Ауылдан келген әжей

(Қаз-қалпында) Ол кісі үнемі таңғы салқынмен есік алдындағы орындықта отырады. Шалы қайтыс болғаннан кейін қаладағы қызының қолына көшіп келген. Әуелей өсіп, көкке тірелердей шырқап бара жатқан биік теректердің саясындағы қаңылтыр шатырлы тынығу орны әжейдің шаһардағы шаңырағынан кейінгі екінші тұрағы. Ертемен осы жерге келіп, түс қайта ғана орнынан көтеріледі. – Қала қарияларының өз пәтер­лерінен шықпайтыны несі екен. Шір­к­ін, біздің деревняны айтсаңшы. Таңғы елең-алаңда малды өріске шығар­ғанда, ауылдастармен бір шұрқы­ра­сып қаламыз да, кешке түліктеріміз өріс­тен қайтқанда жұртпен қайыра қа­уы­шамыз. Әңгіме деген ағыл-тегіл. Ал, мына қалалықтарды кісікиік пе дерсің... Люба әжей темір тая­ғын екінші қолына ау­ыс­тырып, маған сығырая қарады. – Айтшы, балам! Же­ке куәлігімді уа­қы­тын­да айырбастамасам, зейнетақымды бермей қояды деген сөз рас па... – Бекер сөз, әжей! Зей­нета­қы­ңыз сіздің күнкөрісіңіздің бірден-бір қайнар көзі. Онан ай­ыруға ешкімнің құқысы жоқ. Тек, ескі құжатыңызды жоғалт­паңыз деймін қарияға көңілін ор­нық­тырып. Қарт жайдарылана қалды. – Мен өзі шалқанды жақсы кө­ремін. Күніне жарты килосын сатып аламын. Ол маған дерев­нямды, үйімнің қасын­да­ғы бақшамды еске тү­сі­реді. Ол жақта тұрға­ным­да сиы­рымды жай­ылымға айдап салғаннан соң, күн қызғанша, бақ­­шамда жұ­мыс істейтін­мін. Ша­лым механи­за­тор-тын. Іргедегі өзен­нен су тартатын мо­тор орнатып бергені бар жарықтық­тың... Кәрия осыны айтты да мұ­ңай­ып қалды. Шаштары әбден ағарып кеткен басы қалтақтап, алысқа жанар тіге, қадала қалды. Ойын бөлмейін деп үнсіз отырмын. – Былтыр зейнетақымнан жи­нап, шалым мен ұлымның баст­а­ры­на ескерткіш орнаттым. Мен өзі қы­зым­мен, одан туған немереммен бірге тұрамын. Тағы әлгі немеремнің күйеуі және мектепте оқитын қызы бар. Сол күйеу баламыз әлгі сапарда бен­зинге деп әуелі екі мың, сосын деревняға жеткен соң сегіз мың алды. Өзінше мені есеп білмейді деп ойласа керек... Люба әжей жөткірініп алды да сөздерін кілт үзіп, маған қарады... – Сен балам, бұл жайында біреуге айтып қойма. Күйеу балам тағы да далаға шығарып жіберсе, жағ­дайым қиын болып қалар. Қалада біреу-біреуді үйлеріне енгізбейді екен... – Неге, әжей, ондай қиындыққа ұшырасаңыз, біздікіне келіңіз, – деймін қарияға, өз үйімнің балконын көрсетіп... Жарықтықтың көзіне жас үйіріліп, басы тағы қалтақтап кетті... – Бізде, орыстарда қартайғанда тым қиын, балам. Бәрі болмаса да, көбі ата-аналарын сыйлай бермейді. Деревняда өзіммен бірге туған апам тұрады. Бірақ, жатбауыр-ау, жат бау­ыр! Осы барғанымда әке-шешемнің басына барып келелік дедім. Өзіме бас салды. – Бензиннің қанша тұра­тынын білесің бе, – дейді. Ал, бейіт болса, ауылдың іргесінде ғана. Сен­дер­де ғой, рахат! Қазақ халқын мен үлкендерін әспеттейтін қасиеттері үш­ін құрметтеймін. Әрине, кемші­лік­терің де бар, – деп қалды қария, маған сығырая қарап... – Айтыңыз, Люба әжей, ол қандай кемшіліктер? – Ауылда тұрғанымда біздің деревняның қазақтары осындай күн ыстықтарда үйлерінің терезелеріне газет жапсырып, ұйықтап жататын. Содан малы өрістен келердің ал­дында бір-ақ оянатын. Біз болсақ, бақша­мызды суарып, тауықта­ры­мыз­ды жемдеп дегендей, ұзақты күн ты­ным таппайтынбыз... Мүмкін, солай жан­таласқанша, сендердікі де жөн болар. Денсаулықты да сақтаған дұ­рыс шы­ғар... Қалды ғой, бәрі, міне... Сосын­ғы бір байқағаным, ауылдағы қазақ қыздарының аяқтары шидей, өздері тырыли арық болатын. Ал, қалаға келгелі көз салсам, шетінен жараған байталдай, жүргендерінде жерді тесіп жібере жаздайды, антұрғандар... ...Айтуынша, бір ұлы деревняда тұрғанда қаза болған. Екінші ұлы Санкт-Петербург маңында. Бес-алты жылда бір төбе көрсетеді. Онда да келіп-кету ақысын әжейдің өзі зейнетақысынан төлейді екен. – Деревняда тұрғанымда осы қаладағы қызыма ай сайын жұ­мырт­қа, ет, күзде бақшамның өн­ім­дерін қап-қап етіп жіберіп тұр­дым. Қазір де нан, сүттерін, пә­тер­ақыларын тө­леп отырмын... Қа­зақтар ата-ана­сының зейнет­ақы­ла­рына тиіспейді, театрға баратындай киіндіріп қояды, үнемі қонаққа апарады дейді ғой... – Дәстүріміз солай ғой, әжей. “Ата-анаңды Меккеге он рет ар­қалап апарсаң да олардың алдын­да­ғы парыз-қарызыңды өтей ал­май­сың”, деген ұғым бар бізде... ...Айтуын айтсам да, қаладағы қарттар үйіндегі көздері жәудіреген қазақ қариялары ойыма оралды. Әжейдің алдында әлдебір қылмыс жасағандай, қысылып қалдым. Сәл үнсіздіктен соң әңгімесін қайыра сабақтады. – Мен ғұмыр бойына шаруа­шылық фермасында сауыншы болдым. Шалым мен ұлым бақта­шы әрі механизатор кәсіптерін қа­тар атқарды. Күніне ортаның 15 си­ырын екі мезгіл сауамын да, сосын өз малымды, бақшамды күтемін. Үлкен ұл әскерде жүрген жағында біржола тұрақтап қалып қойған. Екінші ұл ара-арасында кеңшар­дың егістік ал­қабына дәрі себетін ұшақта ұшқыш­тың көмекшісі болды. Бірде даладан келді де, құ­сып-құсып, жантәсілім етті. Ауы­лы­мыздағы дәрігерлер түк істей алмады. Уланып өлді сол ұлым. Ал дәрігерлердің анықтамасында жүрегі тоқтап қалған деп жазылған... Көкке шаншыла ұмтылған биік теректердің басын жел шайқады да, жапырақтар ұлардай шулап қоя берді. Әжей көзіне орамалын тү­сі­ріп, құйыннан қорғанғандай болды. – Адамның ғұмырын ұзарта­тын дәрі табылды деген рас па? – деді әжей тағы да бір әңгіменің шетін шығарып. – Жасушалар технологиясы деп аталады, ол жаңалық, – деймін қарияға білгенімді баяндап. Сек­сенге келіп қалғанына қарамастан, әжейдің күнделікті өмірге сергектігі қызықтырды... – Күні-түні теледидар көремін. Уақытым жетеді. Деревняда ты­ны­ғуға қолым тимейтін. Бірақ, осы жан рахатына ауылдағы бір күнімді айырбастамас едім. Қайтейін, ша­лым мен ұлым өмірден өткен соң, жалғыз тұра алмадым. Әсіресе, қыс­тың күн­­і жан бағу оңай емес... Қалада ра­хат. От жағулы, ыстық су үйде... Бі­рақ, қала адамдары бәрібір жалғыз... ...Қарсы үйдің есігі сықырлай ашылып, бауырына басқан қара мысығы бар орыс кемпірі шықты. Сәл аңырап, жан-жағына қарап тұрды да, бізді көріп, бері беттеді... – Серафима, бері қарай жүр, – деді әжей қуана орнынан жылжып. – Менің құрбым ғой. Бұл да сек­сенге келіп қалды. Аурумын дей­­ді. Бірақ, мұның сырқаты – тілінде... – Мені бұл кісіге таныстырып үлгердің бе, Люба? – деді орыс кемпірі қасымызға жайғасып жатып... Тамырлары білеудей кәрі саусақтарымен бауырына басқан мысығының басынан айналып-толғанып сипап отыр. – Ақылдым менің, жұмсағым менің! – Серафима, танысып қой­ғын... Мына кісі де ауылдікі екен. Атар таңның арайынан, батар күн­нің нұрынан адамның күш-қуат алатынын бұл да айтып отыр. Нан­басаң, өзің сұрап көрші, – деді әжей қара мысығын құшақтаған қалалық құрбысына көздерін сығырайта, жадырай қарап... – Кеше Саша тағы мас болып келді ғой, – деді Серафима әжей құр­бы­сының сөздеріне мән бермес­тен. Қайғысы бір басына жететін жан екені қуқыл тартқан жүзінен, ал­дын­дағы мысығын сипағанда, әсі­ресе, білінетін қолдарының қалты­рауынан көзге шалынады. – Түні бойы далаға кіріп-шығып, ұйқы бермеді, оңбаған. Кірпік ілме­ге­німді байқап отырған боларсыңдар, – деді Серафима бізге. – Саша дегені бұның жалғыз ұлы. Көп ішетіні болмаса, шеше­сі­не зияны жоқ, – деді Люба әжей таяғын тықылдатып.. – Сен де айтады екенсің, Люба! Жалақысының бәрін ішіп қоятын, анасының зейнетақысына қарап отырған ондай ұлды мақтағаның қай сасқаның, жарқыным, – деді Серафима басы қалтақтап кетіп... – Сен ана Таняның көрген кү­нін айтсаңшы! Кісі өлтіріп, сот­талып, түрмеден оралған ұлының анасына жасайтын қиянаттарын Жаратушы еш адамның басына бермесін!.. О... Тәңір Иеміз-ай!.. – Иә, Люба! Менің ұлымның оның баласына қарағанда Құдайға қараған жан екені рас. Тек, салы­нып ішетіні болмаса еш пендеге зияны жоқ қой, – деді Серафима өзінің өмі­рінен әйтеуір бір жақ­сы­лықтың та­былғанына риза пейілмен көңілденіп... – Сен оны жаңадан ашылған анау шіркеудегі діндар әкейге ертіп барсаңшы, – деді Люба әжей қала­ның шығыс жағындағы алтын жалатқан күмбездері күнге шағы­лыса жарқырап тұрған мінәжат үйі жақты таяғымен нұсқап... – Жастық шақтың әр күнін қадірлеңдер. Егер оны істемесең­дер, ертең өкінесіңдер, – деді Серафима әжей тыңнан әңгіме бастағысы келіп... – Бұлардың жастық шағы нағыз жұмақта ғой. Мынандай қаланы қа­шан көріп едік. Бұрынғы Целино­град­тың адам танымастай өзгеріп кеткенін қарасаңшы. Ре­сейге көшіп кеткен Мария көршім қазір өкінеді. Үйін, саяжайын, ма­шинасын сатып, күйеуі екеуі ас­тынан су шыққандай көше жөнеліп еді. Онда барған соң салған үй­лерін екі рет әлдекімдер өртеп жі­бе­ріпті. Біздің қазақтарымыз тамаша адамдар ғой, – деді Серафима әжей мен жаққа мейірлене қарап... Алыс көкжиектен күн күркіреді. Аспанның биік үйлердің үстінен төнген аясынан қара бұлттарды тіл­гілеп, найзағай қылышы жарқыл­дады. Темір күркешенің қаңыл­тыр төбесін тарсылдатып, жауын­ның алғашқы тамшылары түсе бастады... – Қой, үйге қайталық, Сера­фи­ма! – деді Люба әжей енді бас­тал­ғалы тұрған әңгімені қима­ған­дай орнынан созыла тұрып жатып. – Кешке тағы келерміз бұл жерге... ...Бір-біріне сүйенген екі әже үй­леріне жетіп алсын дегендей, жау­ын тамшылары кенеттен баяу­лай қалды... Смағұл РАХЫМБЕК, журналист. Астана.