Түлеген түбек

Біздің ел осындай!

Өткен жылы, Маңғыстау облысына Бекет атаның 260 жылдығына барған сапарда бас басылым басшысы айтқан: «Бұл өңір де бір ерекшелігі көп аймақ, қарап көрерсіз, мүмкін, бір ойлар туындап қалар» деген сөзді өзіме көрсетілген сенім ретінде қабылдаған едім. Алайда, тапсырманы созыңқырап алдым. Бұрын бармаған, көрмеген жер жөнінде ұзағырақ ойланып-толғануға тура келді. Тәуелсіздік тойы жылында түлеген түбек туралы толғаудың әбден-ақ жөні келіп тұрған сияқты көрінеді. Қалың қазақтың мақтанышы, заңғар жазушы Әбіш Кекілбаевтың: «Қазыналы Маңғыстау Тәуелсіз Қазақстанның тез тыңайып, тез нығаюына жанқиярлықпен үлес қосты. Тәуелсіздік оның өз байлығына лайық өркендеуіне кең өріс ашып берді... Маңғыстаудың бүгінгі тіршілігі он жылда самғап өскен сәулетті Астанамыз секілді «Қазақстандық ғажайыптар шежіресінің» ең мазмұнды тарауларының бірі болып табылады», деп тебіренгені тегін емес қой. Заман өзгергелі, бұрын ауыл арасынан ұзап шыға қоймайтын қазақтың да өрісі кеңейіп, төрткүл дүниені түгел аралауға мүмкіндік ту­ды. Қазір қай құрылыққа бара қалсаңыз да, бұ­рынғыдай жалғызсырап, жетімсіремейсіз, әй­теуір, бір қаракөз алдыңыздан шығады. Бірақ ме­ні осындай алыс сапарлар аса қызықтыра қой­майды. Шет жерге жол түссе, тезірек елге жеткенше асығамын. Ұшқан құстың қанаты, шапқан аттың тұяғы талатын қазақтың кең байтақ даласына не жетсін! Бітімі де, бедері де бөлек, тау-тасы, көлі, өзені, орманы, құмы, желі – бәрі сондай ыстық, көз тоқтатсаң, құмарың қанбай, ынтыға түсесің. Қазір де осындай бір күй кешіп келемін. Астанадан көтерілген алып лайнер батысқа бет түзегелі біраз болып қалды, көк аспанды оқтай тіліп, заулап келеді. Бағы­тымыз – Маңғыстау. «Маңғыстау... Мәңгі қыстау деген сөзден шықты ма екен? Әлде... мың қыстау деген ұғымды білдіре ме?.. Малға қатысты айтылған ба, қалай? Мынау шетсіз де, шексіз даланың малсыз сәні келмесі анық. Әлде, маңғаз тау ма екен?..» Ой бесігі баяу тербеледі... Маған мүлде бейтаныс өлке. Алайда, бұрын-соңды топыра­ғы­на табаным тимесе де, оның тіршілік-тыны­сы­нан мүлде хабарсызбын дей алмаймын. Үш-төрт жылдан бері бір үйде, бір подъезде тұрып жатқан қазақтың атақты жазушысы Әбіш Ке­кіл­баевты былай қойғанда, осы өңірден сайлан­ған әріптестерім – Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттары Зейнолла Алшымбаевпен, Гүлнәр Сейітмағанбетовамен, Серік Оспановпен күн сайын дерлік кездесіп жүремін. Парламентте Маңғыстауды жақсы білетін басқа да депутаттар бар екеніне күмәнім жоқ. Есімі елімізге жақсы танымал заңгер, белгілі қоғам қайраткері Ирак Қасымұлы Елекеев те Маңғыстау десе елеңдеп отырады. Осы өңірде көп уақыт қызмет істеген оның да мұнайлы өлкенің өмірінен шертер сыры аз емес. Дәл қазір қасымда отырған ол да ой жетегіне ерген сияқты, терезеден көз алмайды. Маң­ғыс­тауда “Қиянатқа жол бермес әділдіктің, күпір­лікке жол бермес адалдықтың, қараулыққа жол бермес шапағаттылықтың, қатыгездікке жол бермес мейірімділіктің, арсыздыққа жол бер­мес па­ра­саттылықтың асқан үлгісін таныт­қан, елі­нің жел жақтағы панасы, ық жақтағы саясы бола білген азамат, жаудан елді араша­лаған ба­тыр, дау­да әділетті арашалаған қази, озбыр_лық­тан обал мен сауапты арашалаған пірәдар, әлсізге медет, күштіге айбар, зарық­қанға жебеу, та­рық­қанға демеу, асқанға тосқан, сасқанға сая, ұрпаққа ұстаз, ұлысқа ұран, ел иесі, жер киесі” (Әбіш Кекілбаев) – бар қазаққа ортақ тұлға Бекет атаның 260 жылдығы аталып өтпек. Ақтау әуежайына қонуға бет алған ұшақ қарт Каспийдің төсіне сұғына түсіп, қайы­рыл­а­ды екен. Жағаға ұмтылған бұйра толқындар, қа­нат­тары күн нұрына шағылысқан ақ шағалалар, көкжиекте көк аспанмен тұтасқан көк теңіз... Ғажап құбылыс! Дүниенің бәрін ұмытып, сұқтана түсесің. Белгілі ақын Темірхан Медетбек: О, менің Маңғыстауым, Маңғыстауым! Марқайып мақтанарым, алға ұстарым. Өзіңде бар махаббат, бар құштарым, Жыр болып құйылады алғыстарым. О, менің Маңғыстауым, Маңғыстауым, Есімің естілсе де қай жағымнан, Кім болсын селк етеді айбарыңнан. Аппақ бір нұр құйылып маңдайыңнан, Жел есіп тұр ғой қазір айдарыңнан, – деп жырлаған-мұнайлы өлке, шырайлы өлке – Маңғыстау! Маңғыстаудың кереметі ертеңіне-ақ көз алдымызда көсілді. Қыркүйектің 16-күні реставрациядан өткізілген «Шопан ата» жерасты мешітіне бармақ болып тікұшақпен жолға шықтық. Керемет көрініс! Шетсіз-шексіз дала! Көз ұшында қыбыр еткен не адам, не мал жоқ. Кейін көз жеткізгенімдей, осы жерге алғаш табаны тиген кез келген адамды Маңғыстаудың табиғат ерекшеліктері қатты қызықтырады екен. Өмірінің біраз уақытын осы аймақта айдауда өткізген украин­ның атақты жыршысы Т.Г.Шевченко: «Нағыз шөл, құм мен тас. Ең болмаса көгалды, нулы бір өл­кесі болсашы?! Тіпті көз тоқтатар көгілдір тауы, ағынды суы, өзені мен көлі де жоқ», деп жа­зыпты. Ал өткен ғасырдың отызыншы жыл­дарында Каспий өңірін зерттеп, «Қарабұғаз» деп аталатын хикаят жазған К.Г. Паустовский осы өлкеге тән­тілігін: «...Маңғыстауға барған сапарымды жұл­дызды өлкеге жасаған саяхат деуге болар еді. Мен еш жерде мұндай жұлдыз нөсерін, олардың көз шаршатар жарқылын көрмедім. Оның жарқылының әсері сондай, түн сайын шексіз тұңғиықтан жұлдыздар осынау үнсіз Маң­ғыс­тауға ұшып келіп жатқандай сезіледі», деп түйіндеген. Кезінде ғалым Н.И.Андрусов та Жер шары­ның геологиялық тарихын зерттегісі келген адам­ға Маңғыстауға бару керектігін айтқан екен. Расында да, қай жағыңызға көз салсаңыз да, бейне-бір ертегілер әлеміне еніп кеткендей, көз ала алмай отырмын. Жалғыз мен ғана емес, сапарластарымның бәрі де терезеге жабысып қалған. Арада сүт пісірім уақыт өткенде ен далада еркін жайылып жүрген бір табын түйе көзге шалынды-ау! Кең дала! Маң-маң басқан түйелер! Кеңдіктің, еркіндіктің символындай көпке дейін көз алдымнан кетпей қойды. Маңғыстаудың жер түзілімінің ерекшеліктерін тауыса алмайсың. Басқа ға­жа­йып­тарды айтпағанның өзінде, аймақта ірілі-уақты 20-дан астам жерасты үңгірі бар екен. Сон­дай-ақ таулы алқаптарда Су­лықапы, Құр­қа­пы, Құмаққапы, Жың­ғылдыққапы, Шақырған, Арт­қапы, Көгез­дің қапы­сы сияқ­ты аңғарлар да көп­теп кездеседі. Талай за­манғы тау түзілім­дері­нің бұзылуы­нан пайда бол­ған төрт­кілдер де жер бетіне ай­рықша сән беріп тұр. Шопан ата деген кім? Аңызға сүйенсек, үлкен қасиет иесі, ақылгөй дана болған. Бекет ата көзі тірісінде ұстазы Шопан атаға халық толассыз келіп жатқанда ерекше қуанады екен. Пір Бекетке тәу етуге келгендердің Шопан атаға соғуы сол кезден қалыптасқан дәстүр деседі. Ау­мағы ат шаптырымдай Шопан ата қорымы да талай сырды ішке бүгіп жатқан секілді. Жергілікті өлкетанушылар қорым аумағынан 1700-ге жуық ескерткіш есепке алынғанын айтты. Олар­дың арасында көне түркімен белгілері де, қазақ­тардың ескерткіштері де бар. Шопан атаның жер асты мешіті бір бірімен қосылған он екі бөл­меден тұрады екен. Бекет ата он төрт жасында оның басына зиярат етуге келеді. Үшінші түні әулие аян беріп, білімнің баға жетпес байлық екенін сездіреді. Атасы Жаналы мен ауыл молдасынан сауатын ашқан зерек бала әулиенің ақылын құп алып, оқуын Хиуадағы Шерғазы хан медресесінде жалғастырады. Кей­бір зерттеушілер 1726 жылы са­лын­ған бұл медреседе белгілі өзбек ақыны Пахлаван Равнак, түрікмен поэзиясының классигі Мақтымқұлы, атақты қарақалпақ ша­йы­ры Әж­інияз білім алған дейді. Медреседе оқып жүрген кезінде-ақ теология, медицина, математика, астрономия, география сияқты жа­ра­тылыстану ғылымдарынан терең білім алған, бір­неше тілді меңгерген ол адамның ақылына сыя бермейтін түрлі кереметтер жасап, атақ-даңқы алты алашқа жайылған. Бұл жайында сапарымыздың үшінші күні ғалым-теологтардың, саясаттанушылар мен фи­лософтардың, дінтанушылардың қатысуы­мен облыс әкімдігі, “Нұр Отан” ХДП облыстық фи­лиалы және Ш.Есенов атындағы Каспий мем-лекеттік технологиялар және инжиниринг университеті ұйымдастырған “Бекет ата тағы­лы­мы” атты халықаралық ғылыми-теориялық кон­­фе­рен­цияда жан-жақты әңгіме қозғалды. Халық арасына кең тараған: “Мәдинада – Мұ­хам­мед, Түркістанда – Қожа Ахмет, Маң­ғыс­тау­да – Пір Бекет” деген сөз бар. Осының өзі-ақ бү­кіл ғұ­мы­рын дін-шариғат жолына адал қызмет етуге, ту­ған халқының бақыты жолына арна­ған, құла­ғанды демеп, қысылғанды жебеп, ха­лық қамқор­шысы бола білген, сол арқылы есімі исі қазаққа ғана емес, бүкіл мұсылман қауы­мына танылған Бекет атаның ұлттық деңгейдегі тұлға екенін аңғартады. Олай болса, оның ілімін, ұр­паққа мирас еткен асыл қасиеттерін ру­ха­нияттың сар­қылмас бұлағы деп бағала­ға­ны­мыз жөн. Ол күндері облыс орталығынан үш жүз ша­қы­рымдай жердегі Оғландыға қарай шұбырған халықта сан жоқ еді. Маңғыстауға жолы түс­кендердің бәрі де Оғыландыға атбасын бұрмай кетпейді екен. Өйткені, Бекет ата мешіті осы қасиетті орынға жақын орналасқан. Оғыланды – Бекет атаның мәңгілік мекені, Алланың айрықша назары мен мейірімі түскен жер. Бізге жеткен аңыздар Бекет атаның осы жерден мешіт салуын Бақыржан Пір жіберген «оғылан» кейпіндегі аруақтың осы тұста ғайып болуымен бай­ланыстырады. Бекет сол жерді белгілеп қо­йып, кейін ұстазының айтуымен мешіт салған. Бабаға зиярат ету мақсатымен біз де нөпір ха­лыққа ілестік. Қашан болсын әділдікті аңсап жүретін, хал­қы­мен бірге мұңайып, халқымен бірге күлетін, қазақтың ақын қызы, ұлға бергісіз батыл қызы Ақұштап Бақтыгерееваны осы жерде кездестірдім. «Бабаның басында бұрын да болған едім, нақ осы күндері үйде жата алмадым, келген сайын бір түрлі бойым сергіп қалады», деді ол. Тау баурайын қуалай салған баспалдақтармен өрлеп келеміз. Тыңдай берсең аңызға бергісіз әңгімелер көп. Солардың бірі “Атаның аруағы” аталатын арқарларға қатысты. Жергілікті тұр­ғын­дардың айтуларына қарағанда, арқарлар аса көп көріне бермейді екен. Ал кездесе қалса, жақсылыққа балаған жөн. Осылай Оғылан­ды­ның әр тасына таң қалып келе жатқанымызда «Арқар, арқар!» деген дауыс естілді. Қарасақ, біреу емес, екеу емес, жеті бірдей арқар алды­мызды кесіп өтіп барады екен. Қуанып қал­дық. Біреу айтса, сенбес едік, бүкіл ел дерлік Әу­лие­ге тәу етіп жатқанда, арқарлардың үрік­пей бұлақ басына келуі шынында да таңқаларлық оқиға еді. Бұлақ демекші, Оғыланды мен Бекет ата мешітінің орта жо­лында шағын көлшікке кезіктік. Оның жағасында жер астынан шы­ғып, ылдиға қарай мөлдіреп ағып жатқан екі бұлақ көзі бар екен. Бұлақ суынан дәм таттық. Халық аңызы бойынша Бекет Ата Пірі лақтырған киелі көк асаны нақ осы жерде тауып, суырып алған. Осы арада жолсерігіміз: «Шамамен 1667-1766 жылдар аралығында өмір сүрген, қалма­қ­тарға қарсы азаттық күрестің басшыларының бірі болған Есет батыр Көкіұлы Бекет баба­мыз­ға на­ға­шы болып келеді», – деді. – Сол кісі тоқ­саннан асқан шағында он екі жасар жиені Бекетке: Үстіңнен дүбір кетпесін, Құлағыңнан сыбыр кетпесін. Ақ пен қараны айырар, Жауды кері қайырар, Атыңда айтып тұрғандай дүр боларсың. Елге шуақ шашып нұр боларсың, Үш жүзге танымал Пір боларсың... – деп бата берген екен. Дуалы ауыздан шыққан сөздің біздің заманымызда шындыққа айналғаны да ойландырмай қоймайды. Биік құздан тік жарқабақты бойлай салын­ған соқпақ жолдың жалпы ұзындығы екі шақы­рым­дай екен. Шоқыны үңгіп салған ғима­рат­тың алды ығы-жығы халық. Қыстырылып-қым­тырылып, кезегіміз келгенде, шағын есікке де жеттік. Кіріп келгенде, мешіттің іші қара кө­лең­ке көрінгенмен бірте-бірте көз үйреніп, Бекет Атаның мүрдесі жатқан оң жақтағы бөл­менің табалдырығынан аттадық. Шырақшының ай­туы­на қарағанда, бұрын әулиенің мүрдесі шы­мыл­дықпен бөлінген екен. Бертін ұрпақтары бөлменің іргесін кеулеп ойып, лақат жасапты да мүрдені сонда қойып, аузын таспен бекітіп тастапты. Ата мүрдесіне таяу жерде оның шө­бе­ре ұрпағы Құлмәмбетұлы Мұрын, екінші бөл_ме­де Бекет Атаның апасы Әпуа жерленіпті. Михраб қуысы бар бөлменің кезінде намаз оқитын бөлме болғандығын аңғартады. Осы көргендерімізді маңғыстаулықтар сый­ға тартқан “Бекет ата” деп аталатын кітапта келтірілген тарихи деректер толықтыра түскенін айта кетсек, артық болмас. Ислам қажы Мырза­бек­ұлының Пір Бекет атаның тағылымды өмірі, сан қырлы қасиеттері жайлы сыр шертетін 727 беттік кітабынан көп жайларға қанықтық. Мы­салы, орыс географиялық қоғамының мүшесі, әс­кери барлау бөлімінің полковнигі Федор Берг­тің басшылығымен орыстардың 1825-26 жыл­дары Үстіртке жіберген бірінші экспеди­цияс­ы­ның құрамында болған подпоручик Александр Дюгамель 1826 жылы мынадай жазбалар қалдырыпты: “13 қаңтар. Күйкеннің үсті. Түсі­рім жасап жүрген офицерлер сол жақтағы бұлақ ағып жатқан сай бойынан жардан үңгіп қашал­ған екі бөлмелі мешіт тапты. 14 қаңтар. Үстірт кеш пайда болған құм-саз бүркеген тасты жыныстардан тұрады. Таудың құлауы барлық жерде дерлік тасты және шаппа өр, көбінің астында бұлақ бар, қазақтар олардың алдын бөгеп қойған. Солардың ішіндегі ең суы молы Бекет сопы мешітінің жанындағы бұлақ. Мешіт ақтас жартастан үңгіліп қазылған екі бөлме, іші қазақ үйінің көлеміндей, бірінің кіреберісінде аласа есігі бар, екіншісінің төбесіндегі тасты ойып жарық түсетін тесік жасаған…” Бұрын-соңды мұнайлы өңірге аяқ баспаған мен үшін бұл сапардың әсерін тілмен айтып жеткізу қиын. Қарт Каспийдің жағасындағы 362 әулие мекендеген аймақты «аспан астын­дағы мұражай» деп бекерге айтпайды екен, қайда бар­саң да тарихтың ізі сайрап жатыр. Қаратаудың ең биік шоқысы – Отпан таудың шыңынан төңі­ректі шолғанның өзі неге тұрады! Жергілікті тұрғындар ерте кезде бұл тауға, халықтың басына қауіп төнгенде, елдің шетіне жау тиген кезде Ұран отын жағу үшін жиналады екен. Осы жерде талай белгілі тұлғалар, батырлар мен билер бас қосқан, ел бірлігі, ұрпақ бола­шағы жайлы ақылдасқан, ұлы жорықтардың алдында бір-біріне сәт-сапар тілеген. Бір сөзбен айтқанда, Отпан тау – қасиетті мекен! Қазір оның ұшар басында батыр бабалар рухына арнап салынған ескерткіш көк аспанды тіреп тұр. – Бұл ескерткішті салу туралы бастаманы алғаш рет ақын Сабыр Адай көтерген еді. Көп қолдады, сөйтіп, екінің бірі тәуекел ете алмайтын үлкен іске азаматтар мен билікпін, сен халықсың, мен үлкенмін, сен кішісің демей, бір кісідей жұмылып, кәрі сеңгір Отпан таудың биігінде мәңгілік отын қайта маздатты, – деді осы арада әңгімеге тартқанымызда белгілі өлкетанушы Отыншы Көшбайұлы. Кесене 2007 жылдың 25 қазанында ашы­лып­ты. Отпан таудың басында салынған 12 құл­пы­тас ортасынан көтерілген алтынмен ап­тал­ған қос күмбез алыстан көзге шалынады. Үш құлпытастың ортасындағысының қас бетіне алтын әріппен «Адай ата» деген сөз жазы­лып­ты. Отпан тау кесенесіне кірер есік екеу: олар «қасиетті қос босаға» деп аталады. Күмбезді көтеріп тұрған құлпытастарға Адайдың сегіз арысының аттары, ал күмбездің ішкі бетіне Адай ұрпақтарының аты мен рулық шежірелері алтын әріптермен жазылған. Кіреберістегі керегелер биік мұнараларға бекітілген. 12 қанат керегенің ішкі беті гранитпен қапталып, оған әр түрлі тілдерде Адай туралы дерек-жазбалар орналастырылыпты. Кесененің шығысындағы төбе басына көк бөрілер мүсіні қойылыпты. Күмбез төбесінде қуатты шырақ сәуле шашып тұр. Ғұламаның мерейтойы халықтың рухын асқақтататын есте қаларлық шараларға толы болды. Мәселен, мерейтойдың үшінші күні “От­пан тау” тарихи-мәдени кешенінің “Ақ­сарай” павильонындағы мұражай салтанатты жағдайда ашылды. Осы павильонда Маңғыстау облысында «Мәдени мұра» бағдарламасы жө­нін­дегі қолға алынған барлық маңызды істерді тиянақты жүргізу, мұраларды зерттеу және олардың насихатталуын қамтамасыз ету мақ­сатында облыс әкімі жанынан құрылған, құра­мы­на елімізге белгілі тарихшы, археолог, этно­граф, мәдениеттанушы, реставратор ға­лым­дар тартылған тарихи-мәдени мұраларды қор­ғау және пайдалану жөніндегі ғылыми-әдістемелік кеңестің кезекті отырысы өтті. Онда Бекет атаға байланысты ескерткіштерді сақ­тау, зерттеу, пайдалану, насихаттау жайлы өзекті мәселелер әңгіме өзегіне айналды. Отырысты жүргізген облыс әкімі Қ.Кө­шер­баев өңірде «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзе­ге асыру бағытында айтарлықтай істер тынды­ры­лып жатқанын тілге тиек етті. – Осы уақытқа дейін облыста 2007-2009 жылдарға арналған «Мәдени мұра» аймақтық бағдарламасын жүзеге асыру жұмыстарына 548 миллион теңге жұмсадық. Сондай-ақ, биылғы жыл басынан бері бөлінген 113 млн. теңге қаражат есебінен өлке мұралары жа­йында 20 басылым жарық көріп, 62 жәдігер қайта жа­сақ­талды, сол секілді 21 респуб­ликалық деңгейдегі ескерткіштер өңделді, – деді ол, – Маңғыстау облысының ашық аспан астындағы мұражай атануы тегін емес, соңғы кезде баспасөз беттерінде жазылып жүрген­дей, Қазақстан айма­ғын­да жиырма мыңнан астам тарихи, мәдени ескерткіштер тіркелген десек, солардың жарты­сынан астамы осы Маң­ғыстау жерінде екен. Мұн­да халықтың тарихи жады мен дала сәу­лет­керлігінің көзіндей ондаған қалалар мен қор­ған­дардың, керуен сарайлардың орны, жүздеген некропольдер сақталған. Тас қашау, зергерлік және әшекей өнері, кілем тоқу, киіз үй мен оның жаб­дық­тарын жасау күшті дамыған және ба­рын­ша өзіндік сипатқа ие. Осылай дей келіп об­лыс басшысы бұл орайда әлі де кезегін күтіп жат­қан істер аз емес екенін атап өтті. Бертінде ерте көшпенділер дәуіріндегі (біздің зама­ны­мыз­ға дейінгі Х-ІІ ғасырда) тасты суреттер га­лереясы, оюлармен қиылған моланың үстінде орналасқан ескерткіштер, Ұңғазы тауының жа­нын­да мың жыл бұрын монолиттен жасалған екі ескі мешіт табылған. Ерекше қызығу­шы­лық та­ны­татыны Шахбағота мешітінен табыл­ған таң­ба­лар. Оның құпиясы әлі күнге дейін зерттелмеген. Басқа да толық зерттелмеген ежелгі қоныстардың орындары, тастан қашал­ған ескерткіштер мен құдықтар, жүйелер қалдықтары аз емес. – «Ақсарайдағы» мұражайға өлке тарихы­нан сыр шертетін жәдігерлер шоғыр­лан­дыры­ла­тын болады. Мерейтой қарсаңында бұл ба­ғыт­та қыруар істер атқарылды: мұражай ішін әр­леп, жаңарттық. Бұл жұмыстар алдағы уа­қыт­та да жалғасын таба береді, – деді Отыншы Көшбайұлы, – Жобаға сәйкес мәдени кешеннің шағын ауылы салынады. Онда алыстан келушілерге арналған қонақ үй, асхана, мұражай қызметкерлеріне, Маңғыстаудың қолөнеріне, зергерлік өнеріне арналған шеберханалар үйлері бой көтермек. Қысқасы, бұл кешенге келген қонақтар өлкеміздің өткені мен бүгіні туралы, осы жерге ғана тән өнер туындылары туралы жан-жақты мағлұмат алатын болады. Қуанарлығы сол, “өлі риза болмай, тірі байымайды” деген сөздердің мағынасын жү­рек­­ке мықтап түйген маңғыстаулықтардың осыған дейін тек жел мен дала сақтап келген тарих құ­пия­сын ашуға шындап ден қойғаны аңға­рылады. Бұл орайда атқарылған істердің бәрін тізіп шыға алмаспыз. Тек осы арада мерейтой шеңберінде ұйымдастырылған “Бабалар мұ­ра­сы” атты тарихи-мәдени және кітап көр­месінде көргендерімізді, көңілге түйген­дерімізді ортаға сала кетуді жөн көріп отырмын. Көрмеге Пір Атаның өзі ұстаған аса таяғы, шапаны, сондай-ақ, Хиуадағы ұстазы, қазақтар Бақыржан қожа деп аса қадір тұтатын Мухаммад Бақиржан Әзиз пайғамбардың Оғыландыға түскен аса таяғы, басқа да сирек кездесетін құнды тарихи жәдігерлер, кітаптар, көркем және фотосуреттер, ғылыми еңбектер қойылыпты. Барлық істің басы-қасында облыс әкімінің өзі жүргені де көпті сүйсіндіргеніне куә болдық. Тәуелсіздік алған жылдар ішінде елімізде алғаш ашылған Мұнайлы ауданының орталығы “Батыр” атты ауылдың іргетасын қалау рәсімі болды. Тұрғындарының 70 пайызы оралмандар болып саналатын өңір халқы төрт жылда үш есе өсіпті. Соңғы кезде ауыздан түспей жүрген “Ақтау-сити” жобасының бірінші кезегі болып саналатын “Аққу” атты шағын аудан құрылысының басталуына орай өткі­зіл­ген салтанат та көңілімізді бір көтеріп тастады. Жаңа шағын ауданда 2800 отбасы тұрғын үй­мен қамтылады. Сонымен қатар әлеуметтік ны­сандар, әкімшілік ғимараттар мен бизнес орта­лықтар бой көтереді. Маңғыстау топырағына алғаш табанымыз тигенде, «мына жерде адамдар қалай өмір сүреді» деген ой келгенін несіне жасырайын. Кейін сол өңірдің тіршілік-тынысына үңілген сайын, небір игі істерге серпін беріп отырған ел азаматтарының қажыр-қайратына, ынты­мақ-бірлігіне тәнті болдым. Атап айтсақ, соң­ғы бес жылда ғана облыста ішкі жалпы өнім­нің көлемі екі есе өсіпті. Өнеркәсіп өндірісінің көлемі 2006 жылы 965 мың теңге болса, өткен жылы 1,5 триллион теңгенің өнімі шығарыл­ған. Бүгінде барлық ірі және орта кәсіп­орынның шамамен 40 пайызы ИСО және SA сериясының халық­ара­лық сапа стандартының жүйесін енгізуі де үз­дік­сіз ізденістің жемісі екені даусыз. 2010 жылы индустрияландыру бағдарламасы аясында елі­міз­дің индустрия­лан­дыру картасына жаңадан жалпы құны 536 миллиард теңгені құрайтын 17 жоба енгізіліпті. Өткен жылы 9 жоба жүзеге асып, бір мың­нан астам жұмыс орны ашылған. Мені, әсіресе, ауыл шаруашылығы саласы­ның қарқынды дамып отырғаны қатты қуант­ты. Өткен жылы төрт түліктің саны ай­тар­лық­тай өскен. Соның нәтижесінде ет, сүт, жұ­мыртқа өндіру 12 пайызға, шұбат өндіру 2 есе, ал сүттен жасалатын өнімдер мөлшері 70 пайызға артыпты. Тізе берсек, Маңғыстаудың көркіне айналған осындай өркенді өзгерістер тіпті де таусылмайды. Маңғыстауда болған күндері жергілікті азаматтардың біздің өңірге бір соққан адам осында тағы да келуді армандайды деген сөздерін құлағым шалған еді. Мен де бүгін асты да, үсті де байлыққа толы ғажайыптар өлкесін сағынып жүрмін. Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты.