Қиырдағы қандастың қамқоршысы

Менің Нұрсұлтан Әбішұлының жазба еңбектерінен қолыма шырақ алып іздейтін бір түйінім бар. Ол – шеттегі қандастарымыздың тағдырына қатысты көші-қон мәселесі. Өйткені, қандастарымның тағдыры – мемлекеттің тағдыры. «Ұлы дала ұлағаттарының» бас газетке басылған бүтін бір тарауы осы тақырыпқа арналыпты. «Қиырдан келсе қандастар» деп аталған екен. Көрген заматта көзіме оттай басылды. Бір емес, бірнеше мәрте оқып шықтым бұл тарауды. Сенесіз бе, дүниеден озған анам, өткен күндер есіме түсіп, бір сәт көз жасыма ерік бердім. Оның үстіне, біз секілді туған жерін тастап, тумаларынан бөлініп-жа­рыл­ған жандар қамкөңіл, жы­лауық келеді емес пе. Бірақ, өкінішіміз жоқ! «Аналарымыз алыс­қа кеткен туған-туыстарын іс тігіп отырғанда, жұмыс жасап жат­қанда сыңсып салған әнімен еске алып, көз жастарын бір сығып алушы еді. Балаң кезімде оның себебін сұрағанымда: «балам, ержетерсің, сонда білерсің мұның мәнісін» деп сөз аяғын жұм­бақтап жіберетін. Бірақ бала кезгі адам жады мықты болады ғой. Кейін, есейе келе мұның мәнін де, көз жасына булыққан әнін де біліп, көкейге түйіп өстік. Тәуелсіздік таңы атқанда ойда жүр­ген осынау аса маңызды іс-әрекетті жүзеге асырудың жолын тапқандай болдық», депті Елбасы өткен күндерді еске алып. Міне, мені жылатқан – осы тұс. Елбасы кітабындағы «Әрине, жаңадан жерсіну, бейтаныс ортаға бірден бейімделу оңай болмас. Кейде қиырдан келген қандастарымызды жайлы орналастыруда жекелеген жауапты адамдардың тарапынан болып жататын бойкүйездік пен тоғышарлық, жаныашымастық пен жағдайды бағалай алмау­шы­лық кездесіп қалатынын жа­сыруға болмайды. Мұндағы түйт­­кілдер – мемлекеттің қатесі емес, кейбір шенеуніктердің тө­ре­шілдігіне байланысты жағ­дай­лар. Біз бұлардың бәріне сын көзімен қарап, түзетіп, көңілге түс­кен қаяуды жоюға күш салатын боламыз» – деген сөздердің көңіл түкпірінде жатқан «әттең­дерімізді» бір қозғап өткенін жа­сыр­ғым келмейді. Дегенмен, біз де бір қауым ел болып қалдық қой. Өмірдің талабымен заң-зәкүндерді игере бастадық. Сая­сат­тың да қыры мен сырына тө­селіп келеміз. Кереметтей бір мем­лекеттік билікке қолымыз жет­­пегенімен, Мемлекет бас­шы­сы­ның арқасында жолға қойы­лып отырған сөз бостандығы мен «төртінші билік» атанған ақпарат еркіндігіне сүйеніп, қандас­тарымыздың мүддесін қорғап жатырмыз. Тіпті болмай бара жатқан жағдайда, телефонымызға жүктеп алған видеодағы «Біз әр ұлттың баласын бауырымызға басып үйренген халықпыз. Ал енді шетелден көшіп келемін деген өз қазақтарымызды бауырымызға баса алмаймыз ба?!» деген жү­рек­жарды сөзін алға тартамыз. Ең жақсысы, алдағы жерде жер­гілікті атқарушы билік баса көңіл бөліп, көшіп келген ағайын­дарды «Оралман» мәр­тебесін алған сәттен бастап заң аясында көрсетілген жеңіл­дік­термен игіліктендіріп отырса, бәрі өз орнына келеді... Тарихи себептерге байланыс­ты бөлініп-жарылған этностық қазақтарды байырғы ата­қоны­сына тарту мақсатында адам құқығы туралы халықаралық ережелерді басшылыққа ала отырып, КСР Министрлер Кеңесі сонау 1991 жылы 18 қарашада «Азаматтық құжаттандыру туралы» арнайы №711 қаулы қа­былдап, 20 баптан тұратын «Бас­қа респуб­ликалардан және шетел­дерден Қазақстанның ауылды жерлеріне жұмыс істеуге тілек білдіруші байырғы ұлт адамдарын Қазақстан Республикасына қоныстандыру тәртібі мен шарттарын» бекітіпті. Әрине, бұл Қаулының Елбасының тапсырмасымен дайындалғанын біз жақсы білеміз. Атап айтуымыз керек, Елбасы қабылдатқан сол Қаулының арқасында тәу­елсіздіктің алғашқы бес жылының өзінде 104 мың қан­­дас­ымыз ың-шыңсыз келіп ата­­жұртқа табан тіреді. Әрі қарай көш тізгінін 1997 жылы 13 желтоқсанда тұңғыш рет қазақ тілінде қабылданған Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы іліп әкетті. Қазіргі қолданыстағы Көші-қон туралы Заңда қандас­тары­мыздың Қазақстан азамат­тығын жеңілдетілген тәртіппен алу, шет елдегі қазақ диаспорасының елі­мізге келіп білім алу қаже­т­тілік­терін қанағаттандыру жағы, ауылға көшіп келген ағай­ын­­ға шаруа немесе фермер қожа­лы­ғын және тауарлы ауыл ша­руа­­шылығы өндiрiсiн жүр­гiзу үшiн жер беру мәселесі то­лық шешілген. Сондай-ақ, Қа­зақ­стан Республикасы Үкіметі Қаулы шығарып, оралмандар мен қоныс аударушыларды қо­ныс­тандыратын арнайы өңір­­лер­ді айқындап берді. Қар­жы­лық қиыншылыққа қарамастан, Үкімет тағы 1259 отбасы­нан тұратын оралмандарды қа­был­даудың 2016 жылға арнал­ған өңір­­­лік квотасын бекітіп берді. Биыл алғашқы тоғыз айда 11 488 отбасы оралыпты. Ең бір күйіп тұрған қиын­шылық – Қытайдан келетін қан­дастарымыз үшін Қазақстанға виза алу еді. Міне, оның да түйіні шешілді. Қазақстан Респуб­ликасының Сыртқы істер министр­лігі Қытайдан келетін қандастарымыз үшін бір жолда 3 жылға көп мәртелі виза беру тәртібін енгізіп, бүкіл Алаш жұр­тын қуанышқа бөледі. Айтпақшы, Көші-қон туралы тұңғыш қаулы шыққан «18 қа­рашаны» «Ұлттық көші-қон күні» етіп белгілеу туралы бірінші болып «Егемен Қазақстан» газеті бастама көтер­ді. Мерекелер тізбесіне кірер, не кір­мес, бұл күн – біз үшін онсыз да мейрам. Әуелгі сөзімізге қайта орал­сақ, «Ағайынға арнап көп нәр­сені айтқым-ақ келеді. Алай­да, іштегінің бәрі сыртқа шы­ға бермейді ғой. Ел тірлігі, көп ­ұлтты Қазақстанның бірлігі мен ты­ныштығы жатсам-тұрсам көкейімнен кетпейтін маған жал­­ғасып жатқан қазақ көшінің тағ­­­дыры тіпті де оңай сезіліп тұр­­­мағанын айтқым келеді. Жы­­рақтағы жұртың туған жерге жаутаңдап қарап отырса, кі­сінің жаны қалай жай табады?!» депті біздің аса мәртебелі Пре­зидентіміз. Тәуелсіздігін небәрі 37 пайыз қазақпен бастаған Қазақ­стан­ымыздағы ұлтымыздың үлесі, міне, 25 жылда 70 пайызға жетті. Соның бәрі, қайталап айтайын, Елбасының батыл шешім қабылдап, Көші-қон саясатын жолға қойған кемеңгерлігінің, қажырлы еңбегінің арқасы. Ауыт МҰҚИБЕК, ақын, «Нұр Отан» партиясы қоғамдық қабылдау бөлімінің кеңесшісі