Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәслихатында Бас прокурордың орынбасары Марат Ахметжанов қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнаманы ізгілендіруге бағытталған заңның негізгі қағидалары туралы айтты.
Марат Ахметжановтың баяндауынша, 31 шілдеде заңды күшіне енетін аталған заң Мемлекет басшысының «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында көрсетілген тапсырмаларын орындау мақсатында әзірленген.
– Әлеуметтік желілер мен бұқаралық ақпарат құралдарында аталған заңның аясында ауыр қылмысы үшін сотталған 5 мың адамның бостандыққа жіберілетіндігі туралы ақпараттар желдей есіп тұр. Бұл жазбаларда зорлық, тонау, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру мен басқа да жәбірлеуге қатысты қылмыстар келтірілген. Бірақ бұл шындыққа сәйкес келмейді. Сенсация іздегендер мәселенің байыбына бармаған. Заңды барлығы бірдей оқымайды, ал ұшқары пікір айтудан қымсынбайды. Нәтижесінде қоғам дүрлігіп қалды. Ең бастысы, 5 мың қарақшы, зорлықшы, кісі өлтірушіні ешкім де босатқалы жатқан жоқ, – деді Бас прокурордың орынбасары.
Брифинг барысында М.Ахметжанов кезекті сот-құқықтық реформалар аясындағы мемлекеттің қылмыстық-құқықтық саясатын ізгілендіру мәселелеріне тоқталды.
– Жалпы түзетулер Қылмыстық кодекстің 262 бабына, Қылмыстық-процестік кодекстің 45 және Қылмыстық-атқару кодексінің 9 бабына енгізілді. Сонымен қатар ауырлығы орташа және онша ауыр емес, кісі өліміне соқтырмаған 247 қылмыс бойынша баламалы жаза түрінде қоғамдық жұмыс алғаш рет енгізілуде. Бұл өз кезегінде сотталғандардың еңбегін қоғам игілігіне пайдалануға мүмкіндік береді, – деді М.Ахметжанов.
Бас прокурордың орынбасары қоғамдық жұмысқа тарту мәселесін түсіндіріп өтті. Мәселен, қоғамдық жұмыс адам өлімі, тіпті абайсыздықтан туындаған адам өлімі, өзге де ауыр, аса ауыр және балаларға қатысты қылмыс жасағандарға қолданылмайды. Жазаның мұндай баламасын енгізудің себебі бар. Бүгінге дейін онша ауыр емес және орташа ауыр қылмыстарға жазаның 4 түрі қолданылып келді. Бұл – айыппұл, бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру және түзету жұмыстары. Нәтижесінде айыппұлдардың өзін төлей алмай отырған адамдар болған, ал ауырлығы орташа қылмыстар бойынша бостандығынан айыру шектік жаза ретінде қолданылып келген.
– Соттар енді қоғамдық жұмыстарға тарту жазасын көбірек қолданады деп сенеміз. Өйткені мұндай жазаға кесілгендер ауылдар мен қалаларды абаттандыруға үлес қосар еді. Біздің болжамымыз бойынша, жыл сайын қоғамдық жұмысқа 1 мыңдай жазасын өтеуші тартылуы мүмкін, – деді М.Ахметжанов.
Оның мәлімдеуінше, аталған заң бойынша айыппұлдың ең төменгі көлемі 500-ден 200 АЕК (1,2 млн теңгеден 481 мыңға дейін) және оны төлеудің мерзімі 6 айдан 3 жылға дейін ұзартылды. Бұл мыңдаған азаматтарға айыппұл көлемін және өтеу мерзімін ұзарту бойынша сотқа жүгінуге құқық береді. Сондай-ақ меншікке қарсы, экономикалық және кейбір қылмыстар бойынша ірі және аса ірі залал мөлшері 2 есеге дейін жоғарылатылды. Оның да өз талабы бар.
Міне, осы ізгілендіру 5 мыңға тарта адамға ықпал еткенімен, олардың барлығы бір мезетте босатылмайды. Атап айтқанда, бұл үрдіс кезең-кезеңімен жүргізіледі. Оған қоса сотталғандардың бір бөлігі, жазаның едәуір бөлігін өтеген, сондай-ақ залалдың орнын толтырған және жүріс-тұрысы оң тұлғаларды сот сол мезетте босатуға құқылы. Ал басқа сотталғандарға жаза мерзімін төмендетеді, жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату мен жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыруға жақындатады.
Баспасөз конференциясында ауыр қылмыстар – кісі өлтіру, зорлау, азаптау, экстремизм мен терроризм және қылмыстың ұйымдастырылған түрлерін жасағандарға ізгілендіру қолданылмайтындығы айтылды. Бұдан бөлек заң мерзімінен бұрын босаған тұлғалардың жауаптылығын көтеріп, рецидивті құқықбұзушылықтар мен масаң күйде құқық бұзғандарды жазалаудың қосымша түрлері мен әдістері енгізілмек. Сондай-ақ елімізде соңғы жылдары ғана 8 түрме жабылып, осы қысқартулар арқылы жыл сайын қазынаның 12 млрд теңге қаржысы үнемделе бастаған.
Бас прокуратураның мәліметтеріне қарағанда, еліміздегі реформалар жүргізілген жылдары елдегі қылмыстылық деңгейі 7-10 пайызға төмендеген. Ал 2012 жылдан бастап түрмедегілердің саны 19 мыңға төмендеген (52 мыңнан 33 мыңға). Бірақ бұл криминогенді жағдайға кері әсерін тигізбеген. Нақтырақ айтар болсақ, 2012 жылмен салыстырғанда 2017 жылы ауыр және аса ауыр қылмыс саны 22 процентке, зорлау 43 процентке (2,3 мыңнан 1,3 мыңға) және қарақшылық 59 процентке (1700 мыңнан 700-ге) азайған.
Марат Ахметжанов журналистер сауалдарына жауап бере отырып, белгілі спортшы Денис Теннің қазасына қатысы бар деген күдікпен тағы бір адамның қамауға алынғандығын атап өтті. Күдікті қылмысты хабарламағандығы үшін айыпталуда.
Серік ӘБДІБЕК,
«Егемен Қазақстан»