Сібірден келген келін

Сондай ғасыр жасаған жан­дардың бірі, бүгінде 101 жасқа жет­кен Мариям Ива­новна Жай­лаубаеваның өмі­рі де не­бір қилы тағдыр­лар­ға толы. Ұл­ты орыс болса да бүкіл өмі­рі қазақтың қа­ра­пайым келіні бо­лып өтті. Ол көп балалы ана, немере, шөбере сүйген қа­­дірлі әже атанды.

– Анамыздың төлқұ­жа­тын­да туған жылы 1917 жылғы 1 қаң­тар деп жазыл­ған. Өткен жы­лы қаңтарда ана­мыз­дың 100 жасқа келгенін тойладық, – дей­ді қызы Қарашаш.

Сонау 1935-36 жылдары Көкшетау өңірінің Уль­я­нов кол­хозындағы (қа­зір­гі Сол­түс­тік Қазақстан об­лы­сы­ның Айыртау ауданы­на қа­расты Әлжан ауылы,) қа­ра­пайым шаруа бала­сы Жа­ңабай Жайлаубаев әскери борышын өтеуге аттанады, Ресейдің Сібір аймағында қыз­метін атқарады. Сонда жү­ріп, фельдшер болып ж­ұ­мыс істейтін Марияммен та­нысады. Ширақ та орысша білетін сымбатты қазақ жі­гіті Жаңабай мен Мариям ара­сында махаббат сезімі ту­ып, бірін-бірі жақсы көріп қа­ла­ды. Мариям жетім өскен екен. Жаңабай ауылдағы әке-ше­ше­сіне хат жазып үйленуге рұқ­сат сұрайды. Мұндайды кім көрген ол уақытта. Бас­тап­қыда шошыса да, бұл мәс­е­­­ле­нің шешілуіне сол кезде кол­хоз­­дың басқарушысы бо­лғ­ан, елге сый­­лы, оқыған туған аға­сы Боран­бай өзі араласып, бә­р­ін көндіріп, рұқсатын бе­ріп хат жазады. Сөйтіп Мариям та­за қазақтар ғана тұратын Сә­­берлі ауылына (ол кезде ес­кіше солай атаған) келін бо­лып түседі. Сәберлі мен Заря ауылы арасында (арасы 4-5 шақырым) фельдшер болып жұ­мыс істейді, «дәрігер қыз» атанады. Екі ауыл ортасын­да, одан қала берді 15-20 ша­қы­рымдағы Лобанова мен Шал­қар ауылдары арасында жа­яулап жүріп-ақ жұмысын адал атқарады. Қиын жылдарда тіпті Көкшетауға дейін жаяу-жалпылап барған кездері бо­лыпты. Ауылдың бүкіл жұ­мы­сына араласады, қолмен егін егіп, бастырып, мал да бақ­ты. Жолдасы Жаңабай мен оның ағасы Боранбай (соғыста қа­за тапқан) майданға аттанады. Жаңабай соғыста басынан аяғына дейін батыстан бастап Қиыр Шығыста болып, жапон соғысына қатысып, 1946 жылы елге оралады. Ауыл­дағы еңбекке араласады. 1980 жылдардың ортасында өмірден озды.

Мариям апай тоғыз құрсақ көте­ріп, оларды аман-есен жет­­кізді. Бүгінде үлкен қызы­ның өзі 80 жастан асты. Әрине, олар­дың арасында бұл өмірден қай­тқан ұл-қыздары да бар. Мұ­ның бәрі Мариям әжейге оңай­ға түскен жоқ. Өзін бала­ла­рының алдында алса екен де­ген оймен әлі өмір сүріп ке­леді. Мариям апай бүгінде кіші қы­зы Қарашаштың қолында, Зеренді ауданындағы Қызыл кар­дон ауылында тұрып жа­тыр. Өткен жылдарға дейін өзі жүріп-тұрып келсе, бү­гінде балаларының кө­ме­гі­не сүйенеді. Көзі көреді, құ­­ла­ғы айтқанды естіп, сұ­ра­ға­ныңа жауап береді. Өт­кен-кеткен өмірінен сыр ше­р­теді. Мұсылманша дұғасын оқып, батасын беріп, қазақи са­лт-дәстүрмен ғұмыр кеш­ті. Сөй­ле­генде бәрін бәз-бая­ғы қа­зақтың т­і­лі­мен ма­қал-мә­тел­детіп жеткізеді, жа­рық­­­­тық. Жайлап сұрап отыр­саң баяғы кө­зін көрген та­лай адамдар, замандас­тары мен құрбы-құрдастары ту­ралы да естеліктер айтып бе­реді. Қазіргі таң­да Көк­ше­тау өңірінде тұратын ұл-қыз­дарының бәрі де сол Әл­жан ауылында қазақша оқып ержетті. Бүгінде олардан тараған шөберелерімен қа­тар шөпшектерінің де алдын көрді.

– Е, айналайындар, біз не көр­медік дейсің. Мен өзім жас ке­зімнен жетім­дік­тен бастап, аш­тық пен жоқшы­лық­тың, қай­ғы мен қасіреттің талайын көр­дім ғой. Елге адал ең­бек етіп, бала­ла­рыма жоқ­шы­лықты көрсетпедім. Кей­ін за­ман оңалып, балаларымның да қы­зығын көрдім. Талай жақ­­сылар мен жамандық жа­са­­ғандарды да көрдім. Жа­яу-жал­пылап, фельдшер-дә­рі­гер бо­­ла жүріп, ауылдағы ша­руа­шы­­лық жұ­мыстарының бәрін іс­тедік. Бү­гінгі за­ман жақсы ғой. Енді тек бала­ла­ры­м­ның, ел­дің амандығын тілеп жата­мын. Алла еш жамандық көр­сет­песін, – деп ақ батасын бер­ді жүзден асқан Мариям апай.

Ақбота КҮЗЕКБАЙ

Астана