Ауғанстан болашағы ауғандықтардың қолында

Солтүстік Атлантика шарты ұйымы – НАТО-ның жуырдағы саммитін бірнеше себептермен та­рихи басқосулар қатарына жат­қы­зуға болады. Сарапшылардың ау­зында үш негізгі нәтиже – альянс­тың жаңа стратегиялық тұжырым­да­масының мақұл­дануы, Ресеймен бірлесе отырып Еуропадағы зымы­ран қаруынан қорғануға арналған (ПРО) жүйені жасап жетілдіру жөніндегі уағ­даластыққа қол жет­кі­зілгені және НАТО басқарған ха­лық­аралық күштердің 2014 жылдың аяғына таман Ауғанстаннан бір­тін­деп шығу жоспарының бекітілуі. Аталған уағдаластықтардың Еуро­па қауіпсіздігі үшін маңызы ора­сан болғанымен, олардың іс жү­зінде қаншалықты тиімді жүзеге асатыны жақын болашақ­қа сын болары сөзсіз. Әсіресе, ұзақ жылдар бойы азап шегіп, со­ғыс пен күй­зе­лістен бас көтере алмаған Ауған­стан­ды тұрақтан­ды­ру мәселесі ай­рықша назарға ие. Осы аса күрделі мәселені тал­қы­лау үшін НАТО Бас хатшысы альянсқа мүше 28 мемлекетпен қа­тар БҰҰ бекіткен Ауғанстандағы Қауіпсіздікке жәрдемдесу жөніндегі халықаралық күштерге (ҚЖХК, немесе ағылшынша ІSAF) кіретін барлығы 48 елдің мемлекет және үкімет басшыларын, сондай-ақ БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунды, Еуроодақ пен Бүкіләлем­дік банк басшыларын арнайы мәжіліске шақырды. Бұл кездесу НАТО саммитінің екінші күнінің таңертеңгі сессиясының басты оқи­ғасы болды. Қазақстан Президенті өз баян­­дамасында еліміздің Ауған­стан мә­се­лелері бойынша ұлттық ұстаны­мы, сондай-ақ ЕҚЫҰ төрағалығы тұрғысынан шолу жасап нақты ұсыныстар жасады. Еуропадағы қауіпсіздік және ын­тымақтастық ұйымының төр­аға­сы ретінде Қазақстан алғашқы күні­нен бастап “ауған мәселесін” басымдықтардың бірі ретінде жа­риялады, деп бастады өз сөзін Ел­ба­сы. Бұл заңды да, себебі біздің елі­міз халықаралық коа­лициясы­ның күш-жігеріне көп жылдар бойы қолдау көрсетіп келеді. Қа­зақ­стан Орталық Азия елдері ара­сында Ауғанстандағы Қауіпсіздікке жәрдемдесу жөнін­де­гі халықаралық күш­терге (ҚЖХК) қосылған ал­ғашқы мем­лекет болып табылады. Сірә, мәселені тек әскери жол­мен шешу мүмкін емес, деді Президент. Оған қоса, “Талибан” қозғалысы күшейіп, көптеген мем­­лекеттер, солардың ішінде Орталық Азия елдерінен шық­қан­дар есе­бі­нен өз мүшелері қата­рын толық­ты­руда. Осылайша халықаралық тер­роризм мен діни экстремизм біздің аймақ елдеріне өз ықпалын тара­ту­ға ұмтылуда. Ал көршілес Қыр­ғыз­стандағы тұ­рақ­сыздық экстремизм мен тер­роризмнің тағы бір тірек база­сы­ның қалыптасуына әкеп соғуы мүмкін. Мәселенің түп-тамырына көз салып, бұл құбылыстардың басты себебі мен оларды қуаттанды­ра­тын қайнар көздер туралы ашық айту қажет. Олар – Таяу Шы­ғыстағы жағ­дайдың реттелмегені, Ауған­стандағы зорлық-зомбылық пен қар­сылыққа сыртқы күш­тердің де­меуі. Осы мәселелерді кешенді шеш­пейінше Ауғанстан­дағы бейбіт­шілік пен тұрақты­лыққа 2014 жыл­дан кейін де қол жеткізу қиын болар. Біз халықаралық күштердің шығу мерзімдерін айқындауды бай­ыпты түрде әрі жан-жақты ой­лас­ты­рып қарастыруды қол­даймыз, деді Н.Назарбаев. Кеңестік әскери науқан ке­зінде өзінің мыңдаған ұлдарынан ай­ы­рыл­­ған Қазақстан үшін көп азап көрген ауған халқының және коа­ли­цияға қатысушы мем­лекеттердің проблемалары жақын әрі түсінікті. Тоғыз жылдан бері Қазақстан мен НАТО арасын­дағы әскери емес жүк­тердің тран­зиті жөніндегі келісімге, сондай-ақ АҚШ, Гер­мания, Франция және Испаниямен екіжақты уағ­даластықтарға сәйкес халықара­лық күштерге үздіксіз жәрдем көрсетіліп келеді. Анти­тер­рорлық операция жылдарында Қа­зақстан арқылы 13 мың әуе ұшу­лары жүзеге асырылып, темір жол­мен 15 мың контейнер тасымал­данды. Осыған қосымша, транзит­тік әлеует Каспийдегі Ақтау порты арқылы ұлғайтылмақ. Қазақстанның ҚЖХК-ның Ауғанстандағы қызметіне қолдау болатын ыңғайлы ресурстық базаға айналу мүмкіндігі бар, деді Ел­ба­сы. Атап айтқанда, азық-тү­лік, құ­ры­лыс материалдарымен қамтама­сыз етуге, әртүрлі мамандарды даяр­лауға болар еді. Соңғы жылдары біз есірткі қаупі мен есірткі өндірісінің өсуінің куәгері болып келеміз. Олардың басым бөлігі Орталық Азия рес­пуб­ликалары арқылы тасымалданады. Тек Қазақстан­ның өзінде ғана соңғы бес жылда алты мың қатты әсер ететін есірт­кі тәркіленіп жой­ыл­ды. ҚЖХК-нің көптеген елдер­дегі миллион­даған азаматтарға қауіп төн­діретін есірткі бизнесімен кү­ресуге іс жүзінде қатыспайтынын өкінішпен айтуға мәжбүрміз. Осы саладағы халықаралық құрылым­дар­дың өзара және Ауғанстан үкі­метімен үйлесімді іс-әрекетін ретке келтіру қажет. Президент өз сөзінде Ауған­стан­дағы қалыпты жағдайға жәр­дем­десетін барлық форматтар бел­сенді түрде қолданылуы қа­жет­­ті­гіне баса назар аудартты. Ха­лық­ара­лық күштерді бірте-бірте шы­ғарумен қатар Ауған­станды қал­пы­на келтіру ісіне ке­шенді әлеумет­тік-экономикалық қолдауды кү­шей­ту қажет. Мұны­мен бірге ауған хал­қының мәде­ни, діни және та­рихи ерек­ше­ліктерін ескеру керек. Сондықтан да Қазақстан 2007 жылдан бері Ауғанстанға арнайы көмек жоспарын жүзеге асыруда. Жоспарға сәйкес ағымдағы жыл­дан бастап біздің елде бір мың ауған студенті азаматтық маман­дықтар бойынша білім алуда. Бұл мақсатқа 50 миллион доллар бөлінген. Бүгінде еуропалық қауіпсіз­дік ұғымы құрлық аясымен шектел­мей, Еуразияның кең аумағын қам­туда, деді Н.Назар­баев. Сон­дықтан да ЕҚЫҰ-ның қазақ­стандық төр­ағалығы Ұй­ым­ның әріптесі және ЕҚЫҰ-ға мүше үш мемле­кетпен шек­тесетін Ауған­станға ерекше назар аударуда. Елбасы ҚЖХК-ға кіретін мем­лекеттердің 43-і ЕҚЫҰ-ға қа­тысушы мемлекет болып табы­латынын айрықша атап өтті. ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төр­ағасы тұрғысынан біз қазіргі заман­ғы қауіп-қатерлермен кү­ресу пара­дигмасының өзін өз­герту қажет деп санаймыз. Негізгі екпін әскери-по­лициялық әдіс­темелерден қауіп-қатерлердің қай­нар көздерін жою мүмкіндік­теріне қарай ауыстыры­луы тиіс. Ауғандықтарға елдегі тұ­рақты­лық үшін жауапкершілікті өз мой­нына алып, қоғамды қарулы тар­тыс­тан жасампаздық жолына кө­ші­руіне жәрдемдесу – бұл ЕҚЫҰ мен халықаралық коа­ли­ция­ның негізігі мақсаты деп санаймыз. Сөз соңыңда Н.Назарбаев 1-2 желтоқсанда, НАТО-ның Лис­са­бон­дағы басқосуынан он күн­нен кейін, Астанада Еуропадағы қауіп­сіз­дік және ынтымақтастық ұйы­мы­ның жаңа мыңжылдық­тағы ал­ғаш­қы саммиті өтетінін еске сал­дыр­ды. Бұл Ұйым Еуро­атлан­ти­калық және Еуразиялық қауіп­сіз­дікті қамтамасыз етуде өзекті рөл атқарады. Дәл осы себептен Ауған­стан мәселесі Сам­мит күн тәрті­бін­де негіз­гілердің бірі болады. НАТО-ға мүше және серіктес елдер мем­лекет және үкімет басшы­лары­ның Астана Саммитіне тікелей қа­тысуы Ауғанстанды тұрақ­тан­дыру жолын­дағы күш-жігерлерге қуатты серпін береді, деген сенімін білдіре отырып түйіндеді сөзін Қазақ­стан басшысы. Мәжіліс аяқталған соң НАТО Бас хатшысы Андерс Фог Рас­мус­сен және Ауғанстан Прези­денті Хамид Карзай қауіпсіздік сала­сын­дағы ұзақ мерзімді серіктестік жөніндегі келісімге қол қойды. Ауғанстанда НАТО-ның көш­басшылығымен қызмет ететін халықаралық күштер 2014 жылдың аяғына дейін біртіндеп шығарылуы көзделуде. “Келесі жылдан бастап ауған күштері қауіпсіздік саласындағы операцияларға жауапкершілікті өз мойындарына ала бастайды Мақ­сат – 2014 жылдың аяғына таман елдегі қауіпсіздікті қам­тамасыз етуді толығымен ауған­дықтарға тап­­сыру”, – деді Ан­дерс Фог Рас­мус­сен. Әскери миссия аяқтал­ған­нан кейін альянс жәрдемдесу рөлін атқа­ратын болады. Қазіргі кезде Ауғанстанда НАТО және оның серіктес мемлекеттерінің 150 мың әскери қызметкерлері орна­лас­қан. Келесі жылдың күзіне таяу 300 мың ауған солдаты мен поли­ция қыз­меткерлерін даярлау жоспарлануда. Қазақстан Президенті Нұр­сұл­тан Назарбаев Лиссабон сам­миті аясында АҚШ Президенті Барак Обамамен, АҚШ Мем­ле­кеттік хат­шысы Хиллари Клин­тонмен, Түр­кия Президенті Аб­дулла Гүлмен, Еуропалық ко­мис­сия Президенті Жозе Мануэл Баррозумен және Италия Үкі­метінің Төрағасы Силь­вио Берлусконимен кездесулер өткізді. Кездесулер барысында халықаралық күн тәртібіндегі және ЕҚЫҰ-ның алдағы Астана Сам­ми­тінде қаралатын өзекті мәселелер талқыланды. Ал НАТО-ның өзі өзгеру үде­рісіне бет бұрғанын айрықша атап өткеніміз жөн. Саммитің бі­рінші күні ұйымға 28 мүше мем­лекеттер альянстың жаңа стра­те­гиялық тұ­жырымдамасын мақұл­да­ды. Ұйым Бас хатшы­сының ай­ту­ынша, қа­был­данған 11 беттік құжат НАТО-ның тиім­ділігін арттыра түсуі тиіс. Алдағы жылдары альянс негізі инвестицияларды зымыран қа­руы­нан қорғануға, киберқор­ға­ныс және алыс қашықтықтағы кө­ліктік авиацияға жасамақ. Саяси дең­гейде НАТО басқа ха­лықаралық ұйымдар және мем­лекеттермен бірлесіп ғаламдық серіктестік торабын құрғысы ке­леді. Сондай-ақ командалық құ­рамның үштен бірін қысқарт­пақшы. Құжатта НАТО-ның Ресейге ешқандай қауіп төндіріп отырма­ға­ны, керісінше, бұл елмен шы­найы стратегиялық серіктестік ор­нат­қы­сы келетіні айтылған. Екеуі­не ортақ мүдделер аясында, атап айт­қанда, зымыран қаруы­нан қор­ғануға, тер­роризм, есірткі және қа­рақшы­лықпен күресу сияқты сала­лар­да ынтымақтас­тық­ты нығайт­пақ. НАТО мемлекет басшылары қабылдаған “Лиссабон саммиті Декларациясы” аталатын құжат­тың жеке тармақшасы ЕҚЫҰ және осы ұйымның Астанадағы Сам­ми­тіне арналған. Лиссабон басқосуы туралы шолуымыздың со­ңында аталған құжаттың ЕҚЫҰ-ға қа­тысты үзіндісін толы­ғымен кел­тіргенді жөн көрдік: “Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) маңызды аймақтық ұйым және Корфу процесі көрсеткендей Еуроатлантикалық қауіпсіздікке байланысты мәселелер бойынша үнқатысу форумы болып табы­ла­ды. Саяси-әскери, экономика­лық-экологиялық және адами өлшем­дерді қамти отырып, бұл ұйым қауіпсіздік пен ынтымақ­тастықты жақтауда маңызды рөл атқаруда. Біз альянстың ЕҚЫҰ-мен саяси және операциялық деңгейлерде, атап айтқанда, жан­жалдарды бол­дырмау, оларды реттеу мен жан­жалдардан кейінгі қалыпқа келтіру, қауіпсіздікке төнетін жаңа қауіп-қатерлерге жауап беру сияқты са­лаларда ынтымақтастығын одан әрі жетілдіруді мақсат етеміз. Па­риж хартиясының 20 жылдық мерей­тойын атап өте отырып, біз 2010 жылғы 1-2 желтоқсанда Ас­танада (Қазақстан) болатын ЕҚЫҰ Сам­митіне үміт артамыз”, – деп атап көрсетілген НАТО Деклара­циясында. Қазақстан Президенті Н.На­зар­­баев Лиссабонда өткен НАТО саммиті шеңберінде Лит­ва Рес­пуб­­ли­касының Пре­зиденті Даля Грибаускайтемен, Канада Пре­мьер-министрі Стивен Хар­пер­мен, Ұлыбрита­ния Премьер-ми­нистрі Дэвид Кэмеронмен, ГФР Феде­рал­дық Канцлері Ангела Меркельмен және Нидер­ланды Премьер-ми­нистрі Марк Рютте­мен екіжақты кездесулер өткізді. Талғат ЖҰМАҒҰЛОВ, “Егемен Қазақстан” – Лиссабон-Вена. ---------------------------------- Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.