Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің алтыншы саммитіне қатысу үшін Қырғызстанға келген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев кеше ІІІ Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының ашылу салтанатын тамашалады. Сондай-ақ, салтанатты іс-шараға Түркия Республикасының Президенті Режеп Тайип Ердоған, Татарстан Республикасының Президенті Рустам Минниханов және Венгрияның Премьер-Министрі Виктор Орбан қатысты.
Салтанатты рәсім дәстүрлі театрландырылған көрініспен басталды. «Өмір ағашы» деп аталатын қойылымда өнерпаздар адамзаттың пайда болуынан Көк бөрілердің ұрпағы саналатын түркілер дәуіріне дейінгі кезеңді бимен бейнеледі. Көшпенділердің тасқа таңба қашап салғаны, темірді терідей илеп, қылыш жасағаны сахналанды. Ұйымдастырушылардың семсерді таңдап алуы бекер емес. Түркілер, көшпенді халық үшін қылыштың маңызы зор. Өйткені бес қарудың осы түрін алғаш жасаған Ұлы түркілер болатын. Сондай-ақ Ұмай ана бейнесі, аударыспақ, қыз қуу секілді көшпенділерге тән ұлттық ойындар көрсетілді.
Жалпы, ашылу салтанатының сценарийі көшпенділер идеясы мен «Манас» жырын жазушы Шыңғыс Айтматовтың туындыларымен байланыстыра театрландырылды. Бұдан бөлек көрермендер арнайы лазерлік шоу тамашалады. Соңында сайысқа қатысушылар салтанатты сап түзеп сахнаға шықты. Осылайша екі сағатқа созылған рәсімде көшпенділердің өмір тарихы, салт-дәстүрі кеңінен көрсетілді.
Үшінші рет өтіп отырған Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына жиналған сайыпқырандар бірден бірнеше жерде – әсем табиғаты тамсандыратын, тау етегіндегі таңғажайып Қыршын жайлауында, Қырғызстанның курортты қаласы Шолпан-Атадағы спорт кешендерінде сынға түседі.
III Дүниежүзілік көшпенділер ойындары ресми ашылғанға дейін Тәжікстанның ұлттық спорты – Гуштини милли камарбанди (белбеу күресі) күресі өтті. Бұл спорт түрі бойынша қазақстандық балуандар екі қола медаль иеленді. Алғашқы қола жүлде 68 кило салмақ дәрежесінде сынға түскен балуанымыз Мұратхан Берікболға бұйырса, аса ауыр салмақта сынға түскен Мақсат Жанділдаев жартылай финалда есе жіберіп, үшінші орынды місе тұтты.
Жалпы, Дүниежүзілік көшпенділер ойындары – Қырғызстан тарапының бастамасымен жүзеге асып жатқан ауқымды шара. Түркі әлемінің назарын аударған дода алғаш рет 2014 жылы өткен болатын. Сол жарысқа әлемнің 19 елінен келген 583 сайыпқыран 10 спорт түрі бойынша бақ сынады. Екінші көшпенділер ойындары 2016 жылы ұйымдастырылды. Бұл жолы турнирдің танымалдылығы артып, ойындарға 62 елден 1200-ге жуық спортшы қатысты.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындары жобасының авторы Асхат Акыбаевтың айтуынша, биылғы сайысқа 80 елден 3 мыңнан астам сайыпқыран келген. Олар 37 этноспорт түрі бойынша сынға түседі. Спортшылар көкпар, күрес, бәйге секілді көшпелі халықтарға ортақ этноспорт түрлерімен қатар, жиынға қатысушы мемлекеттердің кейбір ұлттық спорттары бойынша да бақ сынайды. Кейінгілерінің қатарында мангала (Түркия), овари (Батыс Африка елдері), пахлавани (Иран) секілді сайыстар бар. Сонымен қатар іс-шараға қатысушы әр мемлекетке өздерінің ұлттық спортын үлгі ретінде көрсетуіне мүмкіндік берілген.
Спортшылар 174 медаль жиынтығын сарапқа салады. Ойындардың жалпы қоры – 28 миллион қырғыз сомына жуық. Жеңімпаздарға қомақты жүлделер қарастырылған. Сондай-ақ әр спорт бойынша ерекше талантымен көзге түсіп, көрермен көзайымына айналған сайыпқырандарға да арнайы сыйлық бар.
Сондай-ақ биылғы доданың тағы бір өзгешелігі бар. Үшінші Дүниежүзілік көшпенділер ойыны Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VI саммиті қарсаңына орай ұйымдастырылып отыр. Бұл алқалы жиын да Ыстықкөлдің жағасында өтпек.
Биылғы көшпенділер ойындары үш бағытты қамтыған. Біріншісі – ұлттық спорт түрлері бойынша түрлі жарыстар. Жоғарыда айтып өткеніміздей, спортшылар 37 ойын түрінен сайысады. Олардың 16-сы Қырғызстанның ұлттық спорт түрі болса, қалғаны басқа көшпенді халықтарға тиесілі. Негізінен қатысушылар ат спортының 8 түрінен, күрестің 13 түрінен, садақ атудың 5 түрінен сынға түспек. Сондай-ақ асық ату, тоғызқұмалақ, аң аулау секілді көшпенділерге тән ойындар бар.
А.Акыбаев биылғы ең қызық бәсеке көкпар болатынына сенімді. Құрыш білектің күші мен дода жарар тұлпардың мықтылығына сүйенген бұл спорт түрі – көрермендердің сүйікті ойыны. Екі жыл бұрын Қазақстан құрамасы финалдық бәсекеде айыр қалпақты ағайындарға есе жіберген болатын. Биыл біздің көкпаршылар додаға сақадай-сай, кеткен есені қайтаруға әзір. Оның үстіне, жылдан-жылға көкпарға қызыққан мемлекеттер саны артып, онымен айналысатындар көбейіп келеді. Ендеше осы спорт түрі бойынша тартысты бәсеке болатыны анық.
Екінші бағыт бойынша мәдени іс-шаралар өтеді. Осыған байланысты Қыршын жайлауында мыңдаған киіз үй тігіліп, арнайы этноқалашық әзірленген. Ондағы атмосфера көшпенділер дәуіріне сай жасалған. Үшіншісі – ғылыми бағыт. Мәселен, соңғы бағыттың аясында «Дүниежүзілік көшпенділер ойындары: тарихи мұра мен келешек» тақырыбында ғылыми форум өтеді.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындары халықаралық қоғамдастық назарынан тыс қалған жоқ. Іс-шараны БҰҰ жоғары бағаласа, ЮНЕСКО тарапы қолдау көрсетіп отыр. Жоба авторы А.Акыбаев Дүниежүзілік көшпенділер ойындары Орталық Азиядағы қарым-қатынасты одан әрі кеңейте түсуге, түркітілдес халықтардың ынтымақтастығын нығайтуға, әлемге көшпенділер мәдениеті мен салт-дәстүрін танытуға ерекше серпін беретініне сенімді.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан» –
Шолпан-Атадан