Кеше Орталық сайлау комиссиясында қазақстандық және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері үшін брифинг болып өтті. Брифингте Орталық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары Владимир Фоос журналистерді сайлау науқаны барысынан, оның негізгі кезеңдерінен, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттығына кандидаттарға қойылатын талаптар жөнінен, сондай-ақ сайлауларды ұйымдастыруға және өткізуге бюджеттен бөлінген қаржы көлемінен хабардар етті.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев 2011 жылғы 16 қарашада өз Жарлығымен Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауын 2012 жылғы 15 қаңтарға, ал Қазақстан халқы Ассамблеясынан сайланатын депутаттардың сайлауын 2012 жылғы 16 қаңтарға тағайындаған болатын. Сол күні Орталық сайлау комиссиясы мәслихаттар депутаттарының кезекті сайлауын да 2012 жылғы 15 қаңтарға тағайындаған-ды.
Орталық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары Владимир Фоостың атап өтуінше, екі сайлауды бір күнде өткізу 4 миллиард теңгеден астам бюджет қаражатын үнемдеуге мүмкіндік береді. Ал сайлау науқандарын ұйымдастыруға және өткізуге шамамен жалпы көлемі 8,2 миллиард теңгедей қаржы жұмсалады. Бұл 55 миллион АҚШ долларын құрайды. Сайлау туралы заңдарға сәйкес Мәжіліс депутаттығына ұсынылған кандидаттар белгіленген тәртіп бойынша тіркеуден өткізіледі және партиялық тізімдер бойынша сайланады.
Сайлауларды бір мезгілде өткізу дайындықтарын орталық, аумақтық, округтік және учаскелік сайлау комиссиялары жүзеге асырады. «Алда тұрған сайлау науқандары барысында құрамы 93 мыңнан астам адамды қамтыған 13315 сайлау комиссиялары жұмыс істейді, – деді Владимир Фоос осы туралы. – Орталық сайлау комиссиясы нақты кезеңдер бойынша сайлауларды ұйымдастыру және өткізудің Күнтізбелік жоспарын бекітті. Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауына кандидаттар ұсыну 2011 жылғы 16 қараша мен 5 желтоқсан аралығында өтті. Ал партиялық тізімдерді тіркеу 16 қараша мен 15 желтоқсан аралығында жүзеге асырылды. Аталған мерзім ішінде Орталық сайлау комиссиясы 8 партияның партиялық тізімдерін тіркеді. 16 желтоқсаннан бастап партиялар сайлауалды үгіт жұмыстарын бастауына болады».
ОСК төрағасының орынбасары бұдан кейін үгіт шаралары кезінде саяси партиялардың сайлау қорларына тоқталды. Оның айтуынша, үгіт шаралары партиялардың сайлау қорлары есебінен жүзеге асырылады. Партиялардың сайлау қорларының төменгі мөлшері 261,6 миллион теңгені құрайды. Орталық сайлау комиссиясы өзі тарапынан партияларға ақпараттық қолдау көрсететін болады. Бұл мәселеде Орталық сайлау комиссиясы қандай да бір саяси партияға артықшылық бермейді. Яғни, бейтарап сипат ұстанады. Сонымен қатар, Орталық сайлау комиссиясы республикалық және өңірлік телерадио арналарына ақпараттық және жұмылдыру сипатындағы бейне-аудиолар әзірлеп, орналастырды. Бұған қоса еліміздегі сайлау үдерістеріне қатысушылар үшін ақпараттық және жадынамалық нұсқаулықтарды да өңірлерге жіберді. Сондай-ақ қазіргі кезде Комиссия мүшелері мен аппарат қызметкерлері басылымдар беттерінде, телерадио эфирлерінде сұхбаттар беру арқылы сайлау заңнамаларын түсіндіру шараларын да қолға алып отыр.
«Осы жылдың қарашасында Астанада сайлауларды ұйымдастыруға байланысты республикалық семинар-кеңес болып өтті, – деді Владимир Фоос. – Одан кейін бұл шара еліміздің аймақтарында да ұйымдастырылды. Мұндай семинар-кеңестер еліміздің барлық облыстарында өткізілді. Оның жұмысына мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, саяси партиялардың, қоғамдық бірлестіктердің, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері шақырылды».
ОСК төрағасының орынбасары тағы бір аса маңызды мәселе ретінде сайлаушылар тізімін анықтау және салыстыру жұмыстары екендігін атады. Оның хабардар етуінше, сайлау заңнамаларына сәйкес сайлаушылар тізімін жасау және оларды акті бойынша тиісті сайлау комиссияларына тапсыру жұмыстарын жергілікті атқарушы органдар (әкімдіктер) 25 желтоқсанға дейін толық аяқтауы қажет. Ал учаскелік сайлау комиссиялары сайлаушылар тізімдерін сайлаушылардың танысуы үшін сайлауға 15 күн қалғанға дейін, яғни 2011 жылдың 30 желтоқсанынан қалдырмай ұсынуы тиіс.
Жергілікті өкілетті органдардың сайлауына депутаттыққа кандидаттар ұсыну 14 желтоқсанда аяқталған еді. «Барлық 3335 сайлау округтері бойынша 9619 үміткер ұсынылды, – деді В.Фоос осыған байланысты. – Олардың ішінде облыстық, Астана және Алматы қалалық мәслихаттарына – 1784, аудандық мәслихаттарға – 5820, қалалық мәслихаттарға 2015 кандидат бар. Қазіргі уақытқа дейін мәслихаттар депутаттығына 6773 кандидат тіркелді. Кандидаттарды тіркеу 20 желтоқсанға дейін жалғасады. Ал 21 желтоқсаннан бастап сайлауалды үгіт жұмыстары басталады. Тіркелген депутаттыққа кандидаттардың әрқайсысына телерадио және баспа басылымдарында үгіт шараларын жүзеге асырулары үшін бірдей қаржы бөлінетін болады. Мәслихаттар депутаттығына кандидаттардың сайлау қорларының ең төменгі мөлшері 10,5 миллион теңгені құрайды. Кандидаттар сондай-ақ осы мақсатқа өздерінің жеке сайлау қорларын құруларына да болады».
Орталық сайлау комиссиясы төрағасы орынбасарының атап өтуінше, ОСК сайлаушылардың өздерінің конституциялық құқығын тиімді және еркін жүзеге асыруына барлық мүмкіндіктер жасайды. Сонымен бірге, Комиссия сайлауларды жоғары деңгейде өткізу үшін барлық қажетті кадрлық және материалдық ресурстарға ие. Саяси партиялармен, сайлау үдерісіне қатысушылармен, азаматтық қоғам институттарымен өзара тиімді қатынастар орнатуға әзір. Осыған байланысты Ортсайлауком жанынан алқалық консультативті кеңесші орган – Ақпараттық дауларды қарау жөніндегі қоғамдық кеңес құрылған. «Қазіргі кезде Орталық сайлау комиссиясына 93 өтініш түсті, – деп жалғастырды сөзін Владимир Фоос. – Олардың 38-і біздің тарапымыздан қаралды және тиісті жауаптар мен түсініктемелер берілді. Бір өтініш қарастырылу сатысында тұр».
Бұдан кейін ол сайлау үдерістері барысында қазақстандықтарды нақты және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету жайына тоқталды. ОСК төрағасы орынбасарының атап өтуінше, Орталық сайлау комиссиясы сайлау кампаниясының барлық кезеңінде 53 баспа басылымына, 13 республикалық телеарнаға, 7 ақпарат агенттігіне және кеңінен танымал 19 қоғамдық-саяси интернет ресурстарына мониторингі жасауды жүзеге асырады. Осыған байланысты жергілікті жерлерде партиялар мен кандидаттардың баспалық үгіт материалдарының еркін таралуына қажетті барлық жағдайлар жасалған. Сонымен қатар, еліміздің барлық елді мекендерінде үгіт материалдарын орналастыру үшін арнайы орындар, ақпараттық қалқалы жабдықтар, тағы басқалар дайындалады. Және саяси партиялар мен кандидаттардың сайлаушылармен кездесулер өткізулеріне тең жағдайлар берілетін болады.
Сөзінің қорытындысында Владимир Фоос сайлауларды байқауға келетін шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушыларына қатысты мәселелерге де тоқталды. Оның айтуынша, 2005 жылы кезектен тыс Президент сайлауына шет елдер мен халықаралық ұйымдардан – 1227 байқаушыны, 2007 жылғы кезектен тыс Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауына – 1179, осы жылдың сәуірінде өткен кезектен тыс Президент сайлауына – 1059 байқаушы және 212 шет ел БАҚ-тарының өкілдері аккредиттелген. Ал осы сайлауға шетелдік байқаушыларды Сыртқы істер министрлігінің ұсынысы бойынша Орталық сайлау комиссиясы аккредиттеуден өткізеді. «Қазіргі кезге дейін Орталық сайлау комиссиясы шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың 47 байқаушысын аккредиттеді, – деді ол. – Оның 46-сы ЕҚЫҰ/ДИАҚБ миссиясынан, 1-еуі ТМД байқаушылар миссиясынан. Байқаушыларды аккредиттеу 2012 жылдың 9 қаңтарына дейін жалғасады».
Брифинг соңынан Владимир Фоос журналистер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап қайтарды.
Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ.