгінін бір отбасы ұстап отырғанына сонда қатты таңғалған. Бағбанның басынан сипамаса да, “қандай көмек керек?” деп сұраған. Бағбан қойма үшін тоңазытқыш пен алма бағында жұмыс істеуге арналған трактор керек екенін, бірақ оларды шетелден сатып алу үшін несие ала алмай отырғанын айтқан. Министр мәселені шешуді қасында жалпақтап жүрген облыс, аудан ауыл шаруашылығы басқармаларының қызметкерлеріне шешуді тапсырды. Бірақ ол “тапсырма” министр кеткен күні-ақ ұмытылды.
Облыста жеміс-жидек кластерін дамытамыз деген бағдарлама бар. Бау-бақшаны дамытуға арналған басқа бағдарлама да жоқ емес. Ендеше, меркілік бағбанға қол ұшын беру үшін басшыларға не кедергі болып отыр? Әлде, “алма піс, аузыма түс” деген мысалдағыдай, бағбан байғұстың “алманың ақшасын бөлісейік” деген бір ауыз сөзін күтіп жүр ме?!.
Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ.
Жамбыл облысы, Меркі ауданы.