Бабадан қалған текті өнер
«Адамға бақ қонады, қыдыр дариды, ал қасиетті өнер тамыр жаяды, ұрпақтан ұрпаққа жалғасады» деген халықтық қағида бар... Өнер десе, ішкен асын жерге қоятын бозбала Каналбайға немере ағасы Асабай сырнай, домбыра тартуды үйретті. Шежіре қариялардың айтуынша, атасы Қарынбай ауыл-аймаққа белгілі айтыскер ақын болған кісі. Оның кіндігінен тараған балалары Сейілбек, Досыбай, Асабайлар да бірі суырыпсалма ақындығымен, енді бірі күміс көмей әншілігімен танылған жандар еді. Немере ағасы Досыбайдың шырқай салған әсем әні алты қырдан асып, жезтаңдай өнерпаздың ғаламат даусына тамсанбаған жан болмаған екен. Той-жиынның гүліне, әсіресе қыз-келіншектермен айтыста дүлдүлге теңелген оның ел арасында «сері» аталып кетуінің басты себебі осындай өнерімен тығыз байланысты болса керек. Көнекөз қариялардан қалған: «Досыбай ақын Шәби есімді өмірлік қосағын айтыста жеңіп алған» деген әңгіме тағы бар. Ақындар айтысында алдына жан салмаған өнер иесі 1943 жылы Ленинград қаласын неміс басқыншыларынан қорғау кезінде ерлікпен көз жұмады... Ал оның ағасы Асабай кезінде Майлықожа мен Айман қыздың, Әкімкерей мен қызыл ақын Мырзабектің, Молда Мұса мен Манат қыздың айтыстарын жатқа айта алатын құйма құлақ, зерек жан болған екен.Мәскеуде шырқалған Шегенің ариясы
Білмегенін білуге, көрмегенін көрсем деп талпыну – талантқа тән табиғи құштарлық. Жастайынан үнемі жаңа ән мен термеге әуес Каналбай Сейілбекұлының өнер жолы несімен ерекшеленеді дегенде, менің алдымен көкейге түйген әсерім: оның халықтық тың туындыларды жырлап, кеңінен таратудағы рөлі мен өзгені қайталамайтын орындаушылық қыры болатын. Сондықтан әр шығарманы нәшіне келтіріп, шырайын шырақтай жарқыратып жібере алатын талантын байқаған сол кездегі аудандық мәдениет бөлімінің мамандары жас жігітті қызметке аттай қалап өздері шақырады. Талант иесі мәдениет үйінің автоклуб меңгерушісі болып ұзақ жылдар жемісті еңбек етті. Дала қостарында диқандарға, құм қойнауында малшыларға әуезді ән мен маржан жырдан шашу шашқан дүлдүл әншінің өмір мектебі өнерге жаңадан келіп жатқан кейінгі жастар үшін бүгінде үлкен өнеге боларлық. Аудандағы ірілі-ұсақты шаралардың қай-қайсысы да онсыз өткен емес. Жезтаңдай әнші үлкен сахнаға алғаш рет 19 жасында шығып, өнерпаздардың облыстық байқауында жүлделі орынды иеленіпті. Мұнан соң республикалық сайысқа жолдама алып, Алматыдағы Абай атындағы опера және балет театрында өткен көркемөнерпаздардың республикалық сайысында бірінші жүлдені қанжығасына байлаған. Ал 1963 жылы көркемөнерпаздардың облыстық байқауында Киров ауданының өнер ұжымы халық театры, халық оркестрі атақтарын жеңіп алды. Бұл бір қарағанда, айтуға жеңіл болғанмен, көп тер төгумен қол жеткізілген айрықша олжа еді. Осынау табыстың сырына үңілсеңіз, К.Сейілбекұлының орасан зор еңбегін қайталап айтуымызға тура келеді. 1964 жылы Құрманбек Жандарбековтің жетекшілігімен аудандық халық театры Мәскеудегі Кремль сахнасында жазушы Ғабит Мүсіреповтің «Қыз Жібек» спектаклін ұсынды. Өңірлік театрлар тарихында бұл оқиға ұмытылмас ғибратқа айналды. Осы қойылымда Каналбай Сейілбекұлы Шегенің рөлін сомдады. Әлі күнге дейін ұлттық классикалық туындыда Шегенің ариясына айрықша маңыз беріледі. Оған кез келген әнші таңдалмайды. Дауыс диапазоны лайық жанға ғана сенім артылады. Соған орай Шегенің рөліне таңдалуы саңлақ тұлға тарапынан өнер шеберіне көрсетілген сенімнің шынайы белгісі болатын... Ансамбльдің құрамында Мәскеудегі халық шаруашылығы жетістіктерінің Бүкілодақтық көрмесінде өнер көрсетті. Осы сапар барысында Канекең «Қыз Жібек» операсындағы Шегенің ариясын, халық әні «Он алты қызды» нәрлі сарында, нәшіне келтіре орындап, ұжымның мерейі үстем болды. 1967 жылы Киров аудандық халық театры Самарқан қаласында өткен бүкілодақтық театрлар фестиваліне Б.Майлиннің «Жалбыр» қойылымымен қатысты. Осы туындыда өнерлі жан Қайрақбайдың бейнесін сомдап, Бүкілодақтық фестивальдің лауреаты атанды. «Жігітке жеті өнер де аз» демекші, өз білімін, кәсіби шеберлігін шыңдаған әнші 1973 жылы Ташкенттегі театр және өнер институтын театр және кино актері мамандығы бойынша ойдағыдай бітіріп шығады. Мұнан соң Жетісай мәдени-ағарту техникумында сахна шеберлігі бойынша жастарға дәріс береді, саналы ғұмырын ауданның мәдениет саласын дамытуға арнайды. «Шәкіртсіз ұстаз – тұл» демекші, Канекең тәрбиелеген өнерпаздар қаншама. Олардың ішінде танымал әнші-термешілерден Е.Алданов, М.Бекбаев, К.Айтбаев, Ө.Сұлтанмұратов, С.Қошқаров және т.б. бар. ...Бір ғана кісінің бойына үш бірдей – әншілік, термешілік және жыршы-жыраулық өнердің тоғысуы некен-саяқ кездесетін жағдай. Мемлекет тарапынан өнері ескерусіз қалдырылған жоқ, әнші әр жылдары өзінің лайықты бағасын алып отырды, халықтың құрметі мен сүйіспеншілігіне бөленді. Бүгінде Мақтаарал ауданының құрметті азаматы. Одақтық деңгейдегі медальдары мен марапаттарын өнер иесінің сан жылдар бойы төккен терінің жемісі деп білеміз.Жүрекпен жететін жанр
Канекең көнеден келе жатқан жыр-термелерді тыңдаушысын жалықтырмай, жұмсақ мақаммен, жүрекке жеткізе орындайды. Әуелетіп ән салғанда, әупілдектей әсерленесіз. Еліміз тәуелсіздік алған алғашқы жылдары Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев пен Өзбекстан Президенті Ислам Каримов Мырзашөлге іссапармен келген болатын. Сонда қос Президенттің алдында Канекең Ақтан Керейұлының термесін шырқады. Екі елдің басшылары сахна саңлағына ризашылықтарын білдірді. Кеште Нұрсұлтан Әбішұлы өнер иесі орындаған әндерді сүйсініп тыңдады. 1986 жылы Қазақстан телеарнасы өткізген республикалық ақындар айтысында Шымкент пен Семей ақындары сайысқа түсті. Осы байқауда Канекең Ақтан Керейұлының «Жайық деген жанды су» атты термесін орындап, көрерменнің сүйіспеншілігіне бөленді. «Сөйлеп қал, сөйле, тілім, дем барында» деп қарияның өзі жырлағандай, бұл күндері К.Сейілбекұлы қазақы тәрбиенің бұлақ бастауы – жауһар жырлар мен тағылымды термелерді, әуезді әндерді талмай орындап жүр. Бұқар жырау Қалқаманұлы, Тұрмағамбет Ізтілеуов, Кенен Әзірбаев, Құтбай Дүрбаев, Нартай Бекежанов, Майлықожа Сұлтанқожаұлы, Құлыншақ Кемелұлы, Ыбырай Алтынсарин, Қайыпназар Әйтпенов, Қадыр Мырза Әлі, Нәмет Сүлейменов, Тоқтағұл Сатылғанов және басқа да танымал ақындардың ақыл, нақылға толы ғибратты туындыларын талмай насихаттап келеді. Ақсақалдың айтуынша, әнші, термеші болу оңай емес, бұл – үлкен еңбекпен келетін, үзбей дайындықты қажет ететін кәсіп. Дауысты бабында ұстай білу үшін әншіге өте жоғары талап қойылады. Каналбай ақсақал бүгінде «Қазақстан-Шымкент» телеарнасындағы «Ғибратнама» телехабарына белсене қатысады, тәрбиенің қуатты құралы – тағылымды термелерді орындап, рухани қазынаны халық арасына кеңінен таратуда айтарлықтай еңбек сіңіруде. Өнер саңлағы саналы ғұмырын қазақтың қасиетті қара домбырасына арнап, оның орындауындағы әндер мен жыр-термелерден арнайы аудиодискілер жарық көрді. Сондай-ақ, әнші орындаған шығармалар Қазақ радиосының, «Қазақстан-Шымкент» телеарнасының дыбыс және бейнежазу қорларында сақтаулы.Өнер қонған шаңырақ
Канекеңнің отбасына келсек, қызы Күләйхан Алматыдағы қыздар педагогикалық институтының музыка факультетін бітірген. Кезінде білім ордасының «Ұлар» этнографиялық ансамблі құрамында өнер көрсетіп, қазақ әнін шартарапқа паш етті. Бүгінде Шымкенттегі мектеп-гимназияда ұлағатты ұстаз. Ән мен термені талғампаздықпен бабына келтіріп орындайды. Ш.Қалдаяқов атындағы халықаралық ән байқауының лауреаты. ҚХР Іле ауданында дүние жүзі қазақтарының алдында тамылжыта ән салып, әлем қазақтары қауымдастығының Алғыс хатын иеленді. 2000 жылы ұлы композитор Н.Тілендиев атындағы «Аққу» байқауының дипломанты атанды. Ал әке өнерін жалғастырған Үрәлхан Сейілбекқызына келсек, өткен жылы Польша симфониялық оркестрінің сүйемелдеуімен Л.Хамидидің «Бұлбұл» әнін шырқап, поляктардың қошеметіне бөленді. Халықаралық өнер додасында қарапайым қазақ қызы «Славян әндерін үздік орындаушы» аталымы бойынша лауреат атанды. Бүгінде Үрәлхан – Шымкенттегі облыстық опера және балет театрының белді солисі. Қазыналы қарияның немересі Жанғали да өнер бәйгесіне қосылып үлгерген өнерпаз... Өмірі өнермен өрілген Каналбай Сейілбекұлы мен зайыбы Тұрған апаның балалары мен немерелері ортасындағы жарқын жүзі мен жарасымды сәтіне біз де сүйсініп, өнерді өнеге тұтқан мерейлі отбасының шуағына бөленіп қайттық. Уәлихан ҚОЖАҚ Оңтүстік Қазақстан облысы, Мақтаарал ауданы Суретте: Каналбай ақсақал мен Тұрған апа немерелерімен бірге