Әкіммен әңгіме
Теміртаудағы ерен еңбек ортасында шыңдалып, Үкіметте беделді белестерден өткен танымал азамат Серік АХМЕТОВТІҢ Қарағанды облысы басшысы міндетін атқарғанына жыл толды. Өзгерістерді өркендетудегі ізденістердің іске асырылуы қалай, алда тұрған міндеттер қандай? Әкіммен әңгіме осы жөнінде өрбіді.
– Серік Нығметұлы, өңір еліміздің индустриялық жүрегіне теңеледі. Сөз басында облыс экономикасының ағымдағы жылдағы дамуына тоқталсаңыз. Өткен жылмен салыстырғанда өндіріс көлемінің өсімі қандай?
– Биылғы 9 айдағы облыстың әлеуметтік-экономикалық даму қорытындысына қарап, экономиканың базалық салалары қарқынды дамып келеді деп айтуға болады.
Аймақта өнімнің жалпы көлемі бірінші жартыжылдықта 786 миллиард 218 миллион теңгені құрады. Бұл – республикалық ішкі өнімде облысымыз үлесі 8,4 пайыздан 8,6 пайызға көтерілді деген сөз. Оның өсімі қызмет көрсету саласы секторының ұлғаюымен сипатталады. Ол, ең алдымен ішкі сұраныстың өсуі мен халықтың төлем қабілетінің артқандығын көрсетеді.
Экспорттық бағыттағы өнімге сұраныстың артуы өткен жылдың сәйкес мерзіміне қарағанда өнеркәсіптік өндіріс көлемінің 6,6 пайызға өсуіне ықпал етті. Атап айтқанда, өңдеу секторында 6, тау-кен саласында 20, энергетикада 14 пайызға ұлғаю есебінен қамтамасыз етілді. Жыл басынан бері 12 жаңа өндіріс іске қосылып, 5 мыңнан астам жұмыс орындары ашылды. Аймақтың Қазақстан өндірісінің қарашаңырағы саналатындығы белгілі. Сол мәртебесіне сай болуы үшін барлық мүмкіндік қолдан жіберілмеуде.
– Экономиканы одан әрі жаңғырту және әртараптандыруда қандай жобаларға басымдық беріліп отыр?
– Елбасының тікелей тапсырмасы бойынша жасалған үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы шеңберінде облыстан индустрияландыру картасына бастапқыда құны 75 миллиард теңгеден асатын 18 жоба енгізілді. Жобалардың сапасына деген талаптың қатаңдығына қарамастан бәрі қабылданды. Мұның өзі 2192 адамның еңбекке қамтылуына мүмкіндік береді. Бірінші жартыжылдықта 6-уы іске қосылды. 10 жоба жыл аяғына дейін жүзеге асырылып, 755 жұмыс орны ашылады.
Аймақтық үйлестіру кеңесі индустрияландыру картасын тағы 5 жобаға толықтырды. Бұлардың қатарында Қарағанды құю-мәшине жасау зауытында “КазБелАЗ” техникасын құрастыру және қосалқы бөлшектер шығару, “Сары Қазына”ЖШС катодты мыс өндіретін зауыт салу, “Номад”ЖШС бидайды терең өңдеуді игеру, “Майқұдық құс фабрикасы” ЖШС өндірістік кешенді кеңейту бар. Ал “Алтайполиметалл” компаниясы Егіндібұлақ аймағынан ашылған “Көктасжал” кенішін игеруге кірісті. Жылына 3 миллион тонна мыс кенін өңдейтін байыту фабрикасы салынуда. Жаңа өндіріс ошағы кеніш жанындағы Теректі ауылының әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсартуға қамқорлық көрсетпек. Өңірлік маңызы бар мұндай жобалардың саны алдағы уақытта арта түсетін болады.
Қазақстандық үлесті арттыру үдемелі индустриялық даму бағдарламасындағы басым бағыттардың бірі. Облыстың тауар өндірушілері ұлттық компанияларға 20 миллиард теңгеге жуық өнім жеткізеді. Жүйе құрушы кәсіпорындардың сатып алу қабілеті 300 миллиард теңгеге жетіп, отандық өнім үлес салмағы 62 пайызға көтерілді.
Облыс экономикасының негізін кен өндіру және өңдеу өнеркәсіптері құрайтыны мәлім. Аймақтың жалпы қосымша құнының 50 пайызынан астамы аталған салалар есебінен құралады. Осы ерекшелікті ескере отырып және Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес “Базалық өнеркәсіп салаларын дамытудың тұжырымдамасы” жасалды. Шикізатты өңдеу және бәсекеге қабілетті өнімдер шығаруда озық әдістер мен технологияларды ендіруге бағытталған қазіргі заманғы индустриялық жүйе жасау басты міндет ретінде алға қойылды.
Өңір өндірісінің өркендеуіне жол аша түсуде ежелден тән дәстүрлі алты саланы, яғни көмір өнеркәсібін, қара және түсті металлургияны, кен өндіру секторын, металл өңдеу және мәшине жасау, химия және фармацевтика буынын, құрылыс индустриясын дамытуға баса назар аударылып отыр. Мәселен, соның арқасында 2014 жылы ішкі аймақтық өнім өсімі 2008 жылғы деңгеймен салыстырғанда 32, ал еңбек өнімділігі 111 пайызға артуы тиіс. Кәсіпорындардың импорттық үлесін 55-тен 35 пайызға төмендету, энергия шығынын 10 пайызға азайту, инновациялық өндірістер өсімін қолданыста барлары есебінен 6-дан 10 пайызға дейін арттыру міндеттері көзделеді. Алдағы бес жылда жоғарыда аталған тұжырымдама мен индустрияландыру картасы арқылы 104 индустриялық жоба іске асырылады. Айта кету керек, өрлеу бағыты шағын және орта бизнес құрылымдарымен, даму институттарымен бірлесіп жасалды. Осының нәтижесінде инвестициялық жобаларды дамыту мен облыс инфрақұрылымын жақсарту және ресурстық әлеуетін арттыруға бағытталған байланыстардың нығаюы қалыптастырылды.
Тұжырымдамада мәшине жасау саласына серпін беру белгіленген. Оны қайта қалпына келтіру, өнімдер үлесін технологиялық негізде жаңарту, еңбекті жаңаша ұйымдастыру күткендегідей атқарылып жатыр. Осыған орай үш жыл ішінде жалпы қосымша құнды 78 пайызға арттыруға және бұл буында жұмыс істейтін әрбір адамның еңбек өнімділігін 59 пайызға ұлғайтуға қол жеткізілмек.
Әрине, мақсат биік. Бұл үшін өңірдегі мәшине жасау зауыттары, ғылыми мекемелер технопарк базасында “Қарағанды мәшине жасау” консорциумына біріктірілді. Осынау құрылымның таяу болашақтағы міндеті мәшине жасау кәсіпорындары мүмкіндіктерін бір бағытқа шоғырландыру, өндіріс кооперациясымен қатар сауда саясатын қамтамасыз ету, саланың жүйелі жұмысын ұйымдастыру, аймақтық техникалық паркті жаңартуды жүзеге асыру болып табылады.
Консорциум шеңберінде атқарылып жатқан жұмыстар нәтижелеріне қатысты нақты екі мысал келтіруге болады. Біріншісі, кен-шахта құрал-жабдықтарын шығаруды қолға алу, екіншісі, коммуналдық және ауылшаруашылық техникасына арналған аспалы құрал-жабдықтар өндірісін құру.
Бүгінгі күні консорциум құрамына 26 мәшине жасау және металл өңдеуші кәсіпорын, үш институт пен технопарк – барлығы 30 субъект қамтылған. Оларда 2850 адам жұмыс істейді. 9 айдың ішіндегі өндіріс көлемі 2 миллиард 350 миллион теңгені құрады. Бұл ретте консорциум кәсіпорындарына “АрселорМиттал Теміртау” бойынша жүктеме 363, “Қазақмыс” корпорациясына 51, “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ 220 миллион теңге болды. Тау-кен шахталық құрал-жабдықтарын шығару жағдайына келер болсақ, “АрселорМиттал Теміртау” компаниясы мен “Глинник” консорциумының өкілдерімен кеңестер өткізілді. Тараптар қатысу үлестерін 30 пайыздан кем қылмай 2011 жылы Қарағанды мәшине жасау зауыттарында механикаландырылған кешендер дайындалатын болып келісілді.
Сонымен қатар, “АрселорМиттал Теміртау” компаниясы жанынан да Бірлескен мәшине жасау зауыты ұйымдастырылды. Оның құрамына “Тау-кен мәшинелері зауыты”, Стандартты емес құрал-жабдықтар мен шағын механикаландыру, Тау-кен техникасы құрал-жабдықтарын жөндеу” зауыттары және “Энергозауыт” кірді.
Жыл басында Семей мәшине зауытымен Қарағандыда шығарылатын аспалы құрал-жабдықтарды тіркеу үшін 100 МТЗ-82.1 тракторын алмасу туралы меморандумға қол қойылды. Сөйтіп, басқа жақтан сатып алынып келген осындай техника енді 7-11 пайызға арзан бағаға алынады. Астананың “Вектор комбайн” зауытына көліктік арбалар мен минералды тыңайтқыштарды ұнтақтайтын және шашатын жабдықтар жасауға келісім- шарттарға қол қойылды. Оған қоса консорциум көтеру көлік құралдарын, соның ішінде жүк лифтілерін, энергетикалық және көліктік құрал-жабдықтарды, сондай-ақ балама жылу беру агрегаттарын шығарумен айналысады.
– Әңгімені әрі сабақтағанымызда тағы бір көкейкесті жай – шағын және орта бизнесті қолдау мен нығайтуға бағытталған шаралардың ықпал-әсерін айтып өтсеңіз.
– Сауалға орай әуелі деректерге жүгініп көрелік. Соған сүйенсек, мәліметтер кәсіпкерлік құрылымдардың өнім өндіруі былтырғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда 14 пайызға артқанын, яки 188,1 миллиард теңге құрағандығын айғақтайды. Экспортқа бағытталған секторлардағы өндірістің өсуі ішкі сауда айналымының 31 пайызға (6,5 млрд. АҚШ долл.) ұлғаюына ықпал етті. Тауарлардың сыртқы рынокқа өткізілуі өткен жылдағы деңгейге қарағанда 39 пайызға артты (5,5 млрд. АҚШ долл.). Есесіне импорт көлемі айтарлықтай өзгерген жоқ. Сауда балансының оң сальдосы жыл басынан бері 1,5 есеге өсуі де жағымды жаңалық. Бұдан байқалатындай ілгерілеу қадамы жаман емес.
Шағын және орта бизнеске мемлекеттік “Бизнестің жол картасы-2020” бағдарламасы негізінде қанат жайдырылып келеді. Ірі өндіріс орындары жанынан кәсіпкерлік субьектілердің тұтас жүйесін қалыптастыру қолға алынуда. Бұл шара қазақстандық мазмұнды күшейтіп қана қоймай, оның аймақ экономикасының өнеркәсіп саласындағы үлесін арттыра түсуге мүмкіндік береді. Үлкен маңызы бар жобалар жайлы атағанда халық тұтынатын өнімдерді өндіруді ұлғайтуға баса көңіл бөлінуде.
– 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы орындалысын қорытындылайтын кез келіп қалды. Білетініміздей, оның қарқынына жұртшылық риза. Ол сақтала ма?
– Тұрғындарды баспанамен қамтамасыз ету – Елбасының маңызды тапсырмасы. Сол себепті бұл мәселе үнемі күн тәртібінде. Облысымызда осы бағдарлама бойынша өткен 10 айда 23,1 мың шаршы метр немесе 336 пәтер пайдалануға берілді. Құрылыс құлашы одан сайын кеңге сермеледі. Бір айта кетерлігі, бұған дейінгі екі жылда осы мақсаттарға бюджеттен жыл сайын 820 миллион теңгеден бөлінсе, келесі жылдан бастап әр жылға 1 миллиард 68 миллион теңгеден бөлінетін болады.
– Өндірісі басымырақ өңірде тұрғындарды азық-түлік түрлерімен жеткілікті қамтамасыз ету қашаннан оңай мәселе болмай отырғандығы мәлім. Осы істің оңтайы қалай табылып жатыр қазір?
– Алдағы онжылдықта жергілікті экономиканы жедел дамыту агроөнеркәсіп кешенімен бірге өріліп жүргізіледі. Негізінен үш бағытта жүзеге асырылады.
Біріншіден, еңбек өнімділігін көтеру, ауылшаруашылық тауарларының көлемін арттыру, сапасын жақсарту, бәсекеге қабілетті сұранысы жоғары өнім шығаруға қол жеткізу алда тұрса, екіншіден, азық-түлік қауіпсіздігін толық қамтамасыз ету қажет. Бұл ретте үш жыл ішінде ішкі рыноктағы азық-түліктің 80 пайызын төл өнімдері құрауына қол жеткізіледі. Содан соң өндірілген өнімдердің экспорттық әлеуетін көтеріп, сыртқа көптеп өткізілуіне жол кеңейтіледі. Абай ауданындағы “Астро-Агро” ЖШС-нің 2600 мүйізді ірі қараға арналған бордақылау кешені құрылысын бастауы, Майқұдық құс фабрикасының жаңғыртылуы осы бағыттағы ірі қадамдар. Сыйымдылығы 10 мың тонналық картоп сақтау қоймаларын салу бұл өнімге тұтынушылардың сұранымын жыл бойында өтейді.
Осыған байланысты біршама іс-шаралар атқарылып жатқандығын айта кету керек. Облыстық экономика және бюджеттік жоспарлау, ауыл шаруашылығы басқармалары бүкіл ауылдық аудандар әкімдіктері қатысуымен “2010-2012 жылдарға арналған ауылдық кенттерді дамытудың үш жылдық бағдарламасын” жасады. Бұл құжаттың тұжырымдамалық негізі ретінде мемлекеттік инвестицияларды экономикалық жағынан жақсы дамыған елді мекендерге бағыттау жолы анықталды. Түйіндей түсіндіргенде, мектеп, аурухана, мәдениет, спорт кешендерін салуға, жол жөндеуге, ауыз су және жарықпен қамтамасыз етуге арналған бюджеттік қаржылар, ең алдымен, тұрғындарының табыс деңгейі жоғары ауылдарға бөлінеді.
Әрбір ауылда монша, наубайхана, басқа да тұрмыстық нысандары болуына ерекше көңіл бөлініп, олар жоқ жерлерге қаржылай көмек беру қарастырылған.
Жалпы алғанда, ауыл шаруашылығы саласындағы оң өзгерістер жылдан-жылға тереңдей түсуде. Оны экономикалық дамудың маңызды ресурсына айналдыру ұдайы назарда ұсталады.
– Денсаулық сақтау мәселесі де сіздің тұрақты бақылауыңызда екені медициналық мекемелерді жиі аралауыңыздан байқалады. Сөз кезегін соған бұрсақ.
– Соңғы уақытта бұл буындағы серпіліс сезіліп келеді. Дәлірек айтсақ, аналар өлімі өткен жылға қарағанда 5 есеге төмендеп, сәбилер шетінеуінің 15 пайызға азаюы соның бір көрінісі дер едік. Құрт сырқатына шалдығу – 7, одан қайтыс болу 24 пайызға, жүректің ишемиялық ауруынан болған өлім 2 есе кеміді.
Бүгінде көп мәселенің түйіні қаржыға келіп тірелетіндігі жасырын емес. Дегенмен, қолдауға өкпеміз жоқ. Былтыр облыс денсаулық сақтау саласына 30,8 миллиард теңге бөлінді. Бұл мұның алдындағы қаржыландырудан 4,2 пайызға артық. Медициналық ұйымдар бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі бойынша жұмысқа кірісті.
Мемлекет басшысының биылғы Жолдауында салада мемлекет – жеке меншік әріптестік мәселесіне айрықша мән берілуіне байланысты жалпы сомасы 250 миллион теңге көлемінде жеке инвестициялар тартылып, бірқатар жобалар іске асырылды. Теміртауда геподиализ, Қарағандыда зертханалық диагностиканың жоғары технологиялар орталығы ашылды. Кейінгісі, өңірдегі мемлекет-жекеменшік әріптестігі шеңберінде жүзеге асырылған алғашқы жоба. Онда 65 мыңға жуық адамға медициналық қызмет көрсетіледі. Орталықта жеке бизнеске орын бөлінген. Мұндай істер жалғастырыла береді. Алдағы жылда онкологиялық ауруларды емдеудің жоғары технологиялық әдістері енгізіледі. Жобаның құны – 1 миллиард теңге, оны жүзеге асыру үшін шетелдің білікті мамандары қамтылады.
– Аудандарда бірегей емханалар, ауруханалар салынды. Алайда, соларда орнатылған кейбір қымбат қондырғылардың арнаулы мамандар жоқтығынан қолданусыз тұрғандары кездеседі. Кәдеге аспаса, пайдасы шамалы ғой.
– Оныңыз рас. Қандай керемет құрал-жабдықтар сатып алынғанмен, егер оның тілін меңгерген мамандар болмаса, бостан-босқа қалғанмен бірдей. Сондықтан медицина қызметкерлерін оқытуға, әсіресе, шетелде білімін жетілдіруге ерекше талап қойылуда. Сол үшін 43 миллион теңге бөлінді. Олардың алды Санкт-Петербург, Қорған қалаларында, Чехия, Израиль, Литва мемлекеттерінде даярлықтан өтуде. Сонымен қатар, әлемнің алдыңғы қатарлы клиникаларынан білікті мамандар шақырылып, шеберлік сынып өткізу жолға қойылып жатыр. Осындай шараның бірі балалар кардиохирургиясы бойынша өткізілді.
– Қарағанды еліміздегі ең ірі өнеркәсіптік шаһар ғана емес, мәдениет пен өнер орталығы ретінде де аян. Мәдени, ойын-сауық орындары жеткілікті болғанмен, әлі күнге дейін қалада қазіргі заманғы концерттік зал салынбаған екен. Жақында осы мәселе оң шешімін тапқан сыңайлы деген сүйінші хабарды құлағымыз шалып қалды. Соның мән-жайын тарқатып айтып берсеңіз.
– Иә, Сарыарқаның қарашаңырағы саналатын Қарағандының өркенниетті, жоғары мәдениетті шаһарға айналуы күннен-күнге байқалып келе жатқан құбылыс. Мұндағы сан мың өнерсүйер қауымды әсем әнге, әлемдік музыка құдіретіне сусындататын халықаралық талғамға сай заманауи концерттік зал салу уақыт талабы болатын. Енді соның сәті туып, іргетасын қалауға әзірлік басталды. Қаланың көрнекті тұсынан бой көтеретін кезі алыс емес. Мәдениет министрлігі 2011 жылдың инвестициялық жобаларының тізіміне енгізілуін қолдады. Сәтін салса, Қарағанды тағы бір зәулім сараймен сәнденгелі тұр.
– “Мәдени мұра” бағдарламасының аяқталып қалғанын ескерер болсақ, осы жұмыстар тоқтап қалмай ма?
– Жоқ, тоқтамайды. Жұмыс әлі де жалғасады. 2011-2012 жылдарға арналған облыс бюджетінде археологиялық қазбаларды ұйымдастыруға, тарихи және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіруге, этнографиялық зерттеулер жүргізуге арнайы қаржы қарастырылатын болады. Ал облыстық тарихи-өлкетану мұражайында сақ мәдениетінің залы ұйымдастырылып, онда Қарқаралыдан табылған “Алтын адам” әшекей бұйымдары, ерте тас дәуірін көз алдыңа елестететін макеттер, бес қаруы сай сақ көсемінің бейнесі жұрт назарына ұсынылады.
Тау-тасы, орман-тоғайы, шетсіз-шексіз даласы тарих тереңінен сыр шертетін қасиетті Қарағанды жерінің, Арқа төскейінің ғасырлардан келе жатқан рухани қазынасын, асыл мұрасын сақтап, жастардың бойына сіңіру, келер ұрпаққа жеткізу, отаншылдық сезімді биікке көтеру мерейлі мақсат.
– Облыс орталығын, қалаларды, елді мекендерді көркейту барысы қалай?
– Қарағандының әдемі қалалар санатына жататындығы тұрғындар мақтанышы. Оның салыну жобасын кезінде Мәскеу мен Ленинградтың озық сәулетшілері жасаған. Олар әрбір нысанға, көшеге, көпірге, үйге ерекше жауаптылықпен қарап сұрықсыздыққа жол бермеген. Сол үрдіс сақталуы керек, қала дамуына жаңаша көзқарас керек. Бұдан былай қарай саябақтар, гүлзарлар, аллеялар, көгалды алаңқайлар, су бұрқақтар көркін жарастырады. Сәнді ғимараттар бой көтерерлік жерлер де, оларды салатын жағдай да бар.
Салынып жатқан зәулім мешіт, бокс, теннис орталықтары, мұз айдыны сәулеттік өнердің үздік үлгілері. Көгалдандыру мен абаттандыру бағдарламасы аясында 114 мыңнан астам ағаш көшеті мен бұта отырғызылды. Қарағанды-Теміртау жолы бойындағы жасыл белдеу кеңейтілуде.
Орайы келгенде келер жылы бүкіл ел болып атап өткелі отырған мерейлі мерейтой – Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығы мерекесіне дайындық туралы тоқтала кеткенді жөн көріп отырмын. Қазірдің өзінде белгіленіп қойылған іс-шаралар жоспарына сәйкес нақты жұмыстар жүргізілуде. Тәуелсіздік алаңы барынша сән-салтанатты бейнеге енеді. Қаз дауысты Қазыбек бабамызға, дауылпаз ақын Қасым Аманжоловқа, ғұлама ғалым Қаныш Сәтбаевқа еңселі ескерткіштер бой көтереді. Қаладағы барлық хауыздар іске қосылады.
Әрбір елді мекенде кем дегенде екі нысана тарту етіледі. Ал облыс бойынша мереке алдында 60-тан аса әлеуметтік-мәдени және өнеркәсіптік нысан пайдалануға беріледі.
Ата-бабаларымыз ғасырлар бойы армандап келген азаттықтың ақ таңы арайлап атқан осынау күнге арналып атқарылатын игі істер өлке өміріне жаңа өзгерістер әкелетіндігіне сенім мол.
Осы тәуелсіздіктің тұғыры биіктігі Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың қайраткерлік тұлғасымен тығыз байланысты екенін қарағандылықтар да орынды мақтаныш тұтады. Енді аз күнде Астанада өткізілгелі отырған Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Саммиті ел тарихындағы тағы бір асу белес болып қалары талассыз. Оған дайындықтың жауапты жүгін облыс ойдағыдай атқара алды. Қажет болған жағдайда мәртебелі меймандарды қарсы алуға “Сарыарқа” әуежайы сақадай-сай.
Міндет – мақсат бүгін кешегіден де асқақ. Ең күрделі саналатын экономикалық ірі жобалар күтіп тұр. Бүгіндегі бүкіл күш-қабілет соны іске асыруға жұмылған.
Әңгімелескен, Айқын НЕСІПБАЙ. Қарағанды.