Алма піс, аузыма түс...

Облыста жеміс-жидек кластерін дамытудың неге кешеуілдеп отырғанын бір шаруаның мысалы арқылы білуге болады Меркі ауданындағы “Бала­бек” шаруа қожалығының ба­ғын­да ал­қызыл алма былтыр да, биыл да көп болды. Бірақ, бақ иесі Қазым Рүс­темов бұған анау айтқандай қуанып та жүрген жоқ сияқты. Неге? Іріктелген, сұрыпталған, сал­ма­ғы 200-300 грамм болатын ал­ма­ның бір килосын көтере сатып алушы­лар небары 30 теңгеден сұ­рай­­ды. Ал облыс орталығындағы базарлар мен дүкендерде “золотой превосход­ный” деп аталатын дәл осын­дай ал­малар 150 – 200 тең­ге­ден сатылып жатыр. Айыр­ма­шы­лық жер мен көктей ме? Әри­не, жер мен көктей. Ал қыстың көзі қырауда, тіпті, бұдан да қым­баттап кетеді. – Алма сақтайтын арнайы қой­мам жоқ менің. Мұны алып­са­тар­лар да біліп алған, сон­дық­тан “арзан бағаға бермесең, ал­маң бір ай­дан кейін-ақ шіріп ке­теді” де­генді меңзеп, өзіне пай­да­лы бағаға сатып алғысы келеді, – дейді бағбан. Алмалар шынында, арнайы қоймасы болмаса, бір айға әрең шыдайды екен. Содан соң іріп-шіри бастайды. Сондықтан, ысы­раптан қорқып, алмаларды, амал жоқ, арзан бағаға өткеруге тура келеді. Былтыр, мысалы, маң­дай тер, табан ақымен өскен өнім­ді су тегінге беруге қимай жүріп 120 тонна алманы қоқысқа төгуге мәж­бүр болған. Ол шығын тон­налаған алма ғана емес, 10-12 миллионға жуық теңге болатын. Биыл алмасын арзан бағаға өт­кіз­беске амалы жоқ. Бірақ алып­­са­тарлар ірі алмаларды ғана талап ететіндіктен, орташа не­ме­се көлемі одан кішілеу алма­лар­ды бәрібір малға беруге тура келеді. Ал бұл дегеніңіз 10-20 тонна жеміс өсіру үшін төгілген тер зая болды деген сөз. Базарларда осы ортақол деген алмалардың өзін 100-120 теңгеден сатуға болар еді. Бірақ бағбанның сауда-саттықпен айналысуға дәл қазір уақыты жоқ.  Өйткені, бақ­тың шаруасы шаш-етектен. Кө­мек­шілерінің де сіңбіруге мұр­ша­сы жоқ. Рас, бүгінгінің шаруасы өзі бағбан, өзі делдал, өзі саудагер, өзі тасымал иесі болмаса, көл-көсір пайдадан қарадай айырылды дей бер.  Мұны Қазым да жақсы біледі. Сондықтан, “бағбанның міндеті – өсіру” деп шірене бермейін деп, яғни алма қымбаттаған кезде өткізуді ойлап қойма салған. Бірақ  ол талапқа сай болу үшін тоңазытқыш керек екен. Несие алайын деп еді, “болмайды” деген жауапқа тап болды. Ауданның да, облыстың да ауыл шаруашылық басшылары айт­қан жауап  осы. Оңтүстік бағбан­дары­ның өнімін солтүстікке апарып өткізуге қол ұшын беріп, көмек­тесейік деген жанашыр басшылар да болған жоқ. Мұндай қамқорлық­қа, әдетте, Оңтүстік Қазақстан облы­сының басшылары құмбыл келеді. Қазымның  бағбан атанғанына көп болған жоқ. Әрі кетсе алты-жеті жыл болар. Бұрын экономист те болып қызмет еткен, сауда са­ла­сының да нанын жеуге тура кел­ген. Енді, міне, бағбан. Он жеті гек­тар жері бар. Алманың “золо­той превосходный” деген сорты Меркі табиғатына мейлінше үйір­сек пе, әйтеуір, өсімтал.  Дәл осы жерде тағы бір мәселе туады. Алма көшеттерін сатып пайда табайын десе, лицензия керек екен. Ал ли­цензиясы бар шаруашылықтардың өнімдері Қазымдыкіне жетпейді. Сонда бұл кереғарлықты қалай түсінеміз? Неге “Балабек” шаруа қожалығына келгенде несие де, субсидия да, лицензия да “қиын түйін” бола қалады? Сұрастырып көрсек, бәрі шаруалар онша ұната бермейтін “кеңсешілдік”, “қағаз­бас­тылық” деген әуре-сарсаңға келіп тіреледі екен. Біраз жүгіріп те көрген. Бірақ санап кеп жібер­се, кеңсе де көп, рұқсат алатын қа­ғазы одан да көп. Ал алма бақ­тағы он екі ай бойы бітпейтін жұ­мысты басқарып, бас-көз болатын адам жоқ. Сондықтан қасқырды “жезде”, түлкіні “әпке” деуді біл­мейтін бірбеткей Қазекең “бюро­кратия” деген бәлекетке қолды бір сілтепті де, шаруасына қайта кірісіп кетіпті. Аудан басшылары Қазымды білмейді емес, біледі. Астанадан, облыстан лауазымды бастықтар, министрлер келгенде тіпті елпек қағып кетеді олар. Өткен жылы Ауыл шаруашылығы министрі А. Күрішбаев келген. Ол алма бақтың кө­лемді жерді алып жатқан аума­ғы­на, жеміс ағаштары аралығының біркелкілігіне және осы тірліктің тізгінін бір отбасы  ұстап отыр­ға­нына сонда қатты таңғалған. Бағ­бан­ның басынан сипамаса да, “қан­дай көмек керек?” деп сұра­ған. Бағбан қойма үшін тоңа­зыт­қыш пен алма бағында жұмыс істеуге арнал­ған трактор керек екенін, бірақ оларды шетелден сатып алу үшін несие ала алмай отырғанын айтқан. Министр мәселені шешуді қасында жал­пақтап жүрген облыс, аудан ауыл шаруашылығы басқармалары­ның қызметкерлеріне шешуді тапсыр­ды. Бірақ ол “тапсырма” министр кеткен күні-ақ ұмытылды. Облыста жеміс-жидек класте­рін дамытамыз деген бағдарлама бар. Бау-бақшаны дамытуға ар­налған басқа  бағдарлама да жоқ емес. Ендеше, меркілік бағбанға қол ұшын беру үшін басшыларға не кедергі болып отыр? Әлде, “алма піс, аузыма түс” деген мы­салдағыдай, бағбан байғұстың “алманың ақшасын бөлісейік” деген бір ауыз сөзін күтіп жүр ме?!. Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ. Жамбыл облысы, Меркі ауданы.