Нәсібі – дән, бесігі – ән Қызылжар!

Өркенді өзгерістер өрісі Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Серік БІЛӘЛОВПЕН сұхбат – Серік Сұлтанғазыұлы, еліміз Тәу­елсіздіктің 20 жылдығы қарсаңында тұр. Қазақ ұлтының және Қазақстан хал­қының тарихында мұндай кезең бол­мағанын атап көрсеткен Елбасы ел шежіресіндегі ерекше белесті барынша дай­ындықпен қарсы алуға шақырған бо­латын. Осыған орай, сіздің қолдауы­ңызбен өңірімізде өріс алған «20 игі іс» акциясы аясында атқарылып жатқан шараларға тоқталып өтсеңіз. – Иә, биыл бәріміз үшін ерекше қас­терлі жыл. Тәуелсіздік алған уақыттан бері еліміз әлеуметтік-экономикалық салаларда зор табыстарға жеткені бәрімізге мәлім. Ішкі, сыртқы саяси тұрақ­ты­лығы­мыз бекіп, әлем санасатын мемлекеттер қатарына көтерілдік. Бір сөзбен айтқанда, қысқа мерзім ішінде ұланғайыр міндеттерді жүзеге асырып, дамудың жасампаздық жолымен жүріп келеміз. Біз осылайша тұтас бір дәуірге барабар, маңызы ай­рық­ша, мәні бөлек кезеңге Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында жетіп, елі­міз барша қазақстандықтардың жұды­рық­тай жұмылған бірлік, татулық, достық шаңырағына айналды. Ал, сұрағыңызға келетін болсақ, айтулы датаға орай Мемлекет басшысы мерейтой жылын «Бейбітшілік пен жасампаздықтың 20 жылы» деп жариялауы қалың жұртшылықтың үлкен қолдауына ие болды. Облыстағы «20 игі іс» шарасы Алаштың ақиық ақыны, жерлесіміз Мағжан Жұмабаевтың туған ауылы Сартомардан бастау алды. Мектеп ғимараты, мешіт үйі, дәрігерлік амбулатория жөндеуден өтіп, оқушыларға спорттық құрал-жабдықтар сыйланды. Мұражай жаңа кітаптармен толығып, плазмалық теледидар тарту етілді. Шалғай жерлердегі елді мекендер де жаңарып, тазарып, гүл­дене түсті. Көшелер ретке келтірілді, аула­ларға ағаштар отырғызылды. Жолдар жөн­деліп, су құбырлары тартылды. Мысалы, Орталық, Бостандық, Ақбалық, Шұқыр­көл ауылдарының тұрғындары өздері тұ­ратын ортаны абаттандыруға, көркейтуге жоғары көңіл-күймен жұмыла атсалысты. Көптеген спорт алаңдары, демалыс-мә­дени орталықтар, саябақтар, іске қосыл­ды. Облыс орталығында сәулетті стеллалар, ескерткіштер, мәдени нысандар тұр­ғызылды. Акция аясында аудандарда – 216, жергілікті округтерде – 1638 шаралар атқарылды. Әлі де жалғасу үстінде. – Қызылжар өңірінің диқандары бұ­рын-соңды болмаған мол астық өсіріп, ел ырысын еселеуге елеулі үлес қосып отыр. Оны ысырапсыз жинау, сақтау ба­ғытындағы жұмыстар қалай ұйым­дастырылған? – Экспортты әртараптандыруда және тұрғындарды жұмыспен қамтуда агро­өнер­кәсіп кешенін үдемелі дамыту басым бағыттардың бірі болып қала беретіні анық. Елбасының аграрлық кешенді қуат­ты қолдауға арналған мемлекеттік бағдар­ламалары арқасында ауылшаруашылық өндірісін субсидиялауға 6,6 миллиард тең­ге бөлінді. Республикада өсірілетін дәнді дақылдардың 25-28 пайызы облыстың үлесінде. Бұл салада қалыптасқан тәжіри­бе­лері мол егіншілеріміз ауа райының күрделі жағдайларының өзінде маңдай термен өсірілген ризықты шашпай-төкпей жинап алуға дағдыланған. Даңғайыр ди­қан, білікті басшы Геннадий Зенченконың алғашқылардың бірі болып Қазақстанның Еңбек Ері атануы – бәріміз үшін абырой. Мұндай мақтаулы жер өңдеушілер облыс­та жүздеп саналады. 2009 жылы гектар берекелігі 16,6 центнерге жетіп, 6,4 миллион тонна астық жинаған едік. Былтырғы құрғақшылық жылының өзінде шығым­дылық 10,5 центнерден айналып, 4,1 миллион тонна өнім алдық. Биылғы түсім бұл көрсеткіштерден де асып түсіп, рекордтық межені бағындырдық. Күзгі орақты ойда­ғыдай аяқтауға барлық күш-жігер жұмыл­дырылды. Жауапты науқанға 10 мыңға жуық техникалар қатыстырылып, 3,9 мил­лион гектар алқаптың дәні ысырап­сыз қамбаларға құйылды. Гектар берекелігі 20 центнерге жетіп, қырмандар мен элеваторларға 7 миллион тоннаға жуық астық жеткізілді. Ғ.Мүсірепов, Тайынша аудан­дары бір миллион тоннадан астам ел ризығына ие болды. Мұндай молшылыққа егіншілік мәдениетін ұдайы жақсарту нәтижесінде жеткенімізді айта кеткен жөн. Ендігі міндет – рекордты астықты ша­шаусыз әрі сапалы сақтау. Бұл мәселеде де бөгеліс болмайтынына сендіре аламын. Өткен жылы қордаланған өнім басқа өңір­лерге жөнелтілді. Соңғы 6 жыл ішінде 247 мың тоннаға дейін астық қабылдай алатын 11 элеватор пайдалануға берілді. Былтыр Айыртау және Ғ.Мүсірепов аудандарында қуаттылығы 60 мың тонналық астық қой­малары кешені бой көтерді. Биыл сыйым­дылығы 52 мың және 30 мың тонна бола­тын екі астық қабылдау кәсіпорны іске қосылды. Сөйтіп, элеваторлардың сыйым­дылығы 3 миллион 350 мың тоннаға жетті. Бұдан тысқары серіктестіктер мен шаруа қожалықтарының 3 миллион тоннадай астық сақтау мүмкіндіктері бар. – Жолдау талаптарының бірі болып отырған етті мал шаруашылығын дамыту жайы қалай? – Мал шаруашылығы саласындағы мін­деттеріміз айқын, межеміз биік. Облыс жан басына шаққанда сүт пен жұмыртқа өндіруден елімізде 1-ші, ет өндіруден 2-ші орынды иеленеді. Жолдаудағы етті мал шаруашылығына қатысты белгіленген тап­сырмаларды орындауға ішкі мүмкін­діктер мен қолдағы резервтер жеткілікті. Мал шаруашылығын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған бағдарламасы жа­салып, ауқымды шаралар белгіленді. Ке­лешекте 10 мың бас мал бордақылау алаң­дарын, 4 мың бас репродуктор-шаруа­шылықтар, 15600 бас мал өсіретін фермалар ашу міндеттері тұр. Ата кәсібімізді бұрынғыдан да қарқынды дамытатын кез туды. Алғашқы қадамдар нәтижесіз емес. Биыл фермерлік шаруашылықтар ұйым­дас­тыру мақсатымен 2200 бас малға тап­сырыс берілсе, 119 агроқұрылым өз және қаржылық институттар қаражатына 7,3 мың бас мал сатып алды. «ҚазАгро» АҚ арқылы 70 жоба қаржыландырылып, 659,6 миллион теңге бөлінді. Үш ауданда асыл тұқымды мал өсірумен айналысатын реп­родуктор-шаруашылықтар құрылып, Канада мен Германиядан симменталь мал­дары әкелінді. Олардың қатарына «СБИ-Агро-Ташкентка», «Петерфельд-Агро», «Ала­бота асыл тұқымды» серіктестіктерін атауға болады. Бұдан тысқары «Қазэк­спортастық» фирмасы арқылы 1 мыңдай шетелдік мал сатып алу көзделіп отыр. Осылайша ауыл шаруашылығында қол­данылған шаралар 8 айда жалпы өнім кө­лемін арттырып, 58 миллиард теңгені құ­рады. Рентабельділігі төмен шаруа­шы­лық­тарды ірілендіру, асыл тұқымды мал ба­сы­ның үлесін көбейту, салаларды тех­ни­калық жағынан жарақтандыру, инновация­лық тех­нологияларды енгізу бағыттары бойынша маңызды жобалар іске асатын болады. – Мемлекеттік жоба-бағдарламалар іске қосылғалы басқа салалар да еңсесін тіктеп, құлашын кеңге жаза түскен болар? – Әрине. Облыстың әлеуметтік-эко­но­микалық дамуында өнеркәсіптің алатын орны ерекше. Оның ішінде мәшине жасау саласы кәсіпорындарының жетекші рөлі зор. КСРО кезінде Петропавл қаласын­да­ғы зауыттар алыс қашықтыққа оқ таситын зымырандар шығарумен әйгіленетін. Тәу­елсіздік жылдары қорғаныс зауыттары бас­қа салаларға бейімделіп, бейбіт мақсат­тағы өнімдер шығаруға маманданды. Олар­дың еліміздің өнеркәсіп кешендерімен және шетелдік серіктестіктермен жа­саған келісім-шарттарының жалпы көлемі 25 миллиард теңгеге жетті. Бұл – өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстыр­ған­да 2,1 есеге артық. Келісім-шарттар ая­сын­да 12,8 миллиард теңгенің өнімдері шы­ғарылып, былтырғыға қарағанда 2 есеге молайды. Соңғы он жылда өнеркәсіп өнімдерін шығару көлемі 46,7 есеге ұлғайғанын айта кеткен жөн. Индус­трия­лық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарла­масы шеңберінде жалпы көлемі 30,3 миллиард теңге инвестицияны құрайтын 15 индустриялық-инновациялық жобалар енгізілген. Оларды салу барысында 1300-ден астам адам жұмыспен қамтылады. Ал пайдалануға берілген кезде 1700-дей жаңа жұмыс орындары құрылады. 2010 жылы өңірімізде 13,8 миллиард теңгенің 10 жо­басы пайдалануға беріліп, 631 адам жұ­мысқа орналасты. Мәшине жасау саласы кәсіпорындары арасында «ЗИКСТО» АҚ-ның жұмысы жаңашылдық сипатқа ие. Индустриялық дамудың озық техноло­гия­ларын игерудегі қарқынды қадамдары сүй­сінтеді. 2008 жылы олар теміржолшылар үшін 30 жүк вагонын құрастырған болатын. Сол сияқты, бүгінге дейін индустрия­лан­дыру картасы шеңберінде 11 жоба іске қосылды. Оның ішінде бірінші жарты­жыл­дықта 2,2 миллиард теңге тұратын, сый­ымдылығы 52 мың тонналық элеватор бой көтерді. Жуырда 30 мың тонналық та­ғы бір астық қабылдау кешені пайдалану­ға берілді. Осылайша облыс кәсіпорын­дары қазақстандық үлестің артуына айтар­лықтай үлес қосып келеді. Агроөнеркәсіп кешенінде де бірқатар озық жобалар бар. «Юннивил» ЖШС жы­лына 9 мың тонна ет өнімдерін өндіретін осы заманғы ет өңдеу комбинатын, «Леонов» шаруа қожалығы 320 бас сауын сиырға лайықталған сүт кешенін пайда­лануға берді. «Зенченко и К» командиттік серіктестігінде қанатқақты жоба жү­зеге асырылып, Канададан әкелінген 800 бас сиырға арналған сүт кешені бой көтерді. Мұнда әр сауын сиырдан жылына 7 мың литрдей сүт сауылады. Тайынша ауда­нын­да 1000 басқа шақталған сүт кешені жұ­мыс істейді. Жер асты байлығын игеру кен-метал­лургия өнеркәсібі саласын жандандыруға серпін берді. «Тиолайн» ЖШС титан-цирконий кенін өңдейтін тәжірибелік-өнер­кә­сіптік өндірісті іске қосты. «Шунгит» ЖШС қиыршық тастар өңдеумен айналы­са­ды. Жоғары өнімді қондырғылар орна­тылған өндіріс орнының жылдық қуаты 600 мың тоннаға тең. «Ақтөбе Glass» кен байыту комбинаты Айсары жерінде кварц құмын шығарады. Кәсіпкерлікті өркендету саласында жай­лы бизнестік ахуал туғызуға, әкімші­лік кедергілерді болдырмауға баса назар аударылған. Он жылда шағын кәсіпорын­дар саны 10,3 пайызға ұлғайып, қызмет кө­лемі 12 есеге артты. Жылдық өнім өнді­ру мөлшері 85 миллиард теңгеге жетті. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағ­дар­ла­масы бойынша биыл республикалық қа­зы­надан 1440 миллион, оның ішінде ағым­да­ғы мақсатты трансферттерге 818,2 миллион, индустриялық инфрақұрылымды да­мы­­туға 621,8 миллион теңге қарастырылған. Инвестициялық қызметтің жандануы облыс экономикасының ырғақты дамуына айтарлықтай әсерін тигізіп отыр. Былтыр негізгі капиталға құйылған инвестиция мөлшері 53 миллиард 315 миллион теңгені құрап, 1999 жылға қарағанда 11 есе артты. «Солтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпо­ра­циясы 9 миллиард теңгенің 28 жобасын іске асыруға аса ынталы. – Жолдауда халықты сапалы ауыз сумен жабдықтаудың басым бағыттары атап көрсетілді. Ендігі әңгімені осынау өзекті тақырып төңірегінде өрбітсек. – Алдымен 2002-2010 жылдарға арнал­ған «Ауыз су» бағдарламасының кейбір қорытындыларына тоқтала кетейін. Ұзақ мерзімді мемлекеттік жобаны орындау мақсатымен республикалық бюджеттен 15 миллиард, жергілікті қазынадан 2,5 миллиард теңге қарастырылған болатын. Бұ­дан тысқары Азия даму банкі 1,5 миллиард, шаруашылық жүргізуші субьектілер 96 миллион теңге қаражат салды. Со­ның нәтижесінде 111 мың тұрғыны бар 145 елді мекенге тіршілік нәрі жеткізіліп, 194 мың адам тұратын 122 ауыл-се­лоның жайы оңалды. Былтыр су шаруа­шылығы шараларын атқаруға 4,1 миллиард теңге жұмсалды. 200 шақырымға жу­ық су құ­бырлары мен су тарату желілері салынып, қалпына келтірілді. 40 мың тұр­ғыны бар 13 елді мекеннің таза суы жақ­сартылды. Үстіміздегі жылы 31,2 шақы­рым тораптық су құбырлары, 26,5 шақы­рым су тарату желілері тартылды. Жам­был ауданында жерасты суларынан тар­тыл­ған ұзындығы 6,9 шақырым ұңғымалы су бөгеттері қал­пына келтірілді. 3 елді мекен жерасты су­ла­рымен қамтамасыз етілді. Дегенмен, облыста таза ауыз су жайы әлі де өткір сезіледі. «Ақбұлақ» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде халықтың денсаулығын жақсарту, таза суға мұқтаж елді мекендердің проблемасын шешу үстіндеміз. – «Жұмыспен қамту-2020» бағдарла­масының іске қосылғанына көп бола қой­ған жоқ. Бірінші кезекте қандай шаралар атқарылмақ? – Азаматтарды әлеуметтік қорғау, жұ­мыс­сыздық деңгейін төмендету, жаңа жұ­мыс орындарын ашу, аз қамтылғандар қатарын азайту – үнемі бақылауда тұратын мәселе. Бұл бағытта аз шаруа тынды­рыл­ған жоқ. 2008-2010 жылдарға арналған тұр­ғындарды жұмыспен қамтудың аймақ­тық бағдарламасы бойынша 30 мыңға жу­ық адамның жұмысқа орналасуына көмек көрсетілді. 15810 жаңа жұмыс орындары ашылды. 4708 адам еңбекақы төленетін қоғамдық жұмыстарға тартылды. Кәсіптік білім алуға 1060 адам жіберілді. «Жол картасы» бағдарламасын жүзеге асырудың екінші жылында 5,4 миллиард теңге игеріліп, 8259 адам еңбекке араласты. Жұмыспен қамтудың жаңа страте­гия­сы өзгеше талаптар, тың міндеттер жүк­тейді. Бағдарлама үш бағыт бойынша ат­қа­рылады. Бұл мақсат үшін 1,8 миллиард теңге бөлінген. Қазірдің өзінде «Жұмыс­пен қамту-2020» бағдарламасына қаты­су­шылардың саны 7 мың адамды құрап отыр. Таратып айтар болсақ, 986 адам оқуларға жіберіледі. 395 адам кәсіби даярлықтан өтеді. 591 адам біліктілігін шыңдайды. 514 адам әлеуметтік жұмыс орындарына, жұмыс берушілердің ұсынысымен 2545 адам бос қызмет штаттарына орналас­ты­рылды. Ауылдарда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу шараларына 254,8 миллион теңге бөлінді. «Солтүстік» ӘКК шағын несиемен қамтамасыз ететін ұйым ретінде белгіленіп, екінші бағытқа жеңілдікті қар­жылық қолдау жайы ойластырылған. «СК-Финанс» ЖШС қазірдің өзінде 50 адамды кәсіпкерліктің қыр-сырына оқыту ісін бастап кетті. Сөйтіп, 232 адам даярланып шығады. Экономикалық әлеуеті орнықты елді мекендерге 222 отбасын көшіріп әке­лу үшін 1,4 миллиард теңге бөлінді. Бү­гін­де баспана тұрғызатын жерлер анықталып, жобалау-сметалық құжаттар әзірленуде. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашы­лық­­ты жаңғырту тұрғындардың өмір са­пасын жақсартудың басты фак­тор­ларының бірі екені айтпаса да түсінікті. Соған орай бағдарламасы аясында 2,4 миллиард тең­генің 5 жобасы қолға алынған. 754 миллион теңге облыс орта­лығындағы сумен жаб­дықтау және су беру нысандарын қайта қалпына келтіруге ба­ғытталды. Энерге­ти­к­алық кәсіпорындар бағ­д­арлама шеңберін­де 1 миллиард 964 миллион теңге бөлді. Петропавл қала­сы­ның абаттандырылған тұрғын үй сала­сын­да 1035 көп пәтерлі үй бар. Оларды жөн­деуге республикалық бюджеттен 120 миллион теңге қарас­тырыл­ды. Бұдан тысқары «Петропавл қала­сын­дағы тұрғын үй пайдалану қызметі» кә­сіпорны да жөндеу жұмыстарымен айна­лы­сады. Оған 275 миллион теңге бөлінді. Мәдени-рухани салалардағы жетістіктеріміз де көп-ақ. Ана тіліміздің қолданыс аясы кеңіп, ұлттық құндылықтарымыз жүйелі насихатталады. Қожаберген жырау, Батыр Баян, Шал ақын, Тоқсан би, Шоқан Уәлиханов, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Мағ­жан секілді Қызылжардың құнарлы топырағынан өніп-өскен даңқты тұлға­ла­рымыз айрықша қастерленеді. Осындай алып тұлғаларға ескерткіштер орнатылды. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша атқарылған шаралар – өз алдына бір төбе. Тәуелсіздіктің мерейтойы қарсаңында облыс орталығы адам танымастай өзгерді. Пестрое көлінің жағалауында «Солтүстік жұлдызы» Тәуелсіздік саябағы ашылды. Қаланың ортасында биіктігі Тәуелсізді­гі­мізді бейнелейтін стелла бой көтерді. Бірегей аквапарк құрылысы аяқталуға жа­қын. Бұл нысан отбасылық демалыс ор­ны­на айналады. Мәдениет және демалыс сая­бағы жаңартылып, субұрқақ орнатыл­ды. Қазақ және орыс әдебиеті клас­сик­терінің, Қызылжар өңірінен шыққан тарихи тұл­ғалардың мүсіндері орнатылды. Көше­лер­ге, алаңдарға әралуан мүсіндік бейнелер қойылды. 13 шағын бақ қала­лық­тарға тарту етілді. «Жол картасы» бағ­дарла­ма­сы­ның жәрдемімен ботаникалық бақ – «Қы­зыл­жар оранжереясы» қайта жаң­ғыртылды. Қорыта айтқанда, Тәуелсіз Қазақ­стан­ның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбіш­ұлы Назарбаевтың бастауымен еліміздің халқы ауызбірліктің, топтасқандықтың ерен үлгісін көрсетіп, 20 жыл ішінде то­лағай табыстарға жеткенін бәріміз мақтан тұтамыз. Оған солтүстік­қа­зақ­стандық­тар­дың да қосқан үлесі зор. – Әңгімеңізге рахмет.   Қызылжар өңіріндегі көркемсөз байқауы Көркемсөз оқу шебер­лері­нің Оралхан Бөкей атындағы ХІІІ республикалық байқауы ал­­­­ғаш рет Қызылжар өңірінде шы­­­мылдығын түрді. Ол Қа­зақ­стан халқы тілдерінің ХІІІ рес­публикалық фестивалі шең­бе­рін­де ұйымдастырылып, ел Тәу­­­­елсіздігінің 20 жылдығына ар­налды. Онда еліміздің бар­лық облыстарының және Астана, Алматы қалаларының атал­мыш байқау жеңімпаздары жи­налып, прозалық, драмалық және поэ­зиялық шығар­ма­лар­ды мәнер­леп оқудан додаға түсті. Сайыс басталар алдында об­лыс әкімінің орынбасары Фар­хад Қуанғанов аймақ бас­шысы Серік Біләловтің құт­тық­тауын жеткізді. Одан кейін сөз алған Мәдениет министр­лігі Тіл комитетінің төр­ағасы, филология ғылымдары­ның док­торы Шерубай Құр­ман­байұлы: «Биылғы игі ша­раны Мағжан, Сәбит, Ғабит секілді ұлылар мекені Қызылжар өңірінде өт­кізуге бекіндік. Он­дағы ой – қазағы аз өңірлерде мемлекеттік тілімізді насихаттау, құді­рет­тілігін таныту еді», дей келіп, көркемсөз бай­қа­уына қа­ты­сушыларға сәттілік тіледі. Оралханның қарындасы Ғалия Бөкей де қызы­лжар­лық­тарға деген алғыс сезімін жеткізді. Байқаудың бірінші кезеңін­де 16 үміткер О.Бөкейдің про­залық шығармаларынан үзінді­лер оқыды. Екінші кезеңде дра­малық шығармалар бой­ын­ша сынасса, ақтық кезеңде ақ­ындардың өлең-жырларына кезек берілді. Үш кезеңнің қорытындысы бойынша Оралхан Бөкей атын­дағы республикалық көрсем­сөз оқу шеберлерінің бас жүл­десін Алматы облысының өкі­лі Данияр Ақмолдаев жеңіп алды. Бірінші орынға Алтынай Мусина (Солтүстік Қазақстан облысы), екінші орынға Айнұр Оңғарова (Маңғыстау облы­сы), үшінші орынға Сейілхан Оспанов (Оңтүстік Қазақстан облысы) көтерілді. Жам­был­дық Жадыра Мергенбаева, пав­лодарлық Айбек Оралханов, астаналық Қуаныш Дүй­сен­құлов, батысқазақстандық Таңшолпан Зейнуллина «Үздік шеберлік үшін» ынталандыру сыйлықтарына ие болды. Же­ңімпаздар мен жүлдегерлерге дипломдар мен бағалы сый­лық­тар табыс етілді.   Ұлтымыздың ұлы арманы еді Жас тәуелсіз ел Қазақстанды өтпелі ке­зең­дегі қиындықтардан айбынды басшымыз Н.Ә. На­­­зарбаев санаулы жылдарда-ақ алып шықты. Кеңес өкіметінің бетке ұстар ашық та айғақ идео­логиясы бой­ынша капитализмді аттап өтіп, социализмге жеттік, коммунизмге тақау қал­дық деп жүрген далбасасы далада қалды. Жаңа өмірде Елба­сымыз әр нәрсенің меншігін таптырып, бәсе­кемен өркендер на­рық­тық эко­но­­микалық жүйе­ге көшті де, сол тар жол, тай­ғақ кешу кезінде Нұрсұлтан Назарбаев: “Әуелі – экономика, содан кейін – саясат”, деген ұран тастады. Қазақ деген негізінде на­мысшыл ел ғой, сол ұранның орындалу жо­лында әлемде бар жаңалықтарды игеріп, капи­тализмнің қол жеткен табыста­рын кәдеге жа­ратты. Елде бар тоқтап қалған байлық көздерін дереу іске қосу үшін шетелдік инвестиция ала білді. Олай дейтінім, ол оңай олжа емес, оны біріншіден сенімді елге береді. Аз жылдарда аунап түскен тұл­пардай атып тұрып, бір сілкініп, қазақ елі алға басты. Әлем әлді мемлекет, әйгілі басшыны көріп, үлкен сенім артты. Әне, соның нәти­жесінде жас мемлекет Қазақстан тез арада есін жиып, ас­танасын Алматыдан Ақмолаға көшіру сын­ды ұлан-ғайыр қызу іске кірісті. Қай елде болсын астанасын көшіру оңайға соқ­пай­тынын білетінбіз. Бірақ Нұр­сұл­тан Әбіш­ұлының бұл бастамасын ел қолдады, елдің зиялы азамат­та­ры қолдады. Ол жәй ғана төр жаңарту емес, Еура­зия­ның кіндік төрінде Астананы орналас­тыру әкімшілік, ел бас­қару ісінде көп­­теген ың­ғай­лылық тудырды. Тың кө­теру заманында солтүстік өл­ке­лерімізде тым селдіреп қал­ған өз ұлтымыздың өкіл­дері кө­бей­іп, елі­міздің негізгі іргесін мықтап бекіттік. Жаңа заманға әбден лайық тамаша қала туды. Қуанғаным сон­ша, Астананың әр жылына жаңа өлеңдерімді арнап, онжыл­ды­ғында “Әлемнің сегізінші ға­ламаты” атты әдемі суреттермен безендірілген өлеңдер жи­на­ғымды шығарып, шын жүректен шашу шаштым. Бұл жалғыз менің емес, бүкіл заман­дас­та­рымның көкейіндегі қуаныштың белгісі еді. Тәуелсіздік жайлы, егемендік әкелген тамаша жаңалықтар хақында айтар сөз көп. Солардың ішінде ұлтымыздың аса көрнекті ұлдар­ы­ның өмірін үлгі етіп, атта­рын ай­ғақтау. Оларға мәң­гілік белгі орнату жо­лында соңғы жылдары Солтүс­тік Қазақстан облы­сы­н­да қыруар жұ­мыс істелінді. Шал ақынға, Мағ­жан ағамызға, Ғабит Мүсі­реповке аудандардың аттары берілді. Олар­дың еңбектері де кең та­ралып, ел қолына тиді. Бұл тұрғыда ұлтымыз­дың ерекше дарынды ұлы, Исатай, Махамбет жорықтарына қатыс­қан ержүрек батыр Сегіз серінің патша үкіметі қудалаумен ұм­ыттырған аты шарта­рапқа қайта жетті. Тіпті, бұл ұлы бабамыз туралы: “Ол тірлікте болмаған адам”, деген жалалар да жа­былды. Облыс орталы­ғын­дағы “Асыл мұра” ұжымының бұл тұрғыда атқарған еңбегі орасан. Сегіз серінің екі том­дық ең­бектері жарық көрді. Бұрын “ха­лық әні” аталып жүрген әндері өзіне ора­лып келе жа­тыр. Бір ғана “Гау­һартастың” өзі неге тұрады?! Егер қа­зақтың бұлбұл қызы Кү­ләш Байсейітова апамыздың атын бар әлемге Үкілі Ыбырай бабамыздың “Гәккуін” орындау шығарса, Би­бігүл Тө­легенова замандасымызды заңғар биікке кө­тер­ген де осы “Гауһартас”. Сондай-ақ Қожаберген жырау­ды Бұқар жыраудай да­намыз ұстазым деп ардақтаса, оның ірінің ірісі, дананың дарасы, жас ұрпаққа үлгі-өнеге болар зор тұлға екенінде еш күмән жоқ. Тәу­елсіздіктің ұлы тойының қарсаңында есімі ұмытылып жүрген ел дүл­дүлі Үкілі Ыбырайға лайықты ескерткіш об­лыс орталығында және тамаша шағын мүсін ауылында орнатылып, бұрынғы Өскен ауы­лына Үкілі Ыбырайдың аты берілді. Бұл күндері бүкіл еліміз Тұңғыш Прези­дентіміздің бастауымен инновациялық ин­дус­трияландырудың екпінді жұмысын серпінді жүргізіп жатыр. Біле білсек, бұл Нұр­сұлтан Әбішұлының ұлы бас­тамасы, инно­вациялық индустрияландырудың револю­циялық қадам­да­ры дер едім. Олай дейтінім, жас мемлекет әлемдегі жаһандану зама­нына сәйкес ең керекті, әрі ең жауапты, ең ауыр істі өте қарқынды түрде бастап кетті. Тәу­елсіздіктің 20 жыл­ды­ғына бір белгі Астана қаласы болса, осы ұлы жолда дүниеге келген әр өндіріс орны зор шашу, ең қымбатты ша­шуымыз деп есептеймін. Кен байлығы, жер бай­лығы, мұнай мен газ да сарқылады, ал бү­гін қатарға тұрып жатқан инно­ва­циялық-ин­дус­трияландыру нысандары өз­дерінің шыға­ратын түпкі өнімдерімен елі­міздің елдігін бекітіп, болашақтағы ең сенімді тірегіміз болады. Осы тұрғыдан келгенде, 2009 жылы “Егемен Қазақстан” газетіне шыққан ма­қаламда ба­с­­талған жұ­мыстарды бітірсін, Тұң­ғыш Президен­тімізді құтты орнында отыр­ғыза тұрайық дегенім бар еді. Бұл күнде, Құдайға шүкір, бұл мә­­селені бүкіл ел қолдап, биыл кезектен тыс өт­кен президенттік сайлауда хал­қымыз Ел­ба­сыға дауыс беріп, бірден-бір дұрыс таңдау жа­сады. Еңкейіп қалған қарт емес, Нұр­сұлтан Әбіш­ұлы Назарбаевтың нағыз ыс­ылған, мәрт кезі. Тәуелсіздік ұлтымыздың ұлы арманы еді, оған да жеттік. 20 жылда ел іргесі бекіді, келешекте осы қарқынмен қарыштап, әлемдегі озық елдер қатарына жетейік! Бұл тілектің де ор­ын­далуына еш күмән жоқ. Ел аман, Елбасы аман, ішкі дау мен сыртқы дау­дан Алла есен сақ­та­сын! 20 жылдық асыл той, ғасыр тойы құтты болсын!   Айналайын, Қызылжар! Туған қала от-анам, Қалған мұра атадан. Қызылжар деп атыңды, Бабам өзі атаған.   Қайырмасы: Салтанатым, сәнімсің, Махаббатым, әнімсің. Айналайын, Қызылжар, Бақытымсың, бағымсың!   Жалғыз өзің бір ғалам, Шежірелі ән-қалам. Абылайдың ізі бар, Мағжан ақын жырлаған.   Қайырмасы: Сәйгүліктей жаралған, Аққудайын таранған. Аймалайды көк Есіл, Ақ қайыңға оранған.   Қайырмасы. Астықты аудан асулары Марат ТАСМАҒАНБЕТОВ, Ғабит Мүсірепов атындағы ауданның әкімі. Ауданымыз еліміздегі ірі астықты өңір­лердің бірі. Дамыған автомобиль жолдары, темір жол көлігі, әлеуметтік инфрақұры­лым­дары бар аудан зор экономикалық әле­уетке ие. Аграрлық секторда да үлкен та­быс­тарға жетіп келеді. Мемлекеттік қол­дау­дың арқасында машина-трактор паркінің 90 пайызы жаңартылды. Ауыл шаруа­шы­лығы құрылымдары 22,2 млрд. теңгеге 1092 өнімділігі жоғары техникалар сатып алынды, ол көктемгі-күзгі дала жұмыстарының 80 пайызға жуы­ғын жоғары сапамен атқаруға, еңбек өнімділігін арт­тыруға, дәнді және басқа дақылдар өндірісінде ылғал қорын қалыпты жағдайда сақтауға мүмкіндік береді. Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың астық өнді­рі­сін ұлғайтып, Қазақстанды астық экспорттайтын әлем­де­гі бес елдің қатарына енгізу жөніндегі міндеттерін жүзеге асыру үшін егістік мәдениетін жақсарту, то­пырақ құнарлылығын арттыру, минералды тыңайт­қыш­тарды агротехникалық талаптарға сай сіңіру, тұқым сапасын жақсарту жөнінде мақсатты жұмыстар жүргізіліп келеді. Тың және тыңайған жерлерді игеру есебінен айналымға 62,9 мың гектар алқап қосылды. Сөйтіп, егістік көлемі 629 мың гектарға жетіп, ауыл шаруашылығы дақылдарынан жиналатын жалпы өнім 44,8 пайызға артты. Диқандарымыз Тәуелсіздіктің 20 жылдығын той­лай­­тын биылғы жылы бұрын-соңды болмаған астық өсі­ріп, қазіргі уақытта күзгі орақты аяқтап қалды. Гектар берекелігі 23,2 центнерден айналып, кемі 1,5 милли­он тонна астық жинауды көздеп отырмыз. Аграрлық кешен алдында тұрған басым бағыттар­дың бірі – астықтың сақталуы мен өңделуін қам­та­ма­сыз ететін қабылдау кәсіпорындарының қуатын арт­ты­ру. Бұл мәселені ойдағыдай шешу жолдары жан-жақты қарастырылған. Аудан мал шаруашылығымен де айна­лы­сады. Осы саланы дамыту бағдарламасында ірі қара еті­нің экспорттық әлеуетін арттыру бағдарла­масына орай 350 сауын сиырға, 500 бас етті малға, 500 бас қойға және 200 жылқыға ар­налған кешендер, 350 басқа арналған шошқа ферма­сын салу жоспарланып отыр. Жұқпалы аурулардың алдын алу және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін 16 мал сою алаңы салынды. Мал шаруа­шы­лығы өнімде­рін өңдеу де дамып келеді. Шағын және орта бизнестің де өркен­деуіне мүд­деліміз. Бүгінде 1063 кәсіпкерлік субъект жұмыс істейді. Сауда, қоғамдық тамақтану ор­ны, шаштараз, техникалық қызмет көрсету стан­циясы, ағаш өңдеу цехы, киім пішу және жөндеу қосыны, тәулігіне 2 тонна нан-тоқаш өнімдерін шығаратын “Асыл дән” наубайханасы сияқты 18 жаңа нысан ашылды. Мемлекеттік “Ауыз су” бағдарламасы шеңберінде ауылдықтарды сапалы тіршілік көзімен қамтамасыз ету айтарлықтай жақсарды. Осы кезеңде су құбыры желілерін тарту, қалпына келтіру жобалары жүзеге асырылды. Ауданда мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасын орындау – басты назарымызда. Соңғы жылдары 12 пә­­терлі коммуналдық тұрғын үй, шаруашылық субъек­тілерінің күшімен 168 пәтер және 396 жеке тұрғын үй пайдалануға берілді. Білім беру жүйесін жетілдіру, оқу сапасын жақ­сар­ту мақсатында атқарылып жатқан шаралар да аз емес. Былтыр “100 мектеп, 100 аурухана” бағдарламасы бой­ынша Пески ауылында осы заманғы 250 орындық мектеп үйі пайдалануға берілді. Соңғы он жылда мектептерге 17 лингафон-мультимедиа, 18 физика, 13 биология, 3 химия кабинеттері, 14 интерактивті құрал-жаб­дық­тар, 479 компьютер сатып алынды. Алты білім мекемесі “ОкуNet” ақпараттық білім беру желісіне қосылған. Ұлы жазушы есіміндегі аудан еңбеккерлері Тұң­ғыш Президентіміз, Елбасымыз Нұрсұлтан Назар­ба­ев­тың дәйекті саясатын біркісідей қол­дай отырып, әлі талай биік асуларды бағындырары анық.   Астанаға қарап бой түзейміз Хайни-Жамал МУСИНА, Социалистік Еңбек Ері. Тәртіп сақшысы әкеміз сонау 1954 жылы қаныпезер адам­дардың қолы­­нан қаза тапты да, шиеттей сегіз бала асқар таудай тірегімізден айыры­лып, зар жылап қала бердік. Амал қанша, анамыз Фатима Ғарифул­ла­қызына сегіз ба­ла­ны жалғыз асырап, жеткізу оңайға соқ­­пады. Со­н­дықтан да шы­ғар, мені және екі інімді Новоникольское балалар үйі­не орналас­тыр­ды. Сөй­тіп мен, жетінші сыныпқа дейін балалар үйінде оқыдым. Одан кейін білім алуды облыс орталығындағы кәсіби-тех­никалық училищеде жал­ғас­тырдым. Маман­ды­ғымның қыр-сырын мең­гер­геннен кейін Жамбыл қаласына жіберді. Осы жерде құрылыс-мон­таж басқармасына жұ­мыс­қа орналастым. Өзім қатарлас қыз-келіншектермен бірге еңбек етіп, тәжірибе жи­нақ­тадым. Арада үш жыл өткен соң Қызылжарға қайтып ора­лып, “Петропавловсксельстрой” тресінің №72 жылжы­ма­лы механи­ка­лан­ды­рылған колон­на­сында сылақшылық жұ­мыс­пен ай­на­лыстым. Қазір айналама көз салсам, облыс орта­лы­ғын­да­ғы мектептер, балабақ­ша­лар, мәдениет үйлерінен өз қол­таң­бамды көріп, жастық шағыма оралғандай боламын. Жауапкершілікті түсіну өз алдына, ынта-жігердің ар­қа­сын­да шығар, 25 жасымда сылақшы-сыр­шылар брига­да­сын бас­қа­ру міндеті жүктелді. Жұмысқа ыңғайы бар бір топ қыз-келін­шектерден бригада құрып, ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін ерінбей еңбек еттік. Арада екі жыл өткен соң жақсы көр­сет­кішпен топ жарып, Социалистік Еңбек Ері атағына ие болдым. Ес білгелі еңбек етіп, қоғам өміріне белсене ара­лас­қан­дық­­тан әр күнімді пайдалы іспен өткізуге тырыстым. Еңбек адамды шыңдайды, биік белестерге жетелейді. Бүгінгі таңда хал­қы­мыз­дың ынтымақ-бірлігінің арқа­сын­да өтпелі кезең­­нің қиын­дық­та­рынан қиналмай өттік. Еліміз көркейіп, жұл­дызы жарқырап тұр­ған шақ бұл! Тәуелсіздік туын желбіреткен жиырма жыл іш­інде қол жеткізген жетістіктер ай­тар­лық­тай. Қазақстан басқа елдермен терезесі тең мемлекет болды. Күні кеше елор­дамыз Астанада 56 елдің басшылары мен халықаралық ұйым өкілдерінің басын қосқан Саммит өтті. Бұл да елі­міздің қарышты қадаммен алға басып келе жа­т­қанының айшықты айғағы. Осының бар­лы­ғы да – Елбасы Нұр­сұлтан Назарбаевтың салиқалы саясатының нәтижесі. Сүйікті елордамыз – Астанаға талай рет жолым түсті. Әр барған сайын неткен керемет деп қуанамын. Менің Қы­зыл­жа­­рым да гүлденіп келеді. Елордаға қарап бой түзеп, то­тыдай құл­­­пыра түскені қуантады. Туған қалам­ның өркен­деуіне қо­лым­нан келгенше өз үлесімді қосқ­а­нымды мақ­­тан тұтамын.   Отаным деп оралдық Жаңабай ПІРМАНОВ, облыстық оралмандар қауымдастығының төрағасы, “Тамды” фермерлік қожалығының басшысы. Қазақ елі Тәуелсіздік туын қо­лы­на алғалы 20 жыл болды. Көне тарих үшін қас қағым сәттей көрі­не­тін осы кезеңде қаншама қи­ын­дық­тар артта қалып, қаншама биік асулар ал­ынды десеңізші?! Осы орайда Елбасы­мыз­дың шақыруымен сонау Қызылқұм даласынан көш тартып, ат басын қиян шеттегі, табиғаты қатал Қы­зылжар өңіріне тіреген ағайынның әрекеті ерлік деп білемін. Иә, туған жеріміз бен жұрты­мыз­ды, ата-баба қабірін тастап келгендегі мақсатымыз – тарихи Ота­ны­мыздағы қа­­лың елімізге, алтын ұя-бесігімізге, жұртқа қо­сылу еді. Құдайға шүкір, қазағымыздың бай­тақ даласындай кеңпейілді халқым құшағын айқара ашып, бауырына басты. Солтүстік Қазақстан облысы Тұңғыш Президентіміздің көші-қон саясатын бар ықылас-пейілімен қолдады десем, ар­тық айтқандық емес. 2000 жылы ел аймақтарының ара­сы­нан тұңғыш рет оралмандарды жайғастыруға жергілікті бюджеттен қыруар ақша бөлінуі – осының айғағы. Атажұртқа аяқ басқаннан бергі 15 жыл өмірім айшықты оқиғаларға то­лы бол­ды. Соның бірі өз алдыма жеке шаруа қожалығын аш­пақ ни­етпен банктен бір жылға несие алып, Жезқ­аз­ған­нан қа­зақ­тың еділбай тұқымды қойларын әкеліп, солтүстік өңірде өсі­руді қолға алуым еді. Қажырлы еңбектің арқасында мал­дың басы көбейіп, шаруашылығымыз ілгері басып жүре берді. 2002 жылы Астана қаласында Елбасы Нұрсұлтан На­зарбаевтың қаты­суы­мен өткен кәсіпкерлер форумында сөз сөйледім. Сөзімнің соңында сол жылдары елді толған­ды­рып жүрген Өзбекстан – Қазақстан шекарасының мәселесі бейбіт жолмен шешілгеніне бауырларымның атынан риза­шы­лы­ғым­ды білдіргенімде Нұрсұлтан Әбішұлы дән риза болып: “Жарайсың, орал­манмын деп жарқырап тұрсың ғой!” – деп қолымды алып, арқамнан қаққаны маған соны се­р­пін, тың жігер бергендей болды. Көптен жоспарлап жүр­ген ойым, Қызылжар өңіріне таңсық іс – ойсылқара түлігін өсіру жөніндегі жобам қолдау тауып, 7 бас түйе малын 2006 жылы оңтүстіктен алып келдім. Мың­даған жылдық тарихы бар шұбат өніміне жергілікті халықтың қызы­ғушылығы түйе басын көбейтуге ықпал етті. Бүгінгі таңда менің басқа­руымдағы “Тамды” фермерлік қожалығында отар қой, үйір түйе, жылқы және қара мал өсіріледі. Өткен жылдан бастап егіншілікпен де айналысып келеміз. Жалпы, бүгінгі күні шеттен келген мыңдаған отбасы Солтүстік Қазақстан облысына қоныстанып, тірлік жасап жа­тыр. Сол ағайынның айтар алғысы, шын жүрегімен тілер тілегі бір, ол – Ел­ба­сының жүргізіп отырған саясатына деген ризашылық пен құрметі.   Баламасы жоқ бастама Жанна НАУРЫЗОВА, көп балалы ана. Біздің Қызылжар өңірінде соңғы жылдары бірқатар игі жаңалықтар болды. Солардың бірі әрі бірегейі – облыс әкімі Серік Біләловтың баста­масымен қолға алынған “Ұрпақ қо­­ры” бағдарламасы десем, бұл ана мен бала үшін жергілікті билік тара­пынан жасалып отырған үлкен қам­­­қорлық болып табылады. Сөйтіп, 2010 жылдың 1 қыркүйегінен бастап, төрт және одан да көп баласы бар отбасының кәмелетке толмаған әрбір сәбиіне банктен арнайы есепшот ашы­­лып, 226 мың теңге мөлшерінде қаражат бөліне бастады. Облыстағы де­мо­гра­фиялық ахуалды жақсарту мақсатын көздеген атал­мыш шара аясында өткен жылғы 6 қазанда өңір басшысы Серік Біләлов “Ұрпақ қоры” сертификатын “ал­ғашқы қар­лығаштарға” сал­танатты түрде табыс етті. Төрт және одан көп бала туған облыс тұрғындары Айгүл Сапар, Юлия Бушуева, Жібек Ма­қашева, Светлана Бикбаева сияқты жас аналармен бірге мен де сый-құрметке бөлендім. Біз, отағасым Берік екеуміз төрт қыз өсіріп отырмыз. Жұбайым құрылыс саласында еңбек етеді. Мен бала тәрбиесімен, үй шаруасымен айналысамын. Отбасындағы кенжеміз Жансая туғанда “Ұрпақ қоры” бағдарламасы бойынша кәмелетке толмаған сәбилеріміздің барлығына депозит ашылып, уәде етілген қомақты қаражат бөлінді. Халқымызда “Әр бала өз несібесімен келеді” деген жақсы сөз бар. Міне, бүлдіршіндерімнің жарқын болашағына жол ашатын, кемел келешектің кепілі осы емес пе?! Тәуелсіздіктің 20 жылдығына қадам басқан егемен еліміздің ертеңін бүгін ойлап, әзірге еш өңірде баламасы жоқ “Ұрпақ қоры” бағдарламасына жас аналардың қызы­ғу­шылығы ерен. Биылдың өзінде 271 отбасындағы 1152 ба­ланың депозиттеріне 279 миллион теңге салынды. Бейбітшілік пен татулық бесігінде тербелген тәуелсіз мемлекетімізде осындай жағымды жаңалықтар орын алып отырғанда, ертеңгі күнге деген сеніміміздің нығая түсетіні сөзсіз. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жүргізіп отырған демографиялық саясатына сәйкес қолға алынған “Ұрпақ қоры” бағдарламасының жәрдемі арқасында біз, көп ба­ла­лы жас аналар, өз балаларымыздың болашағына зор үміт­пен қараймыз. Еліміздің басқа өңірлеріндегі жас жұ­байлар тәлім алатын жақсы өнеге тиісті орындар тара­пынан қолдау тапса, нұр үстіне нұр болар еді. Беттердегі материалдарды дайындаған Солтүстік Қазақстан облысындағы меншікті тілшісі Өмір ЕСҚАЛИ.